Patellidae

	Patellidae
	Rafinesque, 1815
	; Grupa osobników czaszołki pospolitej (Patella vulgata) na skałach w strefie pływów
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Podgromada	Eogastropoda
Rząd	Patellogastropoda
Nadrodzina	Patelloidea
Rodzina	Patellidae
	Typ nomenklatoryczny
	Patella Linnaeus, 1758
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Patellidae – jedyna rodzina w rzędzie Patellogastropoda, grupująca niewielkie i średniej wielkości ślimaki morskie o charakterystycznych czapeczkowatych (czareczkowatych) muszlach, występujące głównie w strefie pływów. Szeroko rozprzestrzeniona w wodach w strefie klimatu umiarkowanego i tropikalnego.

Etymologia nazwy

Nazwa rodzaju wynika z podobieństwa muszli do czarki (patella łac. – czara ofiarna, misa^[3]).

Cechy morfologiczne

Czaszołka pospolita (*Patella vulgata*) – widok na nogę i głowę (Hiszpania)

Wielkość muszli waha się od małej do średniej (2–11 cm). Muszla ma kształt stożkowaty, czapeczkowaty, czareczkowaty. Wierzchołek położony pośrodku, muszla w części wierzchołkowej wewnętrznej pogrubiona przez kallus, o perłowej, iryzującej lekko barwie. Zewnętrzna powierzchnia muszli gładka lub promieniście żeberkowana, z delikatnymi liniami wzrostowymi. Wieczka brak. Na kształt muszli wpływa siedlisko, w którym żyją osobniki – osobniki żyjące na skałach narażonych na uderzenia fal mają muszle płaskie, bardziej masywne, natomiast te żyjące na roślinach i w siedliskach osłoniętych mają muszle wyższe, bardziej ornamentowane^[4]. Noga silnie umięśniona, przy jej pomocy ślimak przytwierdza się silnie do podłoża (potrzeba dużej siły, nawet kilkunastokilogramowej, żeby go oderwać)^[4].

Występowanie

Przedstawiciele rodziny występują pospolicie w morzach stref klimatu umiarkowanego i tropikalnego^[4].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Żyją w litoralu, w strefie pływów, a także w strefie oprysku. Najliczniej spotykane na podłożach skalistych. Podczas odpływu nie cofają się z wodą, lecz silnie przywierają do skał, gromadząc pomiędzy muszlą i płaszczem a podłożem zapas wody, który umożliwia im doczekanie przypływu^[5]^[6].

Odżywianie

Roślinożercy, zdrapywacze, rozdrabniacze – żywią się trawami morskimi, glonami, peryfitonem (w tym drobnymi gąbkami i larwami sesylnych skorupiaków). Żerują w czasie przypływu^[4].

Rozmnażanie

Rozdzielnopłciowe, okres rozrodu od kwietnia do września. Jaja przytwierdzane są do skał i otaczane cienką warstwą śluzu. Młode dojrzałość płciową uzyskują po roku^[4].

Podział taksonomiczny

Rodzina Patellidae obejmuje następujące występujące współcześnie rodzaje^[2]^[7]^[8]:

Cymbula H. Adams & A. Adams, 1854, synonimy: Patellona Thiele, 1891 Laevipatella Pallary, 1920
Helcion Montfort, 1810
czaszołka Patella Linnaeus, 1758; rodzaj typowy; synonimy: Ansates G.B. Sowerby II [ex Klein], 1839, Patina Gray, 1840
Scutellastra H. Adams & A. Adams, 1854; synonim: Ancistromesus Dall, 1871

oraz rodzaje wymarłe^[2]:

Berlieria de Loriol, 1903 †
Proscutum P. Fischer, 1885 †

Uwagi

Muszle Patellidae są bardzo podobne do muszli ślimaków rodzaju Patelloida (rodzina Lottiidae) i często z nimi mylone.
Planuje się zastosowanie ślimaków z tej rodziny do czyszczenia zanurzonych części budowli hydrotechnicznych i kadłubów statków z obrastających ich glonów i osiedlających się na nich pąkli^[9]

Przypisy

↑ Patellidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Patellidae Rafinesque, 1815, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-03-09] (ang.).
↑ Kumaniecki K. 1975. Słownik łacińsko-polski. PWN Warszawa, s. 546.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wąsowski 2000 ↓, s. 66.
↑ T.T. Umiński T.T., Zwierzęta i oceany, Warszawa: WSziP, 1986, s. 62–63 i 70, ISBN 83-02-02680-8 .
↑ L.L. Tomanek L.L., B.B. Helmuth B.B., Physiological Ecology of Rocky Intertidal Organisms: A Synergy of Concepts, „Integrative and Comparative Biology”, 42 (4), 2002, s. 771–775, DOI: 10.1093/icb/42.4.771 .
↑ A.W.B.A.W.B. Powell A.W.B.A.W.B., New Zealand Mollusca, Auckland, Nowa Zelandia: William Collins Publishers Ltd, 1979, ISBN 0-00-216906-1 .
↑ T.T. Nakano T.T., T.T. Ozawa T.T., Worldwide phylogeography of limpets of the order Patellogastropoda: Molecular, morphological and palaeontological evidence, „Journal of Molluscan Studies”, 73 (1), 2007, s. 79–99, DOI: 10.1093/mollus/eym001 .
↑ U.N.U.N. Safriel U.N.U.N., N.N. Erez N.N., Effect of limpets on the fouling of ships in the Mediterranean, „Marine Biology”, 95 (4), 1987, s. 531–537, DOI: 10.1007/BF00393096, ISSN 0025-3162 (ang.).

Bibliografia

R.R. Wąsowski R.R., Przewodnik: Muszle, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza Sp. z o.o., 2000, ISBN 83-7073-250-X .

Linki zewnętrzne

Patellidae w bazie AnimalBase Uniwersytet w Getyndze, dostęp: 5 kwietnia 2014.
Patellidae w bazie NCBI dostęp: 5 kwietnia 2014

[itis-1] Patellidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[mb-2] Patellidae Rafinesque, 1815, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-03-09] (ang.).

[Kumaniecki_1975-3] Kumaniecki K. 1975. Słownik łacińsko-polski. PWN Warszawa, s. 546.

[CITEREFWąsowski200066-4] Wąsowski 2000 ↓, s. 66.

[Uminski1986-5] T.T. Umiński T.T., Zwierzęta i oceany, Warszawa: WSziP, 1986, s. 62–63 i 70, ISBN 83-02-02680-8 .

[6] L.L. Tomanek L.L., B.B. Helmuth B.B., Physiological Ecology of Rocky Intertidal Organisms: A Synergy of Concepts, „Integrative and Comparative Biology”, 42 (4), 2002, s. 771–775, DOI: 10.1093/icb/42.4.771 .

[7] A.W.B.A.W.B. Powell A.W.B.A.W.B., New Zealand Mollusca, Auckland, Nowa Zelandia: William Collins Publishers Ltd, 1979, ISBN 0-00-216906-1 .

[Nakano_2007-8] T.T. Nakano T.T., T.T. Ozawa T.T., Worldwide phylogeography of limpets of the order Patellogastropoda: Molecular, morphological and palaeontological evidence, „Journal of Molluscan Studies”, 73 (1), 2007, s. 79–99, DOI: 10.1093/mollus/eym001 .

[9] U.N.U.N. Safriel U.N.U.N., N.N. Erez N.N., Effect of limpets on the fouling of ships in the Mediterranean, „Marine Biology”, 95 (4), 1987, s. 531–537, DOI: 10.1007/BF00393096, ISSN 0025-3162 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]