Otwór gębowy

Otwór gębowy (łac. oris) – otwór w ciele zwierzęcia, którym dostaje się do niego pokarm. Prowadzi do jamy chłonąco-trawiącej lub układu pokarmowego.

Dwuwarstwowce

U parzydełkowców i żebropławów otwór gębowy odpowiada pozycji pragęby w stadium gastruli rozwoju zarodkowego. U parzydełkowców i wielu żebropławów jest on jedynym otworem prowadzącym do niedrożnego układu chłonąco-trawiącego, stąd pełni także funkcję odbytu. Tylko żebropławy o ciele sferycznym mają osobne otworki odbytowe do wydalania^[1]. W przypadku parzydełkowców kolonijnych niektóre zooidy pozbawione mogą być wtórnie otworu gębowego, np. nektofory u rurkopławów^[2]^[1].

Trójwarstwowce

W rozwoju zarodkowym pierwoustych pragęba przemieszcza się na brzuszną stronę gastruli. Tam zarastają część tylna i środkowa pragęby, a z przedniej tworzy się otwór gębowy larwy^[3]. Rzadziej, np. u pierścienic zarasta tylko środkowa część pragęby i tylna jej część daje początek odbytowi^[1]. W rozwoju zarodkowym wtóroustych pragęba nie ulega przemieszczeniu, lecz tworzy otwór odbytowy. Otwór gębowy ma u nich charakter wtórny i formuje się w przednio-brzusznej części ciała zarodka^[1]^[3].

Zarówno wśród pierwoustych (np. wirki, przywry, niektóre szczękogębe i wrotki) jak i wtóroustych (wężowidła) spotkać można formy o układzie pokarmowym niedrożnym, z otworem gębowym, ale bez otworu odbytowego. Ponadto formy pasożytnicze mogą być pozbawione otworu gębowego jak i całego układu pokarmowego i wchłaniać pokarm powierzchnią ciała (np. tasiemce)^[1].

Za otworem gębowym trójwarstwowców leży ektodermalne jelito przednie, przy czym u kręgowców bywa ono bardzo krótkie (u ssaków kończy się na tylnej krawędzi zębów). Odcinek przewodu pokarmowego leżący bezpośrednio za otworem gębowym może mieć formę jamy gębowej lub umięśnionej gardzieli^[1]. U stawonogów narządy gębowe formowane są z przydatków (odnóży) i w związku z tym często przed otworem gębowym pojawia się jama przedgębowa (przedsionek gębowy)^[4]^[5]^[6]^[7]. Otwór gębowy stawonogów leży między drugim a trzecim somitem ciała, jeśli somitowi ocznemu nadać numer zerowy^[8]^[9].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 35-36, 96, 116, 154-155, 162-164, 181-183, 195-196, 204, 213, 251, 262, 406-407, 565.
↑ AndrzejA. Kaźmierski AndrzejA., CzesławC. Błaszak CzesławC., Typ: parzydełkowce – Cnidaria, [w:] CzesławC. Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, 108-110, A15, ISBN 978-83-01-17337-1 .
↑ ^a ^b CzesławC. Błaszak CzesławC., Dział: dwubocznie symetryczne – Bilateria, [w:] CzesławC. Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 139-142, ISBN 978-83-01-17337-1 .
↑ Jacek Dabert: Gromada: ostrogony – Xiphosurida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
↑ J.W.J.W. Shultz J.W.J.W., A phylogenetic analysis of the arachnid orders based on morphological characters, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 150 (2), 2007, s. 221–265, DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00284.x .
↑ Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53-85.
↑ Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 724.
↑ Ortega-Hernández, Javier; Janssen, Ralf; Budd, Graham E.. Origin and evolution of the panarthropod head – A palaeobiological and developmental perspective. „Arthropod Structure & Development. Evolution of Segmentation”. 46 (3), s. 354–379, 2017. DOI: 10.1016/j.asd.2016.10.011. ISSN 1467-8039.
↑ Jason A.J.A. Dunlop Jason A.J.A., James C.J.C. Lamsdell James C.J.C., Segmentation and tagmosis in Chelicerata, „Arthropod Structure & Development.”, 3, 46, 2017, s. 395–418, DOI: 10.1016/j.asd.2016.05.002, ISSN 1467-8039 .

[Jura-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 35-36, 96, 116, 154-155, 162-164, 181-183, 195-196, 204, 213, 251, 262, 406-407, 565.

[BK-2] AndrzejA. Kaźmierski AndrzejA., CzesławC. Błaszak CzesławC., Typ: parzydełkowce – Cnidaria, [w:] CzesławC. Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, 108-110, A15, ISBN 978-83-01-17337-1 .

[Bilateria-3] CzesławC. Błaszak CzesławC., Dział: dwubocznie symetryczne – Bilateria, [w:] CzesławC. Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 139-142, ISBN 978-83-01-17337-1 .

[Dabert-4] Jacek Dabert: Gromada: ostrogony – Xiphosurida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.

[Shultz7-5] J.W.J.W. Shultz J.W.J.W., A phylogenetic analysis of the arachnid orders based on morphological characters, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 150 (2), 2007, s. 221–265, DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00284.x .

[Szadziewski-6] Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53-85.

[MG-7] Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 724.

[Ortega-8] Ortega-Hernández, Javier; Janssen, Ralf; Budd, Graham E.. Origin and evolution of the panarthropod head – A palaeobiological and developmental perspective. „Arthropod Structure & Development. Evolution of Segmentation”. 46 (3), s. 354–379, 2017. DOI: 10.1016/j.asd.2016.10.011. ISSN 1467-8039.

[dl-9] Jason A.J.A. Dunlop Jason A.J.A., James C.J.C. Lamsdell James C.J.C., Segmentation and tagmosis in Chelicerata, „Arthropod Structure & Development.”, 3, 46, 2017, s. 395–418, DOI: 10.1016/j.asd.2016.05.002, ISSN 1467-8039 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]