Otolemur gruboogonowy
| Otolemur crassicaudatus[1] | |||
| (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
otolemur gruboogonowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Otolemur gruboogonowy[12], galago gruboogonowy[13], galago olbrzymi[13] (Otolemur crassicaudatus) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny galagowatych (Galagidae). Długość ciała około 35 cm, ogon podobnej długości. Ubarwiony jest na czarnobrązowo na grzbiecie, od spodu bywa jaśniejszy w kolorze srebrnoszarym. Futerko długie i gęste oraz bardzo gruby i puszysty ogon. Prowadzi nocny tryb życia. Żyje grupowo w stadzie, w leśnych gęstwinach południowej połowy Afryki. Odżywia się głównie owocami, ptakami i ich jajami. Przedstawiciele rodziny Galagidae (galagowate), do której należy opisywany gatunek, posiadają charakterystyczne duże, okrągłe oczy wrażliwe na światło – w dzień: źrenice zwężone w postaci szczelin, w nocy: źrenice okrągłe, szeroko otwarte. Są one osadzone stosunkowo blisko siebie i przesunięte ku przodowi, umożliwiając trójwymiarowe widzenie[14]. Podobnie jak inne naczelne poruszają się na czterech kończynach. Pierwsze palce przeciwstawne[15].
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire, nadając mu nazwę Galago crassicaudatus[2]. Geoffroy Saint-Hilaire nie wskazał miejsca typowego[2]; w ramach późniejszego oznaczenia miejsce typowe ustalono na 15 km na wschód od Eshowe (28°52′S 31°37′E/-28,866667 31,616667), w Ngoye Forest, w Natalu, w Południowej Afryce[16][17]. Holotyp to zamontowana skóra i czaszka (sygnatura MNHN-ZM-2007-1548) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu[18]. W 1980 roku T. Rowland Olson zwrócił się do Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej (ICZN) o uznanie holotypu za nieważny ze względu na niemożność przypisania go do konkretnego podgatunku i wyznaczenie neotypu[19]. W 1985 roku na mocy swoich uprawnień ICZN uznała ten wniosek za poprawny i zaakceptowała wyznaczenie neotypu[20]: jest to wypchana skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 1904.12.3.6) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz został zebrany 24 września 1904 roku przez kpt. Claude’a Granta[19][21].
Taksony monteiri i argentatus w niektórych ujęciach systematycznych uznawane są za odrębne gatunki[22]. Podgatunki monteiri i kirkii krzyżują się w północnym Mozambiku i Zimbabwe, natomiast podgatunek nominatywny crassicaudatus krzyżuje się z monteiri w środkowym Mozambiku, Malawi i Zimbabwe[16]. Potrzebne są dalsze badania, aby zweryfikować odrębność monteiri i crassicaudatus na poziomie gatunku[16].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[16]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
| Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe | Holotyp |
|---|---|---|---|---|
| O. c. argentatus | Galago argentatus | Lönnberg, 1913 | Ukina, na wschód od Shirati, na wschód od Jeziora Wiktorii, Tanzania[23]. | Dorosły samiec zebrany w marcu 1911 roku przez Kálmána Kittenbergera[7]. |
| O. c. kirkii | Otogale crassicaudata var. kirkii | J.E. Gray, 1865 | Quelimane, Mozambik[24][25]. | Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura BMNH 1864.6.4.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany przez Johna Kirka[25]. |
| O. c. monteiri | Galago monteiri | Bartlett, 1863 | Zatoka Cuvo, na południe od Loandy, Angola[26][27]. | Czaszka dorosłego osobnika o nieokreślonej płci (sygnatura BMNH 1905.1.20.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz pochodził z kolekcji Joaquima Monteiro[27]. |
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Otolemur: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; rodzaj Lemur Linnaeus, 1758 (lemur)[28].
- crassicaudatus: łac. crassus „gruby, ciężki”[29]; -caudatus „-ogonwoy”, od cauda „ogon”[30].
- argentatus: łac. argentatus „ozdobione srebrem”, od argentum, argenti „srebro”[31].
- kirkii: Sir John Kirk (1832–1922), szkocki przyrodnik, administrator kolonialny, lekarz wraz z Davidem Livingstone’em na drugiej wyprawie do Zambezi w latach 1858–1863, konsul w Zanzibarze w latach 1866–1887[32].
- monteiri: L.A. Monteiro (?–?), Bartlett podaje, że okazem typowym było żywe zwierzę trzymane w domu Monteiro i wysłane do Anglii z Angoli przez jego syna, Joaquima João Monteiro (1833–1878)[33].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Otolemur gruboogonowy występuje w zależności od podgatunku[16]:
- O. crassicaudatus crassicaudatus – południowy Mozambik (na południe od rzeki Limpopo), północno-wschodnia Południowa Afryka i Eswatini.
- O. crassicaudatus argentatus – Kenia i Tanzania wokół wschodniego i południowo-wschodniego brzegu Jeziora Wiktorii; być może Rwanda.
- O. crassicaudatus kirkii – Tanzania, Malawi, Mozambik, Zimbabwe i północna Południowa Afryka.
- O. crassicaudatus monteiri – otolemur srebrzysty[12] – Uganda, Burundi, wschodnia i południowa Demokratyczna Republika Konga, Tanzania, Angola, Zambia, Zimbabwe, północne Malawi, północny Mozambik i Botswana.
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 26–40 cm, długość ogona 30–50 cm; masa ciała samic 1,2–1,5 kg, samców 1,1–1,8 kg[34][35]. Galago gruboogonowy ma gęste, wełniste, dość długie, brunatne na wierzchu i srebrzystoszare na spodzie ciała futro. Otolemur crassicaudatus jest zwierzęciem ruchliwym i zwinnym, szybko się poruszającym, doskonale skacze. Umożliwiają mu to długie kończyny tylne (znacznie dłuższe niż przednie) oraz wydłużone kości stępu. Długi puszysty ogon pomaga w utrzymaniu równowagi[36]. Ponadto nasadowa część ogona pełni rolę magazynu tłuszczu, który wykorzystuje podczas snu w porze suchej.
Interesującą cechą jest także fakt uzyskiwania pionowej postawy podczas walki między osobnikami[15]. Galago gruboogonowy posiada bardzo ruchliwą głowę, zdolną do obrotu o niemal 180°. Na czaszce obecny grzebień kostny. Na wielkich błoniastych uszach występują poprzecznie ułożone drobne grzebienie chrzęstne, powiązanie włóknami mięśniowymi, dzięki czemu zwierzę składa je w czasie snu[37].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Galago gruboogonowy przesypia porę suchą[15]. Prowadzi gromadny (po 2–6 osobników, żyjących w gniazdach zrobionych z liści), nadrzewny i nocny tryb życia, w dzień odpoczywa w gęstwinie drzew. Odżywia się w przeważającej części pokarmem zwierzęcym, uzupełniając swoją dietę pokarmem roślinnym[15]. Głównie w postaci małych ptaków, ptasich jaj, owadów, owoców i kwiatów. Atakuje żywą ofiarę z błyskawiczną szybkością, zagryzając ją na śmierć, a następnie przeżuwa. Dorosłe męskie osobniki posiadają nagą łatkę gruczołów pod brodą, która umożliwia zostawianie swojego zapachu do zaznaczania ich gniazd oraz terytoriów. Dodatkowo kropią moczem swoje stopy i dłonie, co sprawia, że ostry zapach utrwala się, podążając ich tropem[15].
Ciąża galago gruboogonowego trwa 110–120 dni, w miocie 1 lub 2 młode osobniki. Młode osobniki posiadają cienką warstwę futra, osiągają długość ciała od 10–12 centymetrów, a ich masa wynosi około 50–70 gramów. Z gniazda samodzielnie wychodzą po około 2 tygodniach od narodzin, wcześniej przez ten czas matka pozostawia je w gnieździe. Jedynie w przypadku zagrożenia chwyta i przenosi potomstwo w ustach. Młode osobniki są karmione przez 3 miesiące. Galago gruboogonowy żyje prawdopodobnie do 10 lat[37].
Znaczenie w ochronie środowiska
[edytuj | edytuj kod]Znacznym zagrożeniem dla galago gruboogonowych są duże sowy, dzikie koty oraz węże. Mimo tego nie należy do gatunków zagrożonych wyginięciem. Jednakże może być miejscowo zagrożony przez utratę odpowiedniego siedliska leśnego. Na przykład O. C. monteiri kiedyś powszechnie występował wokół Jeziora Wiktorii, obecnie prawie całkowicie zniknął, również z lasów ze względu na ich ekspansję[38]. Status zagrożenia według podgatunków przedstawia poniższa tabela:
| Podgatunek | Kategoria zagrożenia |
|---|---|
| Otolemur crassicaudatus crassicaudatus | LC[39] |
| Otolemur crassicaudatus argentatus | LC[40] |
| Otolemur crassicaudatus kirkii | LC[41] |
| Otolemur crassicaudatus monteiri | LC[42] |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Otolemur crassicaudatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c É. Geoffroy Saint-Hilaire. Suite au tableau des quadrumanes. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 166, 1812. (fr.).
- ↑ J.E. Gray. Revision of the species of lemuroid animals, with the description of some new species. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1863, s. 145, 1863. (ang.).
- ↑ J.E. Gray. Notice of a new variety of galago from Quillimane (Otogale crassicaudata, var. kirkii). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1864, s. 456, 1864. (ang.).
- ↑ P. Matschie. Otolemur badius, eine neue Art afrikanischer Halbaffen. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1905, s. 277, 1905. (niem.).
- ↑ D.G. Elliot. Descriptions of apparently new Species and Subspecies of Mammals belonging to the Families Lemuridæ, Cebidse, Callitrichidæ, and Cercopithecidæ in the Collection of the Natural History Museum. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 20, s. 186, 1907. (ang.).
- ↑ a b A.J.E. Lönnberg. A new galago from German East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 11, s. 167, 1913. (ang.).
- ↑ O. Thomas. The geographical races of Galago crassicaudatus. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 20, s. 49, 1917. (ang.).
- ↑ E. Schwarz. On a new galago from South-east Africa, with a note on Otolicnus garnettii, Ogilby. „The Annals and Magazine of Natural History”. Teenth series. 5, s. 48, 1930. (ang.).
- ↑ H. Schouteden. Un lémurien noir du Ruanda. „Revue de zoologie et de botanique africaines”. 48, s. 113, 1953. (fr.).
- ↑ J. Masters & S. Bearder, Otolemur crassicaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ a b W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński, W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 35. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 85, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Zasieczna B., Ssaki. Wielka encyklopedia przyrody, Muza, 1997.
- ↑ a b c d e Uta Hick, Prosimians, [w:] Erich Tylínek, Gotthart Berger, Monkeys and apes, Leipzig: Edition Leipzig, 1985 [dostęp 2016-03-21] (niem.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 164. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Otolemur crassicaudatus (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-09]. (ang.).
- ↑ MNHN-ZM-2007-1548, [w:] Mammals (ZM) [online], Muséum national d’Histoire naturelle [dostęp 2023-09-09] (fr. • ang.).
- ↑ a b T.R. Olson. Galago crassicaudatus E. Geoffroy, 1812 (Primates: Galagidae) proposed use of the plenary powers to suppress the holotype and to designate neotype Z.N.(S.)2285. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 37 (3), s. 176–185, 1985. (ang.).
- ↑ Anonim. Opinion 1329. Galago crassicaudatus E. Geoffroy, 1812 (Primates, Galigidae): neotype designated. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 42 (3), s. 226–227, 1985. (ang.).
- ↑ 1904.12.3.6. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-09]. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Otolemur. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-07-29].
- ↑ Allen 1939 ↓, s. 116.
- ↑ Allen 1939 ↓, s. 115.
- ↑ a b 1864.6.4.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-09]. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Otolemur monteiri. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-09-09].
- ↑ a b 1905.1.20.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-09]. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 488, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 61.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 43.
- ↑ argentatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-09] (ang.).
- ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 224.
- ↑ Beolens, Watkins i Grayson 2009 ↓, s. 283.
- ↑ K.A.-I. Nekaris: Family Galagidae (Galagos). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 207–208. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 105. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Gaisler J., Zejda J, Ssaki świata, Warszawa 1997.
- ↑ a b Kowalski K., Mały słownik zoologiczny ssaki, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991.
- ↑ J. Masters, S. Bearder, Otolemur crassicaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2016-03-21] (ang.).
- ↑ J. Masters & S. Bearder, Otolemur crassicaudatus ssp. crassicaudatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ J. Masters, S. Bearder, Y.A. de Jong & T.M. Butynski, Otolemur crassicaudatus ssp. argentatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ S. Bearder & J. Masters, Otolemur crassicaudatus ssp. kirkii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ J. Masters & S. Bearder, Otolemur crassicaudatus ssp. monteiri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 1–763, 1939. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1–567. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).