Ostrożeń głowacz

Ostrożeń głowacz
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	ostrożeń
Gatunek	ostrożeń głowacz
	Nazwa systematyczna
	Cirsium eriophorum (L.) Scop.; Fl. Carniol., ed. 2. 2: 130. 1772
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ostrożeń głowacz^[4] (Cirsium eriophorum (L.) Scop.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Nazwa głowacz pochodzi od bardzo dużych koszyczków (jak głowa na szyi).

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie. W Polsce występuje prawie wyłącznie w Karpatach, poza nimi tylko w okolicach Przemyśla. Jest rzadki. Na Pogórzu Cieszyńskim podany z 3 stanowisk, w Gorcach dwóch (Lubań i Biała Skała nad Tylmanową), na Działach Orawskich z jednego w Lipnicy Wielkiej, w Beskidzie Sądeckim dwóch (dolina potoku Szczawniczek i Złockie oraz Wdżary Wyżne w Paśmie Radziejowej), na Pogórzu Spiskim z dwóch stanowisk. Najwięcej stanowisk ma w Pieninach: Wysokie Skałki, Trzy Korony, Wąwóz Szopczański, Nowa Góra, Macelowa Góra, Macelak, Łaźne Skały, Ligarki, Krościenko, Harczygrund, Hombark Łapszański oraz w Tatrach: Wielkie Koryciska, Małe Koryciska, Tyrałowa Czuba, Sarnia Skała, Furkaska, Dolina Kryta, Dolina Chochołowska, Dolina Białego, Dolina Długa. Podano go również na 9 stanowiskach w polskiej części Pienińskiego Pasa Skałkowego^[5]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy^[4].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta, gruba, górą rozgałęziająca się. Osiąga wysokość do 1,5 m i jest nieoskrzydlona^[6].
Liście: Ulistnienie skrętoległe, liście podwójnie pierzastodzielne, składające się z lancetowatych lub podługowatych odcinków, które są jeszcze podzielone na 2-3 łatki. Na spodniej stronie liście są pokryte szarym kutnerem i mają bardzo gruby nerw środkowy. Nie zbiegają wzdłuż łodygi. Szczytowe odcinki liści są silnie kolczaste^[7]^[6].
Kwiaty: Zebrane w duże, kuliste koszyczki, które okryte są gęstą, siatkowatą jakby pajęczyną. Łuski okrywy koszyczków mają równowąski kształt i zaostrzony koniec, zwykle górne ich części są odgięte w dół. Koszyczki mają długość 5–8 cm, bezpośrednio pod nimi występuje kilka liści będących pośrednią formą pomiędzy liśćmi a łuskami okrywy. Kwiaty w koszyczku mają ciemnopurpurową barwę i wszystkie są rurkowate. Ich kielich przekształcony jest w puch kielichowy^[6]^[7].
Owoc: Niełupki o długości 5–6 mm z pierzastym puchem kielichowym mającym długość 22–32 mm^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Mimo że jest pokaźną rośliną, żyje krótko – tylko 2–3 lata. Po zakwitnięciu i wydaniu nasion obumiera^[8]. Kwitnie od lipca do września, jest owadopylna. Nasiona rozsiewa wiatr (anemochoria)^[5].

Siedlisko: Występuje na słonecznych łąkach i pastwiskach, stokach, w świetlistych lasach, zaroślach i na ich obrzeżach, na zrębach głównie na podłożu wapiennym. W Tatrach występuje do regla górnego^[5]. Najwyższe stanowisko (1450 m n.p.m.) owocującego okazu podawane jest z zarastającego kosodrzewiną zbocza Małej Kopy Królowej nad Starymi Kopalniami^[9].

Gentyka: Liczba chromosomów 2n = 34^[7]. Tworzy mieszańce z: ostrożniem błotnym, ostrożniem lancetowatym, ostrożniem polnym, ostrożniem siwym, ostrożniem warzywnym^[7].

Zagrożenia

Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)^[10]. Według klasyfikacji IUCN z 2001 gatunek w polskich Karpatach zagrożony wyginięciem (kategoria VU). W Polsce tylko część stanowisk znajduje się na obszarze parków narodowych (Tatrzańskiego i Pienińskiego). Na niechronionych obszarach jest zagrożony wskutek działalności człowieka (koszenie łąk, mechaniczne niszczenie podczas ich wypasania, zbieranie do celów dekoracyjnych). Zagrożony jest też przez naturalną sukcesję ekologiczną (głównie zarastanie przez głóg i trzcinnik piaskowy). W 2008 największa populacja ostrożnia głowacza znajdowała się na górze Tuł na Pogórzu Cieszyńskim (około 65 kwitnących i 100 płonnych osobników). Na stanowiskach w Tatrach, Gorcach i Paśmie Radziejowej rośnie przeważnie po kilka-kilkanaście osobników^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c ^d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ ^a ^b ^c ^d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ Magdalena Zwijacz-Kozica, Tomasz Zwijacz-Kozica: Nowe maksima wysokościowe, w: "Tatry" nr 4 (46), jesień 2013, s. 50
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-13].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[Szafer-6] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[klucz-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[8] Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[9] Magdalena Zwijacz-Kozica, Tomasz Zwijacz-Kozica: Nowe maksima wysokościowe, w: "Tatry" nr 4 (46), jesień 2013, s. 50

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]