Order Hohenzollernów

Order Domowy Hohenzollernów
Hausorden von Hohenzollern

Awers Krzyża Honorowego I klasy z mieczami (książęcy)
Awers krzyża kawalerskiego z koroną (królewski)
Awers królewskiego łańcucha
Baretka królewskiego i książęcego orderu
Baretka królewskiego i książęcego orderu z mieczami
Baretka królewskiego orderu z mieczami na wojennej wstędze
Ustanowiono	1842
Dewiza	1) królewska: VOM FELS ZUM MEER (od skały do morza) 2) książęca: FÜR TREUE UND VERDIENST (za wierność i zasługi)
Powyżej	Order Orła Czerwonego, Order Królewski Korony
Poniżej	Order Świętego Jana
Powiązane	Order Bene Merenti Domu Panującego

Order Domowy Hohenzollernów, podzielony na Order Królewski Domowy Hohenzollernów i Order Książęcy Domowy Hohenzollernów (niem. Königlicher Hausorden von Hohenzollern i Fürstlich Hausorden von Hohenzollern), zwany także w skrócie: Order Hohenzollernów – wysokie odznaczenie cywilne i wojskowe Królestwa Prus do 1918 oraz Księstwa Hohenzollern-Sigmaringen do 1850. Dziś order domowy niegdyś panujących dynastii – zarówno linii królewskiej Hohenzollernów, jak i książęcej Hohenzollern-Sigmaringen.

Historia

Order został ustanowiony 5 grudnia 1842 jako trójklasowe odznaczenie przez przedstawicieli dwóch panujących wówczas w Szwabii, w państewkach Hechingen i Sigmaringen, książęcych linii rodu Hohenzollernów, bardzo daleko spokrewnionych z władcami Prus, i otrzymał nazwę Order Książęcy Domowy Hohenzollernów. Po cesji obu księstw na rzecz Prus 12 marca 1850 król Fryderyk Wilhelm IV przejął go 16 stycznia 1851 do systemu odznaczeń pruskich i stworzył niejako dwa "ordynki" orderu: królewski i książęcy.

W ordynku królewskim istniały dwie odmiany: wojskowa i cywilna, każda z czterema klasami:

• Wielki Komandor (Großkomtur) z gwiazdą lub bez gwiazdy, siedem odmian krzyża
• Komandor (Komtur) z gwiazdą lub bez gwiazdy, siedem odmian krzyża
• Kawaler (Ritter), trzy odmiany krzyża
• Właściciel (Inhaber), dwie odmiany krzyża

W ordynku książęcym istniały cztery klasy i dwa medale:

• Krzyż Honorowy I klasy (Ehrenkreuz 1. Klasse)
• Krzyż Honorowy Komandorski (Ehrenkomturkreuz)
• Krzyż Honorowy II klasy (Ehrenkreuz 2. Klasse)
• Krzyż Honorowy III klasy (Ehrenkreuz 3. Klasse)
• Medal Honorowy (Ehrenmedaille)
• Medal Zasługi (Verdienstmedaille)

W czasach wojny order był nadawany wyłącznie oficerom, którzy odznaczyli się wyjątkową odwagą na polu bitwy. System II Rzeszy nie dopuszczał wielokrotnego nadawania tego samego odznaczenia, a więc oficer do rangi kapitana włącznie, który już posiadał Żelazny Krzyż I klasy, a nie miał jeszcze szans na uzyskanie Pour le Mérite, był wynagradzany nadaniem "Hohenzollerna" III klasy z mieczami. W czasie I wojny światowej otrzymało order 8291 osób.

Po upadku monarchii pruskiej order był nadal nadawany i Niemcom, i cudzoziemcom przez przebywającego na wygnaniu w Doorn b. cesarza Wilhelma II. Położyło temu kres rozporządzenie Adolfa Hitlera z 1936 r., które zabroniło nadawania wszelkich orderów byłych panujących dynastii niemieckich obywatelom Niemiec. Do śmierci cesarza w 1941 r. order otrzymywali tylko cudzoziemcy.

Insygnia

Krzyże orderu nadawane za zasługi wojenne były białe z czarnym obramowaniem, w medalionie awersu znajdował się pruski orzeł z herbem Hohenzollernów, otoczony dewizą orderu „VOM FELS ZUM MEER” (od skały do morza), w medalionie rewersu inicjały królewskie „FW IV”, otoczone niebieskim paskiem z datą 16 stycznia 1851. W ordynku książęcym istniały tylko krzyże, identyczne jak królewskie, ale noszące napis „FÜR TREUE UND VERDIENST” (za wierność i zasługi). Krzyże obu ordynków były także nadawane z mieczami pod kółkiem zawieszki, z brylantami, z krzyżem Joannitów i z cyfrą lat służby. Ośmiopromienna srebrna gwiazda I i II klasy pokazywała awers krzyża orderowego z wieńcem laurowym podłożonym pod jego ramiona.

Order był noszony na białej wstędze orderowej z trzema czarnymi paskami. Wersja królewska nadawana była w wyjątkowych przypadkach na białej wstędze z dwoma czarnymi paskami pośrodku, czarnej z białymi paskami wzdłuż brzegów albo czarnej z białymi paskami wzdłuż brzegów.

Przy I klasie na łańcuchu, składającym się z herbów Hohenzollernów, herbów burgrabiów norymberskich i herbów dziedzicznych podkomorzych Świętego Cesarstwa.

Orzeł Hohenzollernów

W ordynku królewskim istniały tzw. orły, odznaczenie cywilne nadawane przede wszystkim naukowcom, nauczycielom i artystom. Zamiast krzyża otrzymywali oni noszonego na szyi lub piersi emaliowanego na czarno orła pruskiego z pełnymi regaliami, z czarno-białą szachownicą herbu Hohenzollernów na piersi i z niebieskim medalionem z dewizą orderu „VOM FELS ZUM MEER” (symbolizującą drogę dziejową rodu od zamku na skale w Norymberdze do Bałtyku) pod głową orła.

Bibliografia

• Gustav Adolph Ackermann, Ordensbuch sämmtlicher in Europa ..., Annaberg 1855, s. 30-32
• Jörg Nimmergut, Orden & Ehrenzeichen 1800-1945, Monachium 1979
• Wiesław Bończa-Tomaszewski, Kodeks orderowy..., Warszawa 1939, s. 430-431, 433-434
• Stanisław Łoza: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne..., Warszawa 1928, s. 17, 84
• Andrzej Krupa (red.): Encyklopedia wojskowa..., T. 2 (N-Ź), Warszawa 2007, s. 66. ISBN 978-83-01-15175-1
• Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat. Berlin: 1911, s. 44.