Przejdź do zawartości

Okratek australijski

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Okratek australijski
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

sromotnikowce

Rodzina

sromotnikowate

Rodzaj

okratek

Gatunek

okratek australijski

Nazwa systematyczna
Clathrus archeri (Berk.) Dring
Kew Bull. 35(1): 29 (1980)

Okratek australijski, kwiatowiec australijski (Clathrus archeri (Berk.) Dring) – gatunek grzybów z rodziny sromotnikowatych (Phallaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Clathrus, Phallaceae, Phallales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1859 Berkeley nadając mu nazwę Lysurus archeri. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1980 Donald M. Dring, przenosząc go do rodzaju Clathrus[1]. Synonimy naukowe[2]:

  • Anthurus archeri (Berk.) E. Fisch. 1886
  • Anthurus sepioides McAlpine 1903
  • Aserophallus archeri (Berk.) Kuntze 1891
  • Clathrus archeri (Berk.) Dring 1980 var. archeri
  • Lysurus archeri Berk., in Hooker 1859
  • Pseudocolus archeri (Berk.) Lloyd 1913
  • Schizmaturus archeri (Berk.) Locq 1977

Obydwie polskie nazwy nadali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Owocnik

Początkowo jajowaty, stożkowaty lub gruszkowaty otoczony okrywą. Jest to tzw. jajo. Ma wysokość 3,5–6 cm, średnicę 2,5–5 cm, barwę białoszarą i jest częściowo zagłębione w podłożu. Podczas jego rozwoju osłona w górnej części jaja pęka i wysuwa się receptakl o kształcie banana. Receptakl osiąga wysokość 5–15 cm, gdy jest dojrzały pęka na 4-6 czerwonych ramion. W tej postaci przypomina ośmiornicę. Ramiona te stopniowo odchylają się na zewnątrz, tak, że receptakl przybiera kształt rozgwiazdy. Jego dolna część o wysokości 2–9 cm i szerokości 2–5 cm pozostaje niepęknięta, ma barwę białawą lub białoszarą i jest porowata. Zewnętrzna powierzchnia ramion ma koralowoczerwoną barwę i ma siatkowato-jamkowatą strukturę. Wewnętrzna warstwa jest intensywnie czerwonowiśniowa i znajduje się na niej śluzowata warstwa gleby z zarodnikami. Warstwa ta wydziela nieprzyjemny zapach padliny podobny do zapachu sromotnika smrodliwego. Podczas starzenia gleba zsycha się i czernieje[4]. Na poprzecznym przekroju przez ramię widoczne są 2-3 rurki i dwa szerokie wgłębienia zwane globiferami[5].

Zarodniki

Wąsko-eliptyczne, hialinowe, o rozmiarach 4-7,5 × 2,5 μm[5].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Uważa się, że pierwotnym obszarem występowania okratka australijskiego są Australia z Tasmanią i Nowa Zelandia. Być może jest on gatunkiem rodzimym także na wyspach Archipelagu Malajskiego, na Mauritiusie i w południowo-wschodniej Afryce[6]. Z tego pierwotnego obszaru rozprzestrzenił się na tereny Azji i obu Ameryk (m.in. stan Kalifornia w USA)[7]. W Europie po raz pierwszy zaobserwowano go w 1914 roku we Francji[8]. Prawdopodobnie został zawleczony wraz z ziemią i roślinami sprowadzonymi z Australii do europejskich ogrodów botanicznych i zaaklimatyzował się.

W Polsce po raz pierwszy jego występowanie zaobserwowali w 1975 mieszkańcy wsi z okolic Biłgoraja. Jego owocniki w początkowym okresie rozwoju („jaja”) uważali za jaja węży. Obfite wystąpienie owocników okratka australijskiego zanotowano na podmokłej, piaszczystej glebie we wsi Wólka koło Biłgoraja. Dziś w Polsce nadal jest rzadki, ale coraz bardziej rozprzestrzenia się[5]. Obecnie (2014 r.) znany jest z blisko 100 stanowisk, położonych głównie w południowej części kraju: w Sudetach i na ich przedpolu, w Karpatach i na wyżynach południowo-wschodniej Polski. W północno-zachodniej części kraju stwierdzono jedynie pojedyncze stanowiska, a w Polsce północno-wschodniej dotychczas go nie stwierdzono. Około 30% wszystkich znanych polskich stanowisk leży w Karpatach, jednak w Tatrach został stwierdzony dopiero w 2012 r. (na Olczy i na Polanie Chochołowskiej), a w 2014 r. na polanie Brzanówka koło Zazadniej[6].

Występuje w młodych lasach i zaroślach, na żyznych, dobrze nawożonych glebach. Znajdowano go pod brzozą brodawkowatą, sosną zwyczajną, topolą osiką, a także w murawach tworzonych przez śmiałka darniowego i śmiałka pogiętego. W Polsce owocniki wytwarza od lipca do października[3].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2014-10-06] (ang.).
  2. Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
  3. a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  4. Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b c Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
  6. a b Zbigniew Mirek, Agnieszka Nikiel, Łukasz Wilk: Okratek australijski na Brzanówce, w: „Tatry” nr 4 (50), jesień 2014, s. 49.
  7. Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-15].
  8. Okratek australijski grzyby.pl Dostęp 2009-04-26.