Okręg kowieński

Okręg kowieński

Kauno apskritis

Okręg
Rynek w miasteczku Rumszyszki
Herb Flaga
Państwo	Litwa
Siedziba	Kowno
Kod ISO 3166-2	LT-KU
Gubernator	Romualdas Morkevičius (od 2006)
Powierzchnia	8 089 km²
Populacja (2011) • liczba ludności	612 532
• gęstość	75,7 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejonów	8
Położenie na mapie
Strona internetowa

Okręg kowieński (lit. Kauno apskritis) – administracyjna jednostka terytorialna poziomu państwowego, jeden z 10 okręgów Litwy, położony w centralnej części kraju, obejmujący rejon kowieński, kiejdański, koszedarski, janowski, preński, rosieński, birsztański oraz miasto Kowno. Centrum okręgu stanowi Kowno.

Okręg kowieński graniczy z okręgiem olickim, wileńskim, poniewieskim, szawelskim, tauroskim i mariampolskim.

Historia

Jednostka podziału administracyjno-terytorialnego Litwy z centrum w Kownie powstała najprawdopodobniej około 1398 r., kiedy to w oficjalnych dokumentach wspomniany został starosta kowieński Jan Sunigajło. Starostwo było wówczas częścią kraju administrowaną przez urzędnika wyznaczonego przez Wielkiego Księcia Litewskiego – starostę lub namiestnika. Dlatego zdaniem historyków rok 1938 można uważać za datę założenia okręgu kowieńskiego. Starosta kowieński rezydował w zamku w Kownie. Od 1408 roku, kiedy Kownu nadano prawo magdeburskie, autonomiczne samorządowo miasto nie podlegało mu, z wyjątkiem niektórych, określonych kwestii. W 1486 roku, kiedy odbudowano zamek w Kownie, stał się on centrum powiatu, a namiestnik powołany przez władcę pełnił tam funkcję najwyższego urzędnika, który zarządzał okolicznym terytorium.

Po reformie administracyjno-prawnej w latach 1564–1566, Litwa, z wyjątkiem Żmudzi, na przykładzie Polski została podzielona na powiaty (okręgi). Powiat kowieński, będący do tej pory niestałą jednostką terytorialną, został podporządkowany województwu trockiemu (i należał doń do 1795 roku) i przyjął jasno określone granice. Metryka Litewska w sposób następujący opisuje terytorium powiatu kowieńskiego: „Granicą tego powiatu – z jednej strony rzeka Niewiaża do granicy Upity, z drugiej strony do granicy Wiłkomierza, włączając Kulwę i Żejmy; z trzeciej strony włączając Vaiguvę i po lewej Uogintai wzdłuż granicy Żyżmar, z czwartej strony w górę Niemna włączając Barboriškės, do puszczy Jego Królewskiej Mości, do granicy Żmudzi.” Kowno nie podlegało powiatowi. Miastu zezwolono na posiadanie pieczęci prawa ziemskiego. W 1791 roku z 20 parafii utworzono nowy okręg preński.

Imperium rosyjskie

Na mocy ugody władz Austrii, Prus i Rosji z 1795 roku państwo polsko-litewskie zostało ostatecznie podzielone i ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego przypadły Rosji. Nakazem cara Mikołaja I 18 grudnia 1842 roku założona została gubernia kowieńska, w skład której weszła cała północna część guberni wileńskiej: okręg telszewski, szawelski, rosieński, upicki, nowoaleksandrowski, wiłkomierski i część dawnego okręgu kowieńskiego. Gubernia istniała do I wojny światowej. Lewobrzeżna część Kowna – Aleksota została przydzielona guberni suwalskiej. Terytorium guberni kowieńskiej obejmowało wówczas 38 400 km².

W latach 1795–1796 i 1801-43 okręg kowieński przynależał do guberni wileńskiej, od 1796 do 1801 roku do guberni litewskiej, a od 1843 do 1915 roku do guberni kowieńskiej (obszar po lewej stronie Niemna w latach 1795–1918 nie należał do okręgu).

Okres międzywojenny

W momencie najazdu Niemiec w latach 1915–1918 okręg kowieński przynależał do obszaru Ober-Ostu (w latach 1915–1917 istniało tylko Kowno, a w latach 1917–1918 miasto i okręg).

Po I wojnie światowej i odbudowaniu państwa litewskiego, 20 grudnia 1918 roku gubernia kowieńska została podzielona na 20 okręgów, a jako pierwszy w kraju powstał okręg kowieński. 16 lutego 1919 roku ogłoszony został okólnik Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1 „Z powodu samorządów na Litwie”, na mocy którego Litwa została podzielona na 20 okręgów. Terytorium okręgu podlegały gminy, starostwa i w drugiej kolejności miasta. Kowno było podporządkowane republice, dlatego nie wchodziło w obszar okręgu.

W latach 1941–1944 okręg wszedł w rejon obszaru kowieńskiego Generalnego Okręgu Litewskiego Komisariatu Rzeszy Wschód.

Podczas okupacji Litwy przez ZSRR dawna struktura władzy administracyjno-terytorialnej była zachowana – pozostały okręgi, gminy, miasta. W 1946 roku gminy Kronie i Rumszyszki zostały przekazane nowemu okręgowi koszedarskiemu, gmina Pokojnie – nowemu okręgowi preńskiemu, w 1947 roku gmina Wielona – okręgowi jurbarskiemu, w 1948 roku gmina Wilki – okręgowi wileckiemu, a w 1949 roku okręgowi kowieńskiemu przypadła gmina Wejwery z okręgu mariampolskiego.

20 czerwca 1950 roku Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka zarządzeniem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR został utworzony nowy system podziału administracyjnego – okręgi zostały wycofane, a Litwa podzielona na cztery obszary – wileński, kowieński, kłajpedzki i szawelski. Okręg kowieński został przekształcony w rejony Poniemunia (41 apylinkes – dawnych starostw) i Wiliampola (27 apylinkes), a część terytorium została przekazana rejonom Janowa (14 apylinkes), Kozłowej Rudy (12 apylinkes) i Kiedajn (4 apylinkes).

Odbudowa niepodległości

Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę na początku października 1993 roku mianowani zostali przez rząd przedstawiciele w 10 regionach oraz w Wilnie i Kownie. 5 sierpnia 1994 roku po przyjęciu ustawy o jednostkach administracyjnych Republiki Litwy i ich granicach, rozpoczęto odbudowę okręgów. 15 grudnia 1994 została przyjęta ustawa o władzy w okręgach. Rzeczywiste prace nad odbudową okręgów rozpoczęły się na przełomie lutego i marca 1995 roku, po mianowaniu władz okręgowych przez rząd.

W 2003 roku potwierdzony został obecny herb okręgu kowieńskiego. 1 lipca 2010 roku zniesiono administrację okręgu, jej funkcje przeniesiono na samorządy i ministerstwa, a sam okręg pozostał jednostką terytorialną.

Rok	Powierzchnia, km²	Liczba mieszkańców	Podział	Miejscowości
1565			Birsztany, Dorsuniszki, Kormiałów, Kowno, Punia, Rumszyszki, Stokliszki
1790	6045	91 147		11 miast i miasteczek
~1890				22 miasteczka: Opitołoki, Ejragoła, Bobty, Betygoła, Czekiszki, Datnów, Grynkiszki, Janów, Jaswojnie, Kormiałów, Kiejdany, Kroki, Łabunów, Czerwony Dwór, Rumszyszki, Średniki, Skorule, Surwiliszki, Wędziagoła, Wielona, Wilki, Żejmy
1897	3800	227 431		1 miasto: Kowno miasteczka: Ejragoła, Datnów, Janów, Kiejdany, Kroki, Średniki, Surwiliszki, Wilki
1914	4029	301 800
1917	1635	62 311 (z Kownem)
1919			12 gmin: Bobty, Czekiszki, Datnów, Godlewo, Janów, Pokojnie, Czerwony Dwór, Rumszyszki, Sapieżyszki, Turžėnai, Wielona, Wędziagoła, Wilki
1923	2618	98 918	16 gmin: gmina Poniemoń, Bobty, Czekiszki, Datnów, Godlewo, Janów, Łopie, Pożajście, Pokojnie, Czerwony Dwór, Średniki, Rumszyszki, Sapieżyszki, Turžėnai, Wielona, Wędziagoła, Wilki 1 miasto: Janów 8 miasteczek 524 wsi 11 parafii 210 dworów i folwarków 338 zagród 15 innych osad
1930	2681
1933			15 gmin
1937		121 901 (oprócz Kowna)
1938	2610
1942		132 800
1949	1781		10 gmin (98 apylinkės)	1 miasto: Kowno 2 miejscowości: Kaczerginie, Kołotowo
1950			98 apylinkės
2001	8060	701 529	8 samorządów: Birsztany, Janów, Koszedary, Kowno (rejon miejski), Kowno, Kiejdany, Preny, Rosienie 14 miasta 2657 wsi

Mieszkańcy

Rozwój demograficzny między rokiem 2001 a 2014

Histogram rozwoju demograficznego

2001sur.	2007	2011sur.
701 529	677 270	612 532
2012	2013	2014
599 638	592 816	587 410

Skład narodowościowy

W 2011 r. mieszkało 608 332 osób: Litwini – 94,37% (574 096); Rosjanie – 3,25% (19 784); Polacy – 0,46% (2 812); Ukraińcy – 0,34% (2 075); Białorusini – 0,24% (1 454); Cyganie – 0,08% (482); Niemcy – 0,07% (438); Żydzi – 0,06% (335); Inni – 1,13% (6 858).

W 2001 r. mieszkało 701 529 osób: Litwini – 93,88% (658 596); Rosjanie – 3,75% (26 304); Polacy – 0,54% (3 816); Ukraińcy – 0,43% (3 008); Białorusini – 0,28% (1 942); Cyganie – 0,09% (617); Niemcy – 0,08% (592); Żydzi – 0,07% (457); Inni – 0,88% (6 197).

W 1923 r. mieszkało 98 918 osób: Litwini – 76,46% (75 629); Polacy – 10,2% (10 092); Żydzi – 6,45% (6 384); Rosjanie – 5,6% (5 491); Niemcy – 0,6% (592); Białorusini – 0,12% (115); Inni – 0,62% (615).

Gminy

Gminy okręgu w latach 1918–1950:

Gmina	Okres	Centrum
Gmina Bobty	1919–1948	Bobty
Gmina Czekiszki	1919–1948	Czekiszki
Gmina Godlewo	1919–1950	Godlewo
Gmina Janów	1919–1950	Janów
Gmina Kormiałów	1947–1950	Kormiałów
Gmina Kronie	1940–1946	Kronie
Gmina Łopie	1921?–1950	Łopie
Gmina Lekėčiai	1949–1950	Lekėčiai
Gmina Pokojnie	1919–1946	Pokojnie
Gmina Poniemoń	1920–1950	Poniemoń
Gmina Poźajście	1921?–1946	Pożajście
Gmina Petrašiūnai	1945?–1947	Petrašiūnai
Gmina Czerwony Dwór	1919–1950	Czerwony Dwór
Gmina Rumszyszki	1919–1946	Rumszyszki
Gmina Sapieżyszki	1919–1950	Sapieżyszki
Gmina Średniki	1920–1948	Średniki
Gmina Turžėnai	1919–1933	Turžėnai
Gmina Wędziagoła	1919–1950	Wędziagoła
Gmina Wejwery	1949–1950	Wejwery
Gmina Wielona	1919–1947	Wielona
Gmina Wilki	1919–1948	Wilki

Gospodarka

W okręgu kowieńskim dominuje przemysł przetwórczy. Tu wytwarza się około 1/5 całej produkcji przemysłowej Litwy. W okręgu jest rozbudowany przemysł produkcji maszyn i urządzeń, obróbki metalu, chemiczny, materiałów budowlanych, tekstylny, poligraficzny, meblowy, szklarski i żywieniowy.

Najważniejsze wytwarzane produkty to: meble, przędza, tkaniny, leki, mięso i podroby, produkty mleczarskie, mączne, pasze kombinowane, nawozy mineralne, kwasy siarkowe i fosforowe, produkty konserwowane, cegły, tarcica, torf, papier, piwo i napoje bezalkoholowe, wódki i likiery, wody mineralne.

Objętość produkcji sprzedanej przemysłu w 2005 roku wzrosła w Kownie oraz w rejonach Janowa, Kiedajn i Koszedar. Pod względem objętości produkcji sprzedanej okręg kowieński jest jednym z przodujących okręgów w kraju.

Zgodnie z danymi z roku 2003 w okręgu było zarejestrowanych 56 państwowych i 26583 prywatnych firm, z których w samorządzie miasta Kowna jest 80% zamkniętych spółek akcyjnych, 60% spółek akcyjnych, 68% firm indywidualnych.

Za granicę eksportuje się szczególnie produkty tekstylne, odzież, futra, maszyny elektryczne, drewno i produkty drewniane, meble. Podstawowy rynek eksportowy to Unia Europejska z krajami skandynawskimi oraz Rosja i USA. Włączenie w rynki międzynarodowe zdopingowało zakłady przemysłowe do osiągania lepszej jakości produkcji zgodnie ze standardami międzynarodowymi (produkty wielu firm odpowiadają standardom ISO), dlatego rośnie konkurencyjność firm przemysłowych na rynkach wschodnich, jak i zachodnich.

Rolnictwo

Znaczną część terytorium okręgu zajmują ziemie przeznaczone pod uprawę roli (56,5%), lasy (29,2%), zbiorniki wodne i inne ziemie (9,1%). Duża część ziem jest prywatna, własność sięga 75,3% całej powierzchni.

Rolnictwo w okręgu kowieńskim wyspecjalizowane jest i rozwijane intensywnie w kierunku hodowli bydła, uprawy zbóż, sadownictwa. Rozwijane jest rolnictwo przy miastach. Najbardziej intensywna produkcja rolnicza ma miejsce w rejonie kiejdańskim. Rejon ten odznacza się również obecnością gospodarstw, stosujących zmodernizowane, postępowe technologie, dzięki którym obserwuje się znacząco większy urodzaj.

Mieszkańcy okręgu kowieńskiego utrzymują się z rolnictwa w mniejszym stopniu niż przeciętnie w kraju, w tej sferze pracuje tylko 7% wszystkich zatrudnionych, podczas gdy średnio na Litwie – 14,7% wszystkich zatrudnionych mieszkańców.

Zgodnie z danymi departamentu statystyki w okręgu kowieńskim do 1 czerwca 2003 roku zarejestrowanych było 38 925 gospodarstw o łącznej powierzchni 388 200 ha. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosiła 9,97 ha.

W okręgu kowieńskim gospodarstwa o powierzchni do 30 ha najczęściej są mieszane, a posiadające ponad 30 ha zajmuje uprawa roślin. Determinują to przyrodnicze i ekonomiczne warunki rozwoju rolnictwa. Połowę wszystkich zasiewów obejmują zboża. Prawie wszystkie nadmiernie mokre tereny rolnicze są osuszane.

W okręgu działają i rozwijają się instytuty naukowo-badawcze, centra przygotowania specjalistów ds. rolnictwa, czy produkcja technologii rolniczych. To Uniwersytet Aleksandrasa Stulginskisa (do 2011 roku Litewski Uniwersytet Rolniczy), instytuty naukowo-badawcze w Boptach, Czerwonym Dworze, Datnowie (rejon kiejdański), fabryka techniki rolniczej (w rejonie rosieńskim).

Transport

Okręg kowieński – jedyny region krajów bałtyckich, gdzie spotykają się dwa paneuropejskie korytarze transportowe – I i IX B (ruchu samochodowego) oraz I i IX D (kolejowe).

W okręgu jest 345 dróg. Całkowita długość dróg ekspresowych – 344,6 km, krajowych – 602,6 km, rejonowych – 1929,1 km. Długość dróg lokalnych – 8818 km (wliczając drogi w Kownie oraz innych miastach), z czego 1817 km posiada naprawioną nawierzchnię (21%).

W okręgu jest dobrze rozwinięty transport kolejowy pasażerski oraz towarowy we wszystkich kierunkach, ponadto projektowane są europejskie tory kolejowe biegnące od granicy z Polską przez Kowno i Rygę do Talina.

W Kormiałowie k/Kowna funkcjonuje kowieńskie międzynarodowe lotnisko, mogące przyjąć i obsłużyć samoloty praktycznie wszystkich typów. Lotnisko obsługuje dwie trzecie towarów przewożonych za pomocą transportu lotniczego na Litwę i jest najpotężniejszym centrum przewozu towarów w krajach bałtyckich.

Oświata i nauka

W okręgu działa 7 uniwersytetów (to 1/3 szkół wyższych w całym kraju), na których studiuje 46 tys. studentów. Liczba studentów w ciągu ostatnich 5 lat zwiększyła się o 38,5%. Zmiana sektora oświaty i nauki ma wpływ na gospodarkę okręgu kowieńskiego oraz sytuację społeczną i demograficzną.

W Kownie funkcjonuje jedyne muzeum pedagogiczne w okręgu.

Liczba szkół ogólnokształcących w okręgu maleje (z 383 w 1999 roku do 338 w 2003). Średnia liczba uczniów – 333. Po przeprowadzeniu reformy oświaty prognozowany jest dalszy spadek liczby szkół i uczniów.

Mieszkańcy

Okręg kowieński leży w geograficznym centrum Litwy. W okręgu, zajmującym 12,4% terytorium całego kraju, w 2005 roku żyło ok. 20% jego mieszkańców (okręg osiąga pod tym względem drugie miejsce w kraju). Pod względem gęstości zaludnienia (85 os./km²) okręg 1,63 raza przewyższa uśrednioną gęstość zaludnienia Litwy (53 os./km²). Najgęściej zaludniona jest gmina Kowno (2315,9 os./km²), a najrzadziej gmina Rosienie (27,4 os./km²). Ponad połowa (54%) mieszkańców okręgu mieszka na terytorium gminy Kowno.

Obecnie obserwuje się zanik małych miasteczek i tendencję do poszerzania się przedmieść Kowna. Formuje się układ urbanistyczny w formie gwiazdy z jądrem w Kownie oraz ramionami kolejno w Janowie, Kiejdanach, Wilkach, Prenach, Żyżmorach.

Ogólne tendencje demograficzne w Kownie są podobne do reszty kraju. Liczba mieszkańców okręgu w ciągu 10 lat zmniejszyła się o 67 tys., tj. 9,7%. Na Litwie w tym samym okresie (1994-2004 r.) – o 9,3% (274 tys.). Skład narodowościowy jest jednolity – w okręgu Litwinów jest 93,9%, na Litwie – 83,4%.

Miasta

W okręgu jest 13 miast (spis według wielkości):

1. Kowno
2. Janów
3. Kiejdany
4. Godlewo
5. Rosienie
6. Preny
7. Koszedary
8. Żyżmory
9. Ejragoła
10. Birsztany
11. Wilki
12. Ażarele
13. Jezno

Współpraca międzynarodowa

• Obwód królewiecki, Rosja
• Kronoberg, Szwecja
• Frederiksborg, Dania
• Vestfold, Norwegia
• Prefektura Saloniki, Grecja
• Komi, Rosja
• Peijet Hemė, Finlandia
• Ulan Udė, Rosja
• Obwód charkowski, Ukraina
• Województwo podlaskie, Polska
• Region witebski, Białoruś
• Bioblingen, Niemcy
• Okręg zaporoski, Ukraina

Turystyka

Okręg nie posiada wystarczająco dużo wysokiej jakości zasobów turystycznych, ma jednak stosunkowo duży potencjał turystyki przyrodniczej, na który składają się zbiorniki wodne – jeziora i rzeki, a także lasy.

Do najważniejszych i najciekawszych obiektów turystyki przyrodniczej, jak i kulturoznawczej, ekologicznej, agroturystyki, a także miejsc aktywnego wypoczynku należą park regionalny Zalewu Kowieńskiego, Zakola Niemna, Dubisy, części parków regionalnych Wysokiego Dworu, Poniemunia, Cytowian, Krakinowa, jedno uroczysko, 50 obszarów chronionych samorządowo i 35 w ramach parków narodowych, a także wąwozy Niemna, Wilii, Niewiaży, Dubisy, Verkne. W okręgu kowieńskim znajduje się wiele obiektów dziedzictwa etnokulturowego.

W ostatnich latach zaobserwowano rozwój biznesu usług turystycznych. Rosną dochody zarówno z turystyki przyjazdowej, jak i wyjazdowej. W okręgu rośnie liczba turystów zagranicznych, szczególnie z Niemiec, Polski i innych krajów europejskich, zarówno przepływających, jak i liczba turystów miejscowych.

Usługi noclegowe w okręgu kowieńskim składają się na 9,5% łącznej liczby litewskich przedsiębiorstw. Korzysta z nich 16,3% łącznej liczby odwiedzających Litwę. 82,6% gości korzystało z usług w Kownie.

Władze okręgu

• Jonas Slavinskas
• Juozas Mikuckis
• Konstantinas Nekvedavičius
• Petras Kerpė
• Pranas Morkus
• Julius Čaplikas
• Kazimieras Matulevičius
• Vladas Sidaravičius
• Jurgis Glušauskas
• Vincas Paleckis
• w 1995 r. Petras Mikelionis
• w 1997 r. Kazys Starkevičius
• w 2000 r. Giedrius Buinevičius
• w 2001 r. Valentinas Kalinauskas
• w 2004 r. Zigmantas Benjaminas Kazakevičius
• w 2006 r. Romualdas Morkevičius

Odnośniki

• Apskrities tinklalapis
• Apskrities istorija
• Statistiniai duomenys. kastat.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-29)].
• Apskrities miestai ir miesteliai
• Kauno apskrities lankytinos vietos. rimutija.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-20)].
• Keletas žymesnių apskrities bažnyčių
• Kauno regiono turizmo informacijos centras

Zobacz też

• Herb okręgu kowieńskiego

Linki zewnętrzne

• Historia okręgu
• Centrum informacji turystycznej