Okolnica (roślina)

Okolnica
	; Cyclanthus bipartitus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	jednoliścienne
Rząd	pandanowce
Rodzina	okolnicowate
Podrodzina	Cyclanthoideae
Rodzaj	okolnica
	Nazwa systematyczna
	Cyclanthus Poit. ex A.Rich.; Dict. Class. Hist. Nat. 5: 221 (1824)
	Typ nomenklatoryczny
	Cyclanthus bipartitus Poit. ex A. Rich.
Synonimy
	Cyclosanthes Poepp.; Discanthus Spruce.;
	Cyclosanthes Poepp.; Discanthus Spruce.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Okolnica (Cyclanthus Poit. ex A.Rich.) – rodzaj wieloletnich roślin naziemnopączkowych z rodziny okolnicowatych, obejmujący 2 gatunki żyjące współcześnie: Cyclanthus bipartitus Poit. ex A. Rich. (występujący w Ameryce tropikalnej - od Meksyku do Boliwii i Brazylii) i Cyclanthus indivisus R.E.Schult. (występujący w Panamie i Kolumbii)^[3] oraz dwa gatunki kopalne: †Cyclanthus messelensis i †Cyclanthus lakensis (żyjące w eocenie na terenie współczesnych Niemiec i Wielkiej Brytanii)^[4].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów κύκλος (kyklos – okrąg) i άνθος (anthos – kwiat), odnosząc się do sposobu rozmieszczenia kwiatów na kolbie^[5].

Morfologia

Pokrój: Duże rośliny naziemne, osiągające wysokość dwóch metrów.

Łodyga: Silnie skrócona, rozgałęziająca się sympodialnie.

Liście: Rośliny tworzą naprzeciwlegle kilka liści, o blaszce dwudzielnej do dwusiecznej.

Kwiaty: Kwiaty jednopłciowe zebrane w kolbę, wyrastającą wierzchołkowo na długim pędzie kwiatostanowym, wspartą przez kilka pochew liściowych. Kwiaty obu płci położone są w ciasnych okółkach lub spiralach i są silnie ze sobą zespolone. Kwiaty męskie wielopręcikowe, pozbawione okwiatu. Kwiaty żeńskie z silnie zredukowanym okwiatem, tworzącym dwie krajki, z których każda złączona jest z płytkami prątniczek. Owocolistki w każdym kręgu położone są w dwóch równoległych rzędach, zrośniętych ze sobą i tworzących pierścieniowatą komorę z licznymi, parietalnymi łożyskami.

Owoce: Owocostan złożony jest z nabrzmiałych, wąsko rowkowanych dysków^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Byliny, hemikryptofity. Kwiaty tych roślin zapylane są przez chrząszcze z rodziny rohatyńcowatych, przede wszystkim z rodzaju Cyclocephala^[7].

Siedlisko: Wilgotne, a nawet bagniste miejsca w lasach deszczowych, rzadziej stanowiska suchsze i jaśniejsze, takie jak pastwiska, rzadkie zarośla i pobocza^[6].

Interakcje z innymi gatunkami: Liście Cyclanthus bipartitus służą nietoperzom z rodziny liścionosowatych (Artibeus watsoni) do budowania kryjówek, chroniących je przed upałem i deszczem^[8].

Systematyka

Według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj należy do podrodziny Cyclanthoideae, rodziny okolnicowatych (Cyclanthaceae), w rzędzie pandanowców (Pandanales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)^[1].

Zastosowanie

Rośliny spożywcze: W dorzeczu Amazonki z roślin Cyclanthus bipartitus pozyskuje się sól spożywczą. Rośliny spala się, uzyskany popiół rozpuszcza w wodzie, a roztwór, po przefiltrowaniu, gotuje w celu redukcji i wytrącenia soli. Sole uzyskane z tej rośliny zawierają 18,7% węglanów, 6,5% chlorków, 19,4% siarczanów, 0,05% sodu i 29,4% potasu^[9].

Rośliny ozdobne: Cyclanthus bipartitus z uwagi na nietypową budowę kwiatostanów i owocostanów bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Jest rośliną wymagającą silnie zacienionego stanowiska, chronionego przed wiatrem, o wysokiej i stałej wilgotności powietrza^[10].

Inne zastosowania: Liście Cyclanthus bipartitus używane są przez rdzenną ludność Ameryki Południowej do pakowania i produkcji prowizorycznych koszy^[11].

Przypisy

↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-02-26] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. Smithsonian Institution. [dostęp 2011-02-26]. (ang.).
↑ ^a ^b Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-26]. (ang.).
↑ Y. Selena, M. Smith, E. Collinson i P. Rudall. Fossil Cyclanthus (Cyclanthaceae, Pandanales) from the Eocene of Germany and England. „American Journal of Botany”. 95, s. 688–699, 2008. (ang.).
↑ D. Gledhill: The names of plant. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 130. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
↑ ^a ^b G. Harling, G.J. Wilder i R. Eriksson: Cyclanthaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 209–215. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
↑ James H. Beach. Beetle Pollination of Cyclanthus bipartitus (Cyclanthaceae). „American Journal of Botany”. 69 (7), s. 1074–1081, 1982. (ang.).
↑ Thomas H. Kunz: Bat Ecology. University Of Chicago Press, s. 35. ISBN 978-0-226-46207-3. (ang.).
↑ O. Enokakuiodo (et al.): Vegetable salt: an ignored resource. W: J. Fleurentin (red.): Des sources du savoir aux médicaments du futur : actes du 4e congrès européen d'ethnopharmacologie = From the sources of knowledge to the medicines of the future = proceedings of the 4th European Congress on Ethnopharmocology. Paris: L'Institut de recherche pour le développement,, 2002, s. 352–354. ISBN 2-7099-1504-9. (fr.).
↑ Horace Freestone Clay, James P. Hubbard: The Hawaii garden: tropical exotics. Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 18. ISBN 978-0-8248-1127-3. (ang.).
↑ Leslie M. Johnson, Eugene S. Hunn: Landscape ethnoecology. New York: Berghahn Books, 2009, s. 92. ISBN 978-1-84545-613-9. (ang.).

Linki zewnętrzne

Fabian A. Michelangeli: Zdjęcie owocostanu. diversityoflife.org. [dostęp 2011-02-27]. (ang.).

[apweb-1] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2011-02-26] (ang.).

[2] Index Nominum Genericorum. Smithsonian Institution. [dostęp 2011-02-26]. (ang.).

[kew-3] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-26]. (ang.).

[4] Y. Selena, M. Smith, E. Collinson i P. Rudall. Fossil Cyclanthus (Cyclanthaceae, Pandanales) from the Eocene of Germany and England. „American Journal of Botany”. 95, s. 688–699, 2008. (ang.).

[5] D. Gledhill: The names of plant. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 130. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).

[kub-6] G. Harling, G.J. Wilder i R. Eriksson: Cyclanthaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 209–215. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).

[7] James H. Beach. Beetle Pollination of Cyclanthus bipartitus (Cyclanthaceae). „American Journal of Botany”. 69 (7), s. 1074–1081, 1982. (ang.).

[8] Thomas H. Kunz: Bat Ecology. University Of Chicago Press, s. 35. ISBN 978-0-226-46207-3. (ang.).

[9] O. Enokakuiodo (et al.): Vegetable salt: an ignored resource. W: J. Fleurentin (red.): Des sources du savoir aux médicaments du futur : actes du 4e congrès européen d'ethnopharmacologie = From the sources of knowledge to the medicines of the future = proceedings of the 4th European Congress on Ethnopharmocology. Paris: L'Institut de recherche pour le développement,, 2002, s. 352–354. ISBN 2-7099-1504-9. (fr.).

[10] Horace Freestone Clay, James P. Hubbard: The Hawaii garden: tropical exotics. Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 18. ISBN 978-0-8248-1127-3. (ang.).

[11] Leslie M. Johnson, Eugene S. Hunn: Landscape ethnoecology. New York: Berghahn Books, 2009, s. 92. ISBN 978-1-84545-613-9. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]