Obóz NKWD w Rembertowie

Obóz NKWD w Rembertowie
	; Pomnik Więźniów Obozu NKWD w Rembertowie
Typ	obóz specjalny
Odpowiedzialny	ZSRR (NKWD)
Rozpoczęcie działalności	1944
Zakończenie działalności	1945
Terytorium	Polska
Miejsce	Rembertów, Warszawa
Pierwotne przeznaczenie	Zakłady Amunicyjne „Pocisk”
Narodowość więźniów	głównie Polacy, także Niemcy, Rosjanie i inni
Wyzwolony przez	Armia Krajowa
	4 lipca 1945
brak współrzędnych

Obóz NKWD w Rembertowie – obóz specjalny NKWD Nr 10, założony w grudniu 1944^[1], po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rembertowa (12 września 1944), na terenie rembertowskiej fabryki Zakładów Amunicyjnych „Pocisk” przy ul. Marsa 110^[2], pełniący rolę punktu zbornego przed deportacją w głąb ZSRR^[3].

Obóz został zlikwidowany w lipcu 1945 roku^[2].

Warunki w obozie

NKWD zaadaptowało do swoich potrzeb znajdujący się w tym miejscu obóz niemiecki^[4].

Teren obozu otoczony był dwiema liniami drutów kolczastych, z wieżami wartowniczymi. W budynku zwanym „pałacem” mieściła się komenda obozu^[5].

W 1945 dzienne wyżywienie więźnia wynosiło 100 gramów gliniastego chleba, dwa razy dziennie wodnista zupa ze śladami kukurydzy i bez ograniczenia ciepła woda^[6]. Polscy więźniowie mogli jednak otrzymywać paczki żywnościowe^[7]. W gorszej sytuacji znajdowali się więźniowie innych narodowości, wśród których śmiertelność była wyższa niż wśród Polaków (umierało 2–5 osób dziennie)^[7].

Brakowało podstawowych środków higieny, wskutek czego w obozie występowała m.in. wszawica, świerzb i czerwonka^[8].

Z uwagi na krótki okres pobytu więźniowie nie wychodzi poza obręb obozu i byli wykorzystywani wyłącznie do niezbędnych prac na jego terenie^[8].

Więźniowie

Zobacz też kategorię: Więźniowie obozu NKWD w Rembertowie.

Więźniami byli głównie żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, NSZ i innych formacji niepodległościowych, granatowi policjanci, a także Niemcy, volksdeutsche, własowcy i inne osoby. Przed umieszczeniem w obozie wielu więźniów przechodziło (nieraz bardzo ciężkie) przesłuchania przez oficerów NKWD w więzieniach UB w Warszawie i innych miastach. Do obozu kierowani byli na podstawie wyroków. W marcu 1945 r. w obozie znajdowało się około 2500 więźniów. Byli oni rozmieszczani w głównej hali fabryki i kilku mniejszych barakach^[9]. W obozie więzieni byli m.in.:

płk Emil Fieldorf, w aktach NKWD jako kolejarz Walenty Gdanicki, za którego się podał
Witold Bieńkowski – pracownik Delegatury Rządu^[10]
ppłk Kazimierz Marszewski – ostatni p.o. Komendanta Obszaru Warszawskiego AK^[11]
mjr Henryk Odyniec-Dobrowolski „Doliwa” – szef sztabu podokręgu Warszawa – Zachód „Hallerowo” AK, aresztowanego 23 II 1945 r. przez J. Światłę
Zygmunt Domański – działacz Stronnictwa Narodowego
gen. bryg. Korpusu Sądowego Edward Gruber – były prokurator Najwyższego Sądu Wojskowego
Jan Hoppe – były poseł, wiceprezes konspiracyjnego Stronnictwa Pracy
Józef Hajdukiewicz – reprezentant Stronnictwa Narodowego w Komisji Głównej Rady Jedności Narodowej
ppłk dypl. Stefan Górnisiewicz – szef Oddziału IV (kwatermistrzowskiego) Komendy Głównej AK
Alfred Lewandowski – z Czerwonego Krzyża, pełnomocnik Zarządu Głównego PCK w Okręgu Warszawskim
por. Witold Borowski ps. „Witek” – z Narodowego Związku Wojskowego
Maria Wiewiórska – łączniczka dowódcy Polskiej Armii Ludowej Henryka Boruckiego „Czarnego”
ppor. Stanisław Maciejewski „Kożuszek” – żołnierz Szarych Szeregów
por. Władysław Klimaszewski ps. „Boruta” – komendant Ośrodka I Obwodu „Mewa-Jamnik-Kamień”, zorganizował udaną ucieczkę
por. Stanisław Cichocki – komendant Ośrodka V Obwodu AK „Sęp-Proso”

Załoga obozu

W momencie rozbicia obozu zastępcą komendanta był mjr Kriuczkin. Komendantem garnizonu do spraw ochrony obozu por. Samochin, a zastępcą komendanta batalionu 332 specjalnych wojsk konwojowych NKWD – kpt. Drankin.

Rozbicie obozu

Decyzję o rozbiciu obozu podjął kpt. Walenty Suda ps. „Młot” – dowódca Obwodu Mińskiego Mazowieckiego AK („Mewa – Kamień”). Obóz został zdobyty i rozbity w nocy z 20 na 21 maja 1945 r. przez oddział dowodzony przez ppor. Edwarda Wasilewskiego „Wichurę”^[12]. W obozie więzieni byli wówczas koledzy żołnierzy tego oddziału, m.in. ppor. Stanisław Maciejewski. Łącznie z obozu udało się wyswobodzić ok. 500 osób, 200 z nich NKWD złapało ponownie na podstawie listów gończych. Pozostałych więźniów w liczbie 1100 wywieziono 4 lipca 1945 do więzienia w Rawiczu. Część więźniów zdołała uciec. Około 130 więźniów transportowanych przez Poznań do Rawicza została odbita w Bąkowcu przez oddział „Orlika” Majora Mariana Bernaciaka.

Stan obecny

Na terenie dawnego obozu przy ul. Marsa 110 znajduje się obecnie 2 Regionalna Baza Logistyczna^[13]. Na jej terenie znajduje się jeden grób z krzyżem metalowym nieznanej osoby. Dokumentacji dotyczącej lat 40. brak. Jednostka posiada niewielką izbę pamięci wraz z odtworzonym planem obozu w latach 1944–1945.

Po zewnętrznej stronie ogrodzenia przy ul. Marsa róg ul. Płatnerskiej w maju 1995 odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary obozu^[14].

Walki żołnierza polskiego w Rembertowie zostały upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic po II wojnie światowej: „REMBERTÓW 20 – 21 V 1945”.

W 2015 r. na terenie bazy w ramach prac prowadzonych przez b. Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa odkryto szczątki ludzkie^[15].

Obóz w sztuce

Historia obozu rembertowskiego posłużyła jako inspiracja do utworu Jacka Kaczmarskiego Świadkowie.

Przypisy

↑ W wykazie obozów specjalnych NKWD istniejących według stanu na 10.11.1944 r. obóz specjalny nr 10 w Rembertowie jeszcze nie występuje. zob. Kalbarczyk poniżej. Datę grudnia 1944 podał pracownik Wojskowego Biura Historycznego Michał Jerzy Chromiński w sierpniowym numerze kwartalnika „Wyklęci” z 2019 r.
↑ ^a ^b Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 268. ISBN 978-83-7629-380-6.
↑ Przykładowo transport z 19.04.1945 r. dotarł do miejscowości Sośwa na Uralu, gdzie mieścił się zarząd Siewuralłagu. Tu wyładowano pierwszych 1000 więźniów i 57 zwłok zmarłych. Więźniów, którym udało się przeżyć, skierowano do jednego z podobozów (łagpunktów) obozu 231 – w Koszaju, zob.Sławomir Kalbarczyk, poniżej.
↑ Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 129. ISBN 83-85013-96-2.
↑ praca zbiorowa z przedmową Stanisława Broniewskiego „Orszy”: Sowieckiemu zniewoleniu NIE. Harcerska druga konspiracja 1944-1956.
↑ Tadeusz Żenczykowski, Dramatyczny rok 1945.
↑ ^a ^b Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 131. ISBN 83-85013-96-2.
↑ ^a ^b Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 132. ISBN 83-85013-96-2.
↑ WiesławW. Romanowski WiesławW., Obóz w Rembertowie, Życie Warszawy .
↑ Dane o liczbie wysyłanych więźniów znajdują się w jego raporcie.
↑ Informacja z „pokoju pamięci” znajdującego się na terenie obozu 2008 r.
↑ Bogdan Kuć, Kpt. Walenty Suda „Dąb”, „Młot”, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, z. 13, 2005, s. 233.
↑ 2. Regionalna Baza Logistyczna im. gen. Augusta Emila Fieldorfa ps. NIL: Kontakt. [dostęp 2023-04-09].
↑ naszemiasto.pl/kontakty_adresy.
↑ Rembertów: Odkryto zbiorowe pochówki na terenie jednostki wojskowej [online], Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN [dostęp 2022-11-11] (pol.).

Źródła zewnętrzne

Sławomir Kalbarczyk: Specjalny Obóz NKWD Nr 10 w Rembertowie., IPN. 2007-01-24. [dostęp 2008-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-17)].
Informacja o filme: Jacek Piotrowski i Grzegorz Popielarz: Specłagier Rembertów. 1995 r., w którym o obozie opowiadają byli więźniowie.
Stanisław Madrak. Akcja Rembertów. „KARTA”. 2.
Marek Hołubicki, Stanisław Madrak. Rozbicie obozu NKWD w Rembertowie. „Tygodnik Ład”. 25, 1990.
Obóz bada Stowarzyszenie Wizna1939: https://www.youtube.com/watch?v=poshoAMdFwE

[1] W wykazie obozów specjalnych NKWD istniejących według stanu na 10.11.1944 r. obóz specjalny nr 10 w Rembertowie jeszcze nie występuje. zob. Kalbarczyk poniżej. Datę grudnia 1944 podał pracownik Wojskowego Biura Historycznego Michał Jerzy Chromiński w sierpniowym numerze kwartalnika „Wyklęci” z 2019 r.

[Łabuszewski-2] Tomasz Łabuszewski (red. nauk.): Śladami zbrodni. Przewodnik po miejscach represji komunistycznych lat 1944−1956. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012, s. 268. ISBN 978-83-7629-380-6.

[3] Przykładowo transport z 19.04.1945 r. dotarł do miejscowości Sośwa na Uralu, gdzie mieścił się zarząd Siewuralłagu. Tu wyładowano pierwszych 1000 więźniów i 57 zwłok zmarłych. Więźniów, którym udało się przeżyć, skierowano do jednego z podobozów (łagpunktów) obozu 231 – w Koszaju, zob.Sławomir Kalbarczyk, poniżej.

[4] Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 129. ISBN 83-85013-96-2.

[5] raca zbiorowa z przedmową Stanisława Broniewskiego „Orszy”: Sowieckiemu zniewoleniu NIE. Harcerska druga konspiracja 1944-1956.

[6] Tadeusz Żenczykowski, Dramatyczny rok 1945.

[Żmijewski131-7] Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 131. ISBN 83-85013-96-2.

[Żmijewski132-8] Edward Żmijewski, Wiesław Bożejewicz, Jan Pasternak, Zofia Szmyd, Mirosław Frankowski: Miejsca pamięci gminy Rembertów. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek, 1995, s. 132. ISBN 83-85013-96-2.

[9] WiesławW. Romanowski WiesławW., Obóz w Rembertowie, Życie Warszawy .

[10] Dane o liczbie wysyłanych więźniów znajdują się w jego raporcie.

[11] Informacja z „pokoju pamięci” znajdującego się na terenie obozu 2008 r.

[12] Bogdan Kuć, Kpt. Walenty Suda „Dąb”, „Młot”, „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”, z. 13, 2005, s. 233.

[13] 2. Regionalna Baza Logistyczna im. gen. Augusta Emila Fieldorfa ps. NIL: Kontakt. [dostęp 2023-04-09].

[14] szemiasto.pl/kontakty_adresy.

[15] Rembertów: Odkryto zbiorowe pochówki na terenie jednostki wojskowej [online], Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN [dostęp 2022-11-11] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]