Przejdź do zawartości

Noc teczek

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jan Olszewski

Noc teczek – sformułowanie używane w publicystyce na określenie wydarzeń nocy z 4 na 5 czerwca 1992, związanych z odwołaniem rządu Jana Olszewskiego[1]. Przyczyną odwołania była sprawa lustracji życia publicznego w Polsce[2]. Było to jedno z największych przesileń w polskiej polityce[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Rząd mniejszościowy Jana Olszewskiego (z ramienia Porozumienia Centrum) był pierwszym po II wojnie światowej rządem w Polsce wyłonionym przez Sejm (I kadencja) po całkowicie wolnych wyborach w październiku 1991. Jednymi z najważniejszych celów rządu było przyspieszenie reform politycznych i dekomunizacja sfery publicznej. Rząd nie cieszył się wsparciem prezydenta RP Lecha Wałęsy, a konflikt polityczny z ośrodkiem prezydenckim zaostrzał się. Jednym z przedmiotów sporu z obozem prezydenckim i wspierającymi go stronnictwami parlamentarnymi była kwestia wynegocjowania wycofania wojsk rosyjskich z terytorium Polski[2]. Od początku istnienia rządu, tj. od grudnia 1991, było wiadome, że nie przetrwa on pełnej kadencji Sejmu. Partie koalicji miały zaledwie 114 posłów (z 460), a rząd powołano tylko dzięki nieoczekiwanemu poparciu Polskiego Stronnictwa Ludowego. Często zmieniali się ministrowie, a rząd przegrywał najważniejsze głosowania[1].

Wiosną 1992 w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych działał Wydział Studiów utworzony przez Piotra Woyciechowskiego na polecenie Antoniego Macierewicza, ministra spraw wewnętrznych. W maju 1992 wyniki pracy zespołu były już w znacznym stadium zaawansowania do podania informacji o współpracy z komunistyczną bezpieką parlamentarzystów oraz najwyższych rangą urzędników[2]. 9 maja 1992 Unia Demokratyczna (największa partia w Sejmie) podjęła wstępną decyzję o złożeniu wniosku o wotum nieufności dla Jana Olszewskiego. 26 maja Lech Wałęsa ogłosił wycofanie swego poparcia dla rządu[1]. W obliczu groźby odwołania rządu, 28 maja poseł Janusz Korwin-Mikke złożył projekt uchwały lustracyjnej, ujawniającej nazwiska posłów, senatorów, ministrów, wojewodów, sędziów i prokuratorów będących tajnymi współpracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1990[2], która została przyjęta przez Sejm. Następnego dnia (29 maja) opozycja złożyła wniosek o wotum nieufności dla rządu Olszewskiego. Realizując wykonanie uchwały, 4 czerwca zostały dostarczone do Sejmu teczki z listą tajnych współpracowników, tzw. listą Macierewicza[1] (zawierającą 64 nazwiska). Na drugiej liście, dostarczonej jedynie kilku najważniejszym osobom w państwie, figurowały nazwiska Lecha Wałęsy[2] i marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego. Koperty z nazwiskami osób zarejestrowanych jako agenci wręczono tuż po godzinie 10:00 szefom klubów parlamentarnych[4]. Wniosek o wotum nieufności poparło 273 posłów, przeciwko było 119[1].

Antoni Macierewicz

4 czerwca, w południe Kancelaria Prezydenta RP przesłała do Polskiej Agencji Prasowej oświadczenie, w którym Lech Wałęsa przyznał się do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa[2]:

Aresztowano mnie wiele razy. Za pierwszym razem, w grudniu 1970 roku, podpisałem 3 albo 4 dokumenty. Podpisałbym prawdopodobnie wtedy wszystko, oprócz zgody na zdradę Boga i Ojczyzny, by wyjść i móc walczyć. Nigdy mnie nie złamano i nigdy nie zdradziłem ideałów ani kolegów[5].

Po kilkudziesięciu minutach oświadczenie zostało jednak wycofane, a Wałęsa uznał materiały SB za „sfabrykowane”. W Sejmie rozpoczęły się gorączkowe konsultacje Wałęsy z liderami ugrupowań przeciwnych rządowi (Kongres Liberalno-Demokratyczny, Konfederacja Polski Niepodległej, Unia Demokratyczna) i Polskiego Stronnictwa Ludowego[2]. W sejmowym gabinecie Lecha Wałęsy odbyła się nocna narada, z udziałem m.in. Tadeusza Mazowieckiego, Bronisława Geremka, Mieczysława Wachowskiego, Donalda Tuska, Leszka Moczulskiego, Waldemara Pawlaka, Stefana Niesiołowskiego i Ryszarda Bugaja[6]. Spotkanie zostało zarejestrowane kamerą VHS, a nagranie zachowało się[7]. W trakcie konsultacji ukształtowała się tymczasowa koalicja (przy poparciu Sojuszu Lewicy Demokratycznej) zdolna do odwołania rządu Olszewskiego. Większość parlamentarzystów uznała, że ujawnienie przeszłości niektórych ważnych osób naruszy ich pozycje[2]. Zwolennicy odwołania Olszewskiego (politycy, jak i dziennikarze) rozpuszczali plotki o użyciu przez rząd Jednostek Nadwiślańskich, co miało być elementem rzekomego puczu. Późniejsze dochodzenie przeprowadzone przez komisję sejmową nie potwierdziło tego rodzaju zarzutów, a późniejsze postępowania lustracyjne potwierdziły większość ustaleń Antoniego Macierewicza[3].

Lech Wałęsa

4 czerwca, w wieczornym przemówieniu telewizyjnym premier Olszewski powiedział:[3]

Uważam, że naród polski powinien mieć poczucie, iż wśród tych, którzy nim rządzą, nie ma ludzi pomagających UB i SB utrzymywać Polaków w zniewoleniu[3]. Uważam, że dawni współpracownicy komunistycznej policji politycznej mogą być zagrożeniem dla bezpieczeństwa wolnej Polski. Naród powinien wiedzieć, że nieprzypadkowo właśnie w chwili, kiedy możemy ostatecznie oderwać się od komunistycznych powiązań, staje się nagły wniosek o odwołanie rządu[8].

Rząd Olszewskiego został odwołany w ciągu 15 godzin od dostarczenia listy Macierewicza do Sejmu. Wniosek o natychmiastowe odwołanie premiera i rządu złożył prezydent Lech Wałęsa[9]. 5 czerwca 1992 Waldemar Pawlak został desygnowany przez Lecha Wałęsę i Sejm na stanowisko prezesa Rady Ministrów[10]. 19 czerwca 1992 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że uchwała lustracyjna była sprzeczna z konstytucją Polski[1].

Sformułowanie noc teczek nie oddaje charakteru tamtych wydarzeń. Teczki, z których Antoni Macierewicz sporządził raport, cały czas leżały w archiwum służb specjalnych[11]. Jedynymi dokumentami jakie otrzymali politycy (szefowie klubów) były zalakowane koperty z listami przygotowanymi na podstawie uchwały Sejmu z 28 maja 1992[6]. Koperty zostały im dostarczone po godzinie 10 rano, a nie w nocy, na co wskazywałoby sformułowanie[4].

Interpretacja wydarzeń nocy teczek została opisana w książce Jacka Kurskiego i Piotra SemkiLewy czerwcowy” z 1993. Film „Nocna zmiana” z 1994 zrealizowany przez Jacka Kurskiego na podstawie tej książki przypominany był przy okazji kampanii wyborczych w roku 2005 i 2007. Obydwa te wydawnictwa wzbudzają kontrowersje, a ich autorzy oskarżani są o tendencyjny dobór materiałów i wykorzystywanie ich do celów walki politycznej. Noc teczek, a właściwie jej konsekwencje opisuje też piosenka zespołu Kult – „Lewy czerwcowy” (z płyty „Ostateczny krach systemu korporacji”).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f Obalamy 5 mitów „nocy teczek” [online], tokfm.pl, 4 czerwca 2012 [dostęp 2019-06-06].
  2. a b c d e f g h 27 lat temu odwołano rząd Jana Olszewskiego [online], dzieje.pl, 4 czerwca 2019 [dostęp 2019-06-07].
  3. a b c d To nie lustracja wywołała noc teczek [online], rp.pl, 2 czerwca 2012 [dostęp 2019-06-07].
  4. a b 4 czerwca 1992 – „Noc teczek” [online], histmag.org, 21 grudnia 2018 [dostęp 2019-06-07].
  5. Historia wycofanej depeszy PAP. 27 lat temu Wałęsa miał przyznać się, że podpisywał [online], natemat.pl, 1 lutego 2017 [dostęp 2019-06-07].
  6. a b „Noc teczek” i upadek rządu Olszewskiego [online], nowahistoria.interia.pl [dostęp 2019-06-09].
  7. Noc teczek, 4 czerwca 1992. Próba lustracji po polsku [online], dziennikzwiazkowy.com, 5 czerwca 2015 [dostęp 2020-06-17].
  8. Lustracja przyczyną upadku rządu Jana Olszewskiego [online], polskieradio24.pl, 8 lutego 2019 [dostęp 2019-06-09].
  9. Jerzy Skoczylas, Noc teczek [online], Wyborcza.pl, 17 stycznia 2007 [zarchiwizowane z adresu 2012-06-06].
  10. Antoni Dudek: Historia polityczna Polski 1989–2012. Kraków: Znak, 2013, s. 227. ISBN 978-83-240-2130-7.
  11. Wszystkie szaleństwa Antoniego Macierewicza [online], Newsweek.pl, 9 listopada 2015 [dostęp 2019-06-10].