Nikomedes IV

Nikomedes IV Filopator

król Bitynii
Okres	od 94 p.n.e. do 91 p.n.e.
Okres	od 90 p.n.e. do 88 p.n.e.
Okres	od 85 p.n.e. do 74 p.n.e.
Dane biograficzne
Data śmierci	74 p.n.e.
Ojciec	Nikomedes III Euergetes
Matka	Nysa I
Żona	1. ?, 2. Nysa II
Dzieci	z Nysą: Nysa, Nikomedes

Nikomedes IV Filopator (gr. Νικομήδης, Nikomḗdēs) (zm. 74 p.n.e.) – ostatni król Bitynii w latach 94-91 p.n.e., 90-88 p.n.e. i od 85 p.n.e. do swej śmierci. Syn króla Bitynii Nikomedesa III Euergetesa i królowej Nysy I.

Konflikt z bratem

Początki panowania Nikomedesa przypadły na okres względnego pokoju w regionie. Jednakże ze względu na kłopotliwe sąsiedztwo z królestwem Pontu, zaczął mieć kłopoty z jej królem Mitrydatesem VI Eupatorem Dionizosem. Ten, jeden z największych nieprzyjaciół Rzymu, zaczął niepokoić granice Bitynii. Wspierał jego młodszego brata Sokratesa Chrestosa w walce o tron bityński. W 91 r. wysłał go na Bitynię, dając mu pomoc wojskową. Walka o władzę nad ojczyzną między nimi zakończyła się porażką Nikomedesa. Ten postanowił udać się na wygnanie do Rzymu.

Odzyskanie tronu

W 90 r. Rzymianie jednak podjęli decyzję o udzieleniu pomocy jemu oraz usuniętemu z Kapadocji królowi Ariobarzanesowi I Filomajosowi. Wysłali w tym celu posłów pod przewodnictwem Maniusza Akwiliusza oraz wydali polecenie Gajuszowi Kasjuszowi Longinusowi, namiestnikowi prowincji Azji, aby pomógł im militarnie. Ci z pomocą Galatów i Frygów ponownie wprowadzili Nikomedesa na tron bityński a Ariobarzanesa I na tron kapadocki.

Wojna z Mitrydatesem

Po tym Rzymianie namawiali obu do napadu na kraj Mitrydatesa VI, ich wroga, by sprowokować go do wojny. Obaj wahali się, bowiem obawiali się potęgi sąsiada. Nikomedes, mając długi u Rzymian, wbrew swej woli spustoszył Pont aż do miasta Amastris. Mitrydates unikał wydania bitwy, by mieć więcej powodów do wszczęcia wojny. Gdy Nikomedes wrócił z dużymi łupami do domu, król Pontu wysłał posła Pelopidasa do Rzymian, by się poskarżyć. Poseł przypominając o więzach przyjaźni i przymierza łączących oba kraje, zarzucał Rzymianom zabranie Frygii i Kapadocji, oba zawsze należące do Pontu. Krytykował ich, że patrzyli spokojnie na najazd Nikomedesa na jego kraj. Powiedział, że król Mitrydates wzywa ich do pomocy w ukróceniu gwałtom Nikomedesa. Posłowie króla Bitynii, którzy tam byli, odpierali te zarzuty. Mówili, że Mitrydates stale knuł przeciw Nikomedesowi, bowiem wysłał pomoc wojskową jego bratu Sokratesowi w walce o tron. Wspomnieli, że zawarł powinowactwo z królem Armenii Tigranesem II, próbuje pozyskać przyjaźń królów Egiptu i Syrii, posiada 300 okrętów i następne buduje. Uważali, że te zbrojenia są skierowane przeciwko Rzymianom, a nie przeciw Nikomedesowi. Rzymianie na słowa posła pontyjskiego Pelopidasa, który ponownie zażądał udzielenia pomocy Mitrydatesowi, że nie podejmą wojny przeciw Nikomedesowi.

W 88 r. Mitrydates VI postanowił rozpocząć wojnę. Wysłał syna Ariaratesa IX do Kapadocji, by zajął tron. Wysłał ponownie posła Pelopidasa do wodzów rzymskich, by poinformować o ich odpowiedzialności za obecne wydarzenia. Oskarżał ich o wszczynanie wojny z Mitrydatesem, nasyłając na niego Nikomedesa i Ariobarzanesa. Kazał im powściągnąć Nikomedesa albo zerwać rzekomą przyjaźń między obydwoma krajami. Rzymianie jednak kazali Mitrydatesowi zostawić w spokoju Nikomedesa, wyjść z Kapadocji, a posłowi usunąć się z obozu.

Wodzowie rzymscy nie czekali na decyzję senatu. Zgromadzili wojsko z Bitynii, Kapadocji, Paflagonii i Galacji. Podzielili wojsko na trzy części. Każda z nich miała 4 tys. jazdy i ok. 40 tys. piechoty. Połączył się ponadto z nimi Nikomedes IV na czele 50 tys. piechoty i 6 tys. jazdy. Na równinie nad rzeką Amnias, dopływem rzeki Halys w Paflagonii, doszło między Nikomedesem a Archelaosem i jego bratem Neoptolemosem, wodzami Mitrydatesa, do walki. Nikomedes wyprowadził całe swe wojsko, a bracia tylko lekkozbrojnych, jazdę pod wodzą Arkatiasa oraz część wozów bojowych. Aby ich nie otoczyli liczniejsi Bitynowie, postanowili zająć skaliste wzniesienie. Kiedy się to nie udawało Neoptolemos przybył z pomocą, wzywając Arkatiasa. Nikomedes widząc to ruszył na nich i wywiązała się między nimi walka. Bitynowie mając większą siłę zmusili wrogów do ucieczki, dopóki nie udzielił im pomocy Archelaos, który stawił czoło ścigającym. Po taktycznym wycofywaniu, ponownie uderzył na Bitynów z wozami uzbrojonymi w kosy. Wojsko Nikomedesa na widok spustoszenia poczynionego przez kosy przestraszyło się. Wówczas uderzyli na nich z frontu Archelaos, a z tyłu Neoptolemos i Arkatias. Walka trwała zaciekle. Wielu Bitynów poległo, a król Nikomedes uciekł z resztkami do Paflagonii. W ten sposób Bitynia weszła w skład Pontu.

Niebawem Lucjusz Korneliusz Sulla, mianowany wodzem w wojnie z Mitrydatesem, walczył z wrogiem przez następne trzy lata. W 86 r. Sulla założył obóz pod Orchomenos naprzeciw Archelaosa. Jesienią br. doszło między nimi do bitwy, zwycięskiej dla Rzymian. Kiedy król Pontu dowiedział się o porażce, kazał Archelaosowi uzyskać pokój na honorowych warunkach. Ten spotkał się w tym celu z Sullą w Delion w Beocji, który mając braki wojskowe i finansowe zgodził się na rozmowy. Po wstępnych rozmowach i wysłaniu gońców do króla, zaczął ściągać żołnierzy z różnych stron. Mitrydates VI Eupator zgodził się na warunki pokojowe. W sierpniu 85 r. doszło między królem a Sullą do spotkania w Dardanos nad Hellespontem. Na mocy tego pokoju Nikomedes mógł ponownie objąć władzę w swoim królestwie.

Ostatnie lata

Panowanie Nikomedesa od tego czasu przebiegało bez większych zakłóceń. W Bitynii coraz bardziej pogłębiały się wpływy Rzymu. W 80 r. młody Gajusz Juliusz Cezar przybył na dwór Nikomedesa. Cezar był tam wysłany na polecenie pretora Marka Termusa z Azji, by ściągnąć flotę bityńską. Jednak on zabawił się tam nieco dłużej u boku króla.

Jednym z ostatnich posunięć Nikomedesa IV było zapisanie w testamencie królestwa Bitynii republice rzymskiej w r. 74 p.n.e. Senat rzymski przekształcił ją w prowincję rzymską. Śmierć Nikomedesa pod koniec 74 r. była bezpośrednią przyczyną najazdu króla Pontu Mitrydatesa VI na Bitynię i rozpoczęcia trzeciej wojny między Rzymem a nim. Wiosną 73 r. Mitrydates zmusił Marka Aureliusza Kottę, rzymskiego konsula 74 r., namiestnika Bitynii i naczelnego dowódcy floty do ucieczki do Chalkedonu. W ten sposób kraj ponownie stał się częścią Pontu.

Małżeństwa i potomstwo

Nikomedes IV był dwukrotnie żonaty. Pierwszą z nich była nieznana z imienia ciotka, siostra ojca. Małżeństwo ich było bezdzietne. Z drugą żoną Nysą II, córką Ariaratesa VI Epifanesa Filopatora, króla Kapadocji, miał zapewne dwoje dzieci (córkę i prawdopodobnie syna):

• Nysa (zm. po 74 p.n.e.)
• Nikomedes (zm. po 74 p.n.e.), pochodzenie jego jest podważane z powodu oskarżenia matki o niewierność małżeńską.

Bibliografia

• Appian z Aleksandrii, Historia rzymska (ks. XII. Wojny z Mitrydatesem, rozdz. 10-19, 49-50, 54-58, 60 i 71), t. I, przekł., oprac. i wstęp L. Piotrowicz, Ossolineum & Wydawnictwo PAN, Wrocław 1957.
• Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty cezarów (ks. I, rozdz. 2), przekł., wstęp i kom. J. Niemirska-Pliszczyńska, przedmowa J. Wolski, wyd. VI, Ossolineum, Wrocław 1987, ISBN 83-04-01648-6.