Niełazowate
| Dasyuridae | |||
| Goldfuss, 1820[1] | |||
 Przedstawiciel rodziny – niełaz plamisty (Dasyurus viverrinus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| (bez rangi) | wtórouste | ||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Infratyp | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina |
niełazowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Dasyurus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796 | |||
| Podrodziny | |||
| |||
Niełazowate[2] (Dasyuridae) – rodzina ssaków z rzędu niełazokształtnych (Dasyuromorphia), występujących w krainie australijskiej[3].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny należą następujące podrodziny[4][5][2]:
- Dasyurinae Goldfuss, 1820 – niełazy
- Phascogalinae Gill, 1872 – myszowory
- Planigalinae Archer, 1982 – ryjowniczki
- Sminthopsinae Archer, 1982 – grubogoniki
Zawierają one w sumie 17 rodzajów i 76 gatunków[4].
Opisano również rodzaje wymarłe o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych podrodzin:
- Apoktesis Campbell, 1976[6] – jedynym przedstawicielem był Apoktesis cuspis Campbell, 1976
- Ganbulanyi Wroe, 1998[7] – jedynym przedstawicielem był Ganbulanyi djadjinguli Wroe, 1998
- Glaucodon Stirton, 1957[8] – jedynym przedstawicielem był Glaucodon ballaratensis Stirton, 1957
- Urrayira Cramb, Hocknull, Beck, Kealy & Price, 2023[9] – jedynym przedstawicielem był Urrayira whitei Cramb, Hocknull, Beck, Kealy & Price, 2023
Budowa
[edytuj | edytuj kod]Niełazowate osiągają zróżnicowane rozmiary. Najmniejszy z nich nocołazik waży zaledwie 5 g, podczas gdy największy przedstawiciel rodziny diabeł tasmański osiąga masę 8 kg[10].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 42-46 | = | 4 | 1 | 2-3 | 4 |
| 3 | 1 | 2-3 | 4 | ||
Niełazowate cechują się wydłużoną głową o dobrze rozwinietych kłach. Tułów jest nieznacznie wydłużony. Nie występują na nim u niektórych niełazowatych marsupium, czyli torba lęgowa. Samice mają zaś wtedy sutki w ułożeniu okółkowym. Niekiedy zamiast torby występują tylko fałdy brzuszne. Ciało kończy ogon, również długi, porosły sierścią, zwierzęta nie potrafią nim chwytać. Kończyny są raczej krótkie. Naziemni przedstawiciele rodziny mają tylne łapy dłuższe niż u nadrzewnych niełazowatych. Występuje stopochodność, nie stwierdza się syndaktylii. Tylne łapy mogą mieć mały, ruchomy kciuk, zwłaszcza taksony żyjące na drzewach, podczas gdy ich naziemni krewni cechują się redukcją aż do całkowitego zaniku tegoż kciuka[10].
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Niełazowate żywią się pokarmem mięsnym, najczęściej są owadożerne[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ G.A. Goldfuss: Handbuch der Zoologie. Cz. 2. Nürnburg: Johann Leonhard Schrag, 1820, s. 447. (niem.).
- ↑ a b nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6–9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Dasyuridae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-22].
- ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-01-06]. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 60–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ C.R. Campbell, Tertiary Dasyuridae and Peramelidae (Marsupialia) from the Tirari Desert, South Australia, [w:] Praca doktorska, University of California, Berkeley 1976 (Dissertation Abstracts International), s. 4375 (ang.).
- ↑ S. Wroe. A new 'bone-cracking' dasyurid from the Miocene of Riversleigh, northwestern Queensland. „Alcheringa”. 22 (3), s. 278, 1998. DOI: 10.1080/03115519808619205. (ang.).
- ↑ R.A. Stirton. Tertiary marsupials from Victoria, Australia. „Memoirs of the National Museum of Victoria”. 21, s. 129, 1957. DOI: 10.24199/j.mmv.1957.21.09. (ang.).
- ↑ J. Cramb, S. Hocknull, R.M. Beck, S. Kealy & G.J. Price. Urrayira whitei gen. et sp. nov.: a dasyuromorphian (Mammalia: Marsupialia) with incipient zalambdodonty from the Middle Pleistocene of Queensland, Australia. „Alcheringa: An Australasian Journal of Palaeontology”, s. 4, W druku. DOI: 10.1080/03115518.2023.2169351. (ang.).
- ↑ a b c Błaszak, Skoracki i Gliwicz 2020 ↓, s. 77.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesłąw Błaszak, Maciej Skoracki, Joanna Gliwicz, Infragromada: ssaki żyworodne niższe – Metatheria; torbacze – Marsupialia, [w:] Czesław Błaszak, Zoologia, t. Tom 3, część 3. Ssaki, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ISBN 978-83-01-17337-1 (pol.).
- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- Phil Myers: Dasyuridae (dasyurids). Animal Diversity Web, 2001. [dostęp 2008-04-07]. (ang.).
- Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Dasyuridae. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2015-06-28]