Neit
Neit (Neith, Net) – w mitologii egipskiej bogini matka, pierwotnie dolnoegipskie lokalne bóstwo miasta Sais[1].
Geneza i rozwój kultu
[edytuj | edytuj kod]Jej imię oznaczało Straszliwa lub Groźna[2][3]; w Delcie była pradawnym bóstwem miejscowym (być może pochodzenia libijskiego, na co wskazywałyby jej główne atrybuty)[2][4][5]. Powstanie jej kultu wywodzone jest od fetysza złożonego z dwóch skrzyżowanych strzał i tarczy[2][6], który następnie przyjął postać wojowniczej bogini i opiekunki domostwa, wyobrażanej jako kobieta z łukiem i strzałami[1][7]. Nie są znane jej wyobrażenia zoomorficzne; bywała jedynie przedstawiana z karmionymi piersią dwoma krokodylami, symbolizującymi Szu i Tefnut (albo Re i Ozyrysa)[8].
W okresie predynastycznym była wraz z Uto boginią Delty[a], po zjednoczeniu kult „wojowniczej dziewicy” upowszechnił się również w Górnym Egipcie[5][6]. W okresie archaicznym stała się bóstwem opiekuńczym królowych[2][b], następnie i samych faraonów, którym jako bogini królewska symbolicznie nakładała koronę[c]. W epoce Starego Państwa miała ośrodki kultu w całym Egipcie (m.in. w Esna, Abydos, Memfis)[2].
W sztuce przedstawiana była jako dzierżąca łuk i strzały kobieta w czerwonej koronie Dolnego Egiptu[2][5]. Ukazywano ją także z symbolem dwóch złączonych łuków noszonym na głowie, co uzasadniało jej przydomek „Pani Łuków”[9]. Największe znaczenie i szczególną popularność osiągnęła w czasach rządów XXVI dynastii (tzw. saickiej)[2], kiedy na kilkadziesiąt lat zyskała rangę bogini państwowej[10][5][d]. Przez Greków i w okresie hellenistycznym utożsamiana była z Ateną[11] ze względu na wojenne atrybuty i związek z rzemiosłami[5][12][2].
Dedykowanym jej świętem była opisywana przez Herodota „noc świateł” w Sais, gdy jego mieszkańcy palili lampy oliwne pod gołym niebem, a w całym Egipcie iluminowali swe domy ci, którzy nie mogli udać się z pielgrzymką do tamtejszego sanktuarium[13]. Ono samo wraz z biblioteką, których zewnętrzne mury oglądał Champollion, a w starożytności zwiedzane przez Herodota i Platona, uległy całkowitemu zniszczeniu[8]. Święto przybycia bogini do Sais obchodzono nawet w górnoegipskiej Tebaidzie, gdzie w Esna przypadało ono 13 dnia miesiąca Epifi (w końcu maja)[14].
W mitologii
[edytuj | edytuj kod]W mitologii Egipcjan uważano ją za matkę boga-krokodyla Sobka[15] oraz bogini Tefnut; miała też stworzyć kosmicznego węża Apepa[1]. Z czasem zaczęto ją określać jako pozbawioną płci praboginię[16] – matkę wszystkich bogów (zwłaszcza Re)[3][11] i nadawano jej postać niebiańskiej krowy Mehetueret, której swe powstanie zawdzięczało niebo jeszcze przed początkami wszelkiego życia[1]. Teologiczne dedukcje dopatrywały się w niej połączenia sił męskich i żeńskich[8]. Wraz z Chnumem, z którym w Esna należała do miejscowej triady bogów[5], miała kształtować istoty ludzkie na kole garncarskim[12]. W mitach cyklu ozyriackiego występuje już w Tekstach Piramid, zawsze jako wierna stronniczka Ozyrysa i Horusa[12].
| ||||
| Neit w hieroglifach |
Według mitów miała ludzi nauczyć sztuki tkackiej[5]. Stała się także opiekunką zmarłych, przedstawiana np. w scenach obdarzania ich jadłem i piciem po przybyciu w zaświaty[1]. Chroniła ich tam przed demonami, a ich ciała przed zniszczeniem jako wynalazczyni bandaży dla mumii[3]. Z Izydą, Neftydą i Selkit pełniła też rolę strażniczki wnętrzności zmarłych[5], co wywodzono z zapisanej w Tekstach Piramid tradycji czuwania przez nie nad zwłokami Ozyrysa[16]. W dawnych epokach z jej funkcją ochronną łączono zwyczaj umieszczania broni wokół trumny[7].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ E. Drioton wyraża pogląd, że następca Narmera – Horus Aha, w zamiarze pozyskania sympatii mieszkańców Delty, zbudował w Sais świątynię Neit i poślubił Neit-hotep, pochodzącą być może z rodu zdetronizowanych królowych miasta (Egipt faraonów, dz. cyt., s. 54).
- ↑ Wymownym świadectwem jest stela królowej (pierwszej panującej samodzielnie) Merit-Neit, czyli „Ukochanej przez Neit” (Hilary Wilson: Lud faraonów, dz. cyt., s. 164).
- ↑ Według Ingeborg Müller (Starożytne kultury Egiptu i Mezopotamii. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1977, s. 17, 35).
- ↑ Zwrócono uwagę, że w Epoce Późnej pobożność ludowa przenosiła się na takie jak Bastet czy Neit boginie miast, z których pochodziły dynastie panujących (Egipt faraonów, dz. cyt., s. 238).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Mitologia Egiptu… 2004 ↓, s. 141.
- ↑ a b c d e f g h Lipińska i Marciniak 1986 ↓, s. 200.
- ↑ a b c Bogowie, demony, herosi 1996 ↓, s. 281.
- ↑ Černý 1974 ↓, s. 115.
- ↑ a b c d e f g h Rachet 2001 ↓, s. 237.
- ↑ a b Černý 1974 ↓, s. 22.
- ↑ a b Lurker 1995 ↓, s. 142.
- ↑ a b c Daumas 1973 ↓, s. 233.
- ↑ Wilson 1999 ↓, s. 166, il. 76.
- ↑ Černý 1974 ↓, s. 122.
- ↑ a b Drioton 1970 ↓, s. 36.
- ↑ a b c Bogowie, demony, herosi 1996 ↓, s. 282.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 305.
- ↑ Daumas 1973 ↓, s. 294.
- ↑ Drioton 1970 ↓, s. 34.
- ↑ a b Lurker 1995 ↓, s. 143.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Wydawnictwo „Książnica”, 2001. ISBN 83-7132-592-4.
- Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Instytut Wydawniczy „Znak”, 1996. ISBN 83-7006-597-X.
- Jadwiga Lipińska, Marek Marciniak: Mitologia starożytnego Egiptu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1986.
- Mitologia Egiptu i starożytnego Wschodu. Minikompendium. Warszawa: Wydawnictwo RTW, 2004. ISBN 83-89200-33-3.
- Jaroslav Černý: Religia starożytnych Egipcjan. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974.
- Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan. Warszawa: Czytelnik, 1995. ISBN 83-07-02470-6.
- François Daumas: Od Narmera do Kleopatry. Cywilizacja starożytnego Egiptu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
- Étienne Drioton: Egipt faraonów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
- Hilary Wilson: Lud faraonów. Od wieśniaka do dworzanina. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1999.