Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Muzeum Tatrzańskie
im. Dra Tytusa Chałubińskiego
	; Muzeum Tatrzańskie – Gmach Główny
Państwo	Polska
Miejscowość	Zakopane
Adres	ul. Krupówki 10; 34-500 Zakopane
Data założenia	1889
Dyrektor	mgr Michał Murzyn
	Oddziały
	Galeria Władysława Hasiora; Muzeum Stylu Zakopiańskiego; Galeria Sztuki XX wieku w willi Oksza; Galeria Sztuki na Kozińcu; Muzeum Kornela Makuszyńskiego; Chałupa Gąsieniców Sobczaków; Muzeum Walki i Męczeństwa „Palace” w Zakopanem; Zagroda Bafiów w Chochołowie; Dwór w Łopusznej; Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze; Zagroda Sołtysów w Jurgowie;
	Położenie na mapie Zakopanego Muzeum Tatrzańskie; im. Dra Tytusa Chałubińskiego
	Położenie na mapie Polski Muzeum Tatrzańskie; im. Dra Tytusa Chałubińskiego
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Muzeum Tatrzańskie; im. Dra Tytusa Chałubińskiego
	Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego Muzeum Tatrzańskie; im. Dra Tytusa Chałubińskiego
	49°17′42,209″N 19°56′59,651″E/49,295058 19,949903
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Fragment wystawy etnograficznej na parterze gmachu głównego (pokój sypialny chaty góralskiej z połowy XIX wieku)

Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem – wielooddziałowa instytucja kultury, współprowadzona przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zarejestrowana w Państwowym Rejestrze Muzeów pod numerem 93/134^[1].

Jedno z najstarszych muzeów w Polsce powołane przez Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego w 1889. Do grupy założycieli Muzeum należeli: Adolf Scholtze, dr Ignacy Baranowski, dr Władysław Florkiewicz i wiele innych osobistości.

Muzeum posiada 11 oddziałów – w tym 7 w Zakopanem oraz po jednej w: Chochołowie, Czarnej Górze, Jurgowie i Łopusznej^[2]. W przyszłości planowane jest otwarcie nowego oddziału - Muzeum Taternictwa i Narciarstwa^[3].

Historia budynku

Pierwszą siedzibą Muzeum był dom Jana Krzeptowskiego na Krupówkach 7, kolejną wybudowaną już z myślą o Muzeum był budynek przy ul. Chałubińskiego projektu Józefa Dziekońskiego ukończony w 1892 roku. Nawiązywał on stylistycznie do architektury góralskiej. Powstał na terenie przekazanym na rzecz Muzeum przez dzieci dra Tytusa Chałubińskiego. Współcześnie siedziba główna mieści się w Zakopanem przy ul. Krupówki 10, budynku zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego, Projektanci długo nie mogli dojść do porozumienia, mediowała między nimi Bronisława Dłuska. W końcu budowa rozpoczęła się w 1913 roku a zakończyła ostatecznie 1924, z tym że dwa lata wcześniej oficjalnie otwarto budynek dla zwiedzających i przeniesiono tam kolekcje^[4]. Budynek jest jedną z niewielu realizacji architektury murowanej w stylu zakopiańskim.

Kolekcje i działy

Historia kolekcji

Muzeum Tatrzańskie powstało jako inicjatywa społeczna, nie mogło więc liczyć na subwencje lokalnych władz Królestwa Galicji i Lodomerii. Utrzymywało się z przekazów, darowizn, datków i wpływów z biletów. Z tego powodu nie było początkowo w stanie rozwinąć i wprowadzić spójnej polityki rozbudowy kolekcji. Nie zmienił tej sytuacji nawet fakt powstania w 1918 roku państwa Polskiego, bowiem przekazywane przez nowe władze apanaże były niewystarczające^[5].

Pierwsze kolekcje na rzecz Muzeum przekazał dr Tytus Chałubiński, a były to: zbiory skał (1873–1887) i zielnik mchów (ponad 2700 okazów); na rzecz Muzeum przekazała zbiory z lat 1869–1887 (zebrane przez Władysława Kulczyńskiego) Komisja Fizjograficzna AU w Krakowie. Za pośrednictwem dra Chałubińskiego do Muzeum trafiły też pierwsze okazy fauny tatrzańskiej (ok. 400 sztuk) z kolekcji Antoniego Kocyana. Stanisław Drohojowski ofiarował zaś zbiory etnograficzne (1889 r.), które w 1896 roku wzbogacone zostały o przekaz Róży hr. Krasińskiej, w 1906 – o 250 obiektów z kolekcji Zygmunta Gnatowskiego, a w 1921 – o przekaz Marii i Bronisława Dembowskich. Zbiory etnograficzne rozbudowywane były również w związku z działalnością Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego^[6].

Dzieje zbiorów sztuki Muzeum Podhalańskiego to również historia biografii artystów, którzy w Zakopanem pomieszkiwali i tworzyli: Wojciech Gerson, Walery Eliasz-Radzikowski, Stanisław Witkiewicz i Witkacy, Władysław Skoczylas, Zofia Stryjeńska, Rafał Malczewski, Wojciech Brzega, Wojciech Weiss, Stanisław Gałek i wielu innych^[7].

Kolekcje

Muzeum kolekcjonuje obiekty z zakresu:

skał i minerałów,
florystyczne (układ piętrowy roślinności Tatr, za gmachem głównym alpinarium Zakładu Ochrony Przyrody PAN) i faunistyczne (głównie ptaków i ssaków, zbiory obejmują ok. 230 gatunków),
etnograficzne typowe dla Podhala, Spisza i Orawy (w gmachu głównym prezentowane są sprzęty, ubiór, sztuka zdobnicza i rzeźba, a także pasterstwo górali podtatrzańskich),
dzieła sztuki: grafika, malarstwo, malarstwo na szkle, rzeźba i zbiory fotograficzne.

Ponadto muzeum gromadzi literaturę tatroznawczą (ok. 30 tys. woluminów) i nieregularnie wydaje „Rocznik Podhalański”.

Działy

Działalność Muzeum prowadzona jest w działach:

Sztuki,
Etnografii,
Przyrodniczym,
Konserwacji Zabytków Ruchomych,
Ochrony Zabytków,
Historyczno-Oświatowy,
Biblioteka-Archiwum i Muzeum Kornela Makuszyńskiego.

Status Muzeum Narodowego

30 grudnia 2020 Minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotr Gliński podpisał z Marszałkiem Województwa Małopolskiego Witoldem Kozłowskim i dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego Anną Wende-Surmiak 7-letnią umowę o współprowadzeniu Muzeum przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Tym samym od 1 stycznia 2021 Muzeum Tatrzańskie zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego^[8].

Dyrektorzy^[9]

Juliusz Zborowski (1920-1965)
Klementyna Żurowska (p.o., 1965-1970)
Eugeniusz Zrost (p.o., 1970-1976)
Tadeusz Szczepanek (1976-1991)
Teresa Jabłońska (1991-2012)
Anna Wende-Surmiak (2012-2022)^[10]
Michał Murzyn (od 2022)^[10]

Ludzie związani z Muzeum

Bronisław Piłsudski – stworzył w ramach Towarzystwa Tatrzańskiego Sekcję Ludoznawczą, której członkowie w kadrze przez niego opracowanych założeń programowych realizowali etnograficzne badania terenowe na obszarze Podhala, Orawy, Spisza. Piłsudski jako doświadczony muzealnik^[11] opracował dla Muzeum Tatrzańskiego problematykę ekspozycji etnograficzne^[12]j, był pomysłodawcą muzealnego czasopisma (,,Rocznik Podhalański”)^[13]. Przekazał do Muzeum 168 artefaktów^[14]. Część postulatów Piłsudskiego zrealizowana została dopiero po II wojnie światowej.

Stanisław Witkiewicz – zaprojektował wille „Oksza” (dla Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich), Koliba (dla Zygmunta Gnatowskiego), aktualne siedziby dwóch oddziałów Muzeum Tatrzańskiego: Galeria Sztuki XX wieku i Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Wraz z Franciszkiem Mączyńskim (projekt techniczny) stworzyli projekt gmachu głównego przy ul. Krupówki 10^[15].

Juliusz Zborowski^[13] – dyrektor muzeum w latach 1923–1965. Tworzył instytucjonalne i ideowe zręby struktury Muzeum Tatrzańskiego. Tworząc instytucję posiłkował się programem badań etnograficznych Piłsudskiego i technikami wykorzystywanymi przez niego w badaniach – „...Zborowski jako pierwszy w Polsce użył fonografu do nagrań muzyki ludowej”^[16].

Oddziały muzeum

Przypisy

↑ https://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/rejestry-muzeow.php.
↑ AnnaA. Liscar AnnaA., Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998 .
↑ Muzeum Taternictwa i Narciarstwa - powstanie kolejna filia Muzeum tatrzańskiego [online] [dostęp 2024-10-06] (pol.).
↑ JolantaJ. Sierpińska JolantaJ., Budynek Muzeum Tatrzańskiego jako przykład architektury murowanej w stylu zakopiańskim., „Rocznik Podhalański”, Zakopane 1992, s. 95–123 .
↑ IrenaI. Wrońska IrenaI., Ogród roślin tatrzańskich, „Rocznik Podhalański”, 1985 .
↑ AnnaA. Liscar AnnaA., Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998, ISBN 83-902302-8-3 .
↑ TeresaT. Jabłońska TeresaT., Sztuki piękne pod Tatrami, 2016 .
↑ Muzeum Tatrzańskie od 1 stycznia podniesione do rangi Muzeum Narodowego – Muzeum Tatrzańskie [online] [dostęp 2021-01-20] (pol.).
↑ p, Muzeum Tatrzańskie, Zakopane, liczne zbiory Tatr i Podtatrza [online], Nie tylko Zakopane, 6 kwietnia 2014 [dostęp 2020-12-06] .
↑ ^a ^b Zmiana Władz w Muzeum Tatrzańskim – Muzeum Tatrzańskie [online] [dostęp 2024-05-19] (pol.).
↑ ZbigniewZ. Wójcik ZbigniewZ., Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na dalekim wschodzie, „Etnografia Nowa nr 6”, 2014 .
↑ BronisławB. Piłsudski BronisławB., W sprawie Muzeum Tatrzańskiego (O urządzenie działu ludoznawczego), „Rocznik Podhalański”, Zakopane – Kraków 1914–1921, s. 147–188 .
↑ ^a ^b Jerzy M.J.M. Roszkowski Jerzy M.J.M., Związki Bronisława Piłsudskiego z Podtatrzem i Muzeum Tatrzańskim (1906-1914), „Etnografia Nowa nr 6”, 2014 .
↑ HannaH. Błaszczyk-Żurowska HannaH., Działalność kolekcjonerska Bronisława Piłsudskiego w Zakopanem, „Literatura Ludowa r. 43”, PTL, 1999 .
↑ ZbigniewZ. Moździerz ZbigniewZ., Murowany gmach Muzeum Tatrzańskiego ma już dziewięćdziesiąt lat! [online] [dostęp 2016-12-13] .
↑ WacławW. Polakiewicz WacławW., Był także Bronisław, „Rocznik Podhalański T. 5”, 1992 .

Bibliografia

Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, s. 51, Wydawnictwo TRAWERS, Latchorzew, 1998
Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem w bazie instytucji naukowych portalu Nauka Polska (OPI).
Jerzy M. Roszkowski, Związki Bronisława Piłsudskiego z Podtatrzem i Muzeum Tatrzańskim (1906-1914), Etnografia Nowa nr 6, Warszawa 2014

[1] ttps://bip.mkidn.gov.pl/pages/rejestry-ewidencje-archiwa-wykazy/rejestry-muzeow.php.

[2] AnnaA. Liscar AnnaA., Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998 .

[3] Muzeum Taternictwa i Narciarstwa - powstanie kolejna filia Muzeum tatrzańskiego [online] [dostęp 2024-10-06] (pol.).

[4] JolantaJ. Sierpińska JolantaJ., Budynek Muzeum Tatrzańskiego jako przykład architektury murowanej w stylu zakopiańskim., „Rocznik Podhalański”, Zakopane 1992, s. 95–123 .

[5] IrenaI. Wrońska IrenaI., Ogród roślin tatrzańskich, „Rocznik Podhalański”, 1985 .

[6] AnnaA. Liscar AnnaA., Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, 1998, ISBN 83-902302-8-3 .

[7] TeresaT. Jabłońska TeresaT., Sztuki piękne pod Tatrami, 2016 .

[8] Muzeum Tatrzańskie od 1 stycznia podniesione do rangi Muzeum Narodowego – Muzeum Tatrzańskie [online] [dostęp 2021-01-20] (pol.).

[9] , Muzeum Tatrzańskie, Zakopane, liczne zbiory Tatr i Podtatrza [online], Nie tylko Zakopane, 6 kwietnia 2014 [dostęp 2020-12-06] .

[:0-10] Zmiana Władz w Muzeum Tatrzańskim – Muzeum Tatrzańskie [online] [dostęp 2024-05-19] (pol.).

[11] ZbigniewZ. Wójcik ZbigniewZ., Bronisława Piłsudskiego działalność muzealna na dalekim wschodzie, „Etnografia Nowa nr 6”, 2014 .

[12] BronisławB. Piłsudski BronisławB., W sprawie Muzeum Tatrzańskiego (O urządzenie działu ludoznawczego), „Rocznik Podhalański”, Zakopane – Kraków 1914–1921, s. 147–188 .

[autonazwa1-13] Jerzy M.J.M. Roszkowski Jerzy M.J.M., Związki Bronisława Piłsudskiego z Podtatrzem i Muzeum Tatrzańskim (1906-1914), „Etnografia Nowa nr 6”, 2014 .

[14] HannaH. Błaszczyk-Żurowska HannaH., Działalność kolekcjonerska Bronisława Piłsudskiego w Zakopanem, „Literatura Ludowa r. 43”, PTL, 1999 .

[15] ZbigniewZ. Moździerz ZbigniewZ., Murowany gmach Muzeum Tatrzańskiego ma już dziewięćdziesiąt lat! [online] [dostęp 2016-12-13] .

[16] WacławW. Polakiewicz WacławW., Był także Bronisław, „Rocznik Podhalański T. 5”, 1992 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]