Moszenki (roślina)
 Moszenki południowe | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
moszenki | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Colutea L. Sp. Pl. 723. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
.jpg)
Moszenki, truszczelina, kolutea[5] (Colutea L.) – rodzaj roślin z rodziny bobowatych. Rodzaj ten obejmuje 28 gatunków[4]. Występują one w basenie Morza Śródziemnego – w Europie południowej i północno-zachodniej Afryce, na Bliskim Wschodzie i w rejonie Kaukazu, w Azji Środkowej, w Himalajach i zachodnich Chinach oraz na izolowanym obszarze we wschodniej Afryce. Rodzaj najbardziej zróżnicowany jest w Azji Środkowej[6]. Są to krzewy zasiedlające zwykle suche siedliska, często na stokach wzgórz i gór[7], rosnące zarówno w formacjach trawiastych, jak i zaroślowych i leśnych[6].
Uprawiane są jako bardzo odporne krzewy ozdobne[7], głównie moszenki południowe C. arborescens i mieszańce tego gatunku z innymi[6]. Dekoracyjne są kwiaty, a po kwitnieniu oryginalne, rozdęte owoce[8]. Większe znaczenie mają na obszarach pod wpływem klimatu suchego, gdzie użytkowane są jako rośliny pastewne, istotne dla ochrony gleb przed erozją, sadzone w formie żywopłotów, użytkowane jest także ich drewno[6]. W Polsce uprawiane są częściej tylko moszenki południowe C. arborescens, inne gatunki spotykane bywają niemal wyłącznie w kolekcjach[8].
Nazwa rodzajowa utworzona została z greckiej nazwy tych roślin[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Krzewy do 5 m wysokości, o pędach zwykle cienkich i łukowato wygiętych[7], starsze pokryte włóknistą lub strzępiastą korą[8].
- Liście
- Sezonowe, skrętoległe[7], u niektórych gatunków ze skróconymi międzywęźlami skupione w pęczkach (C. buhsei, C. gracilis)[8], z drobnymi przylistkami[9]. Blaszka nieparzystopierzasto złożona, przy czym listków jest od 3 do 13, rzadko do 19 (u C. istria). Listki są całobrzegie i naprzeciwległe[9], osiągają od 4–5 mm (u C. komarovii) do 3 cm długości (u C. arborescens)[8].
- Kwiaty
- Zebrane po kilka[8] w grona wyrastające w kątach liści na długich osiach, z drobnymi podsadkami i przysadkami[9]. Kwiaty motylkowe[7], zwykle żółte, rzadziej pomarańczowe lub czerwonobrązowe, często z plamkami i prążkami[8]. Kielich dzwonkowaty, z 5 nierównymi ząbkami. Pręcików 10, z których 9 ma nitki zrośnięte, a jeden jest wolny. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią[7][9], z cienką i wygiętą szyjką słupka zwieńczoną także haczykowato wygiętym znamieniem[9].
- Owoce
- Strąki pęcherzasto rozdęte, o papierzastych ściankach, zamknięte lub otwierające się dwiema klapkami na szczycie. Zawierają liczne, drobne, nerkowate nasiona[8][9].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Jeden z rodzajów podplemienia Astragalinae z plemienia Galegeae z podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych Fabaceae s.l.[10]
- Colutea abyssinica Kunth & C.D.Bouché
- Colutea acutifolia Shap.
- Colutea afghanica Browicz
- Colutea arborescens L. – moszenki południowe, kolutea południowa
- Colutea armata Hemsl. & Lace
- Colutea armena Boiss. & A.Huet
- Colutea atabajevii B.Fedtsch. – moszenki Atabajewa
- Colutea atlantica Browicz
- Colutea brachyptera Sumnev.
- Colutea brevialata Lange
- Colutea buhsei (Boiss.) Shap. – moszenki Buzego
- Colutea cilicica Boiss. & Balansa – moszenki cylickie
- Colutea delavayi Franch.
- Colutea gifana Parsa
- Colutea gracilis Freyn & Sint. – moszenki drobnolistne
- Colutea insularis Browicz
- Colutea istria Mill. – moszenki istryjskie
- Colutea jamnolenkoi Shap.
- Colutea komarovii Takht.
- Colutea × media Willd. – moszenki pośrednie, truszczelina pośrednia
- Colutea melanocalyx Boiss. & Heldr. – moszenki czarnokielichowe
- Colutea multiflora Shap. ex Ali
- Colutea nepalensis Sims – moszenki nepalskie
- Colutea orientalis Mill. – moszenki wschodnie
- Colutea paulsenii Freyn
- Colutea persica Boiss. – moszenki perskie
- Colutea porphyrogramma Rech.f.
- Colutea triphylla Bunge ex Boiss.
- Colutea uniflora Beck ex Stapf
- Colutea × variabilis Browicz
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- kłokoczka Staphylea i roztrzeplin Koelreuteria – przykłady innych rodzajów o dętych owocach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
- ↑ a b c Colutea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-15].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d e G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 482. ISBN 978-1-900347-80-8.
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 293. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 162–165. ISBN 83-01-11074-0.
- ↑ a b c d e f Hang Sun & Kai Larsen: Colutea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-15].
- ↑ Genus Colutea L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2022-01-15].