Marzanka pagórkowa

Marzanka pagórkowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	goryczkowce
Rodzina	marzanowate
Rodzaj	marzanka
Gatunek	marzanka pagórkowa
	Nazwa systematyczna
	Asperula cynanchica L.; Sp. Pl. 104 1753
Synonimy
	Asperula collina Salisb.; Galium cynanchicum (L.) Scop,;
	Asperula collina Salisb.; Galium cynanchicum (L.) Scop,;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Marzanka pagórkowa^[5] (Asperula cynanchica L.) – gatunek rośliny z rodziny marzanowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje głównie nad Morzem Śródziemnym oraz w zachodniej i środkowej Europie. W Polsce występuje głównie w pasie wyżyn, dość często też na prawym brzegu Odry pomiędzy Opolem a Kędzierzynem-Koźle, mniej licznie na Przedgórzu Sudeckim. W północnych regionach kraju podawana była tylko z okolic Grudziądza. Na wyżynach występuje nierównomiernie. np. na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej najliczniejsze stanowiska znajdują się w południowej części, na Wyżynie Małopolskiej w dorzeczu Nidy oraz w okolicach Sandomierza, na Wyżynie Lubelskiej na Wierzchowinie Grabowieckiej i na Pagórach Chełmskich. W Karpatach gatunek ten jest bardzo rzadki, znany obecnie tylko z kilku stanowisk: Cisowce, Sromowce-Kąty i Sromowce Wyżne w Pieninach, Maniowy w Gorcach. Notowany również na słowackich stokach Bystrzyka w Pieninach, blisko polskiej granicy^[6].

Morfologia

Łodyga: Leżąca lub podnosząca się, o długości 10–50 cm. Jest gładka (bez zadziorków). Pod ziemią kłącze, z którego oprócz licznych pędów kwitnących wyrastają również liczne pędy płonne^[7].
Liście: Dolne zebrane po 4–6 w okółkach, górne naprzeciwlegle. Mają szerokość 1–1,5 mm i nierówną długość. W czasie kwitnienia dolne liście są już zeschłe. Najwyższe przysadki i podkwiatki lancetowate^[7].
Kwiaty: Drobne, zebrane w widlasto rozgałęzione wierzchotki. Są różowawe lub białe, zwykle 3-krotne. Korona ma długość 3–9 mm, a jej rurka jest mniej więcej tak samo długa, jak płatki, lub nieco tylko dłuższa. Z zewnątrz często pokryta krótkimi szczecinkami^[7].
Owoc: Pokryty gęsto drobnymi brodawkami. Ma długość ok. 3 mm^[7].

Pokrój

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Jest owadopylna lub samopylna. Nasiona rozsiewane przez epizoochorię. Występuje na suchych i płytkich glebach, głównie na podłożu wapiennym. Preferuje stanowiska słoneczne, zwykle rośnie na miedzach, skałach, i skarpach o ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej. Liczba chromosomów 2n = 44^[6]. Gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Seslerio-Scorzoneretum^[8].

Oprócz typowej formy gatunku występują dwa podgatunki^[3]

Asperula cynanchica subsp. occidentalis (Rouy) Stace – rośnie w Hiszpanii, Francji i na Wyspach Brytyjskich^[9]:
Asperula cynanchica subsp. pyrenaica (L.) Nyman – występuje w Pirenejach^[9].

Zagrożenia

Gatunek umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[10]. W Karpatach gatunek zagrożony (kategoria EN). Stanowisko w Maniowach zostało zniszczone podczas napełniania Zbiornika Czorsztyńskiego, stanowiska nad brzegami Jeziora Czorsztyńskiego zniknęły wskutek obsadzenia jego brzegów wierzbami. Dla pozostałych głównym zagrożeniem jest zarastanie kserotermicznych muraw w których ten gatunek występuje. Aby temu przeciwdziałać na Cisowcu pracownicy parku usunęli krzewiaste zarośla^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
↑ The Plant List Asperula cynanchica. [dostęp 2011-03-30].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2013-11-10]
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-08].

[TPL-4] The Plant List Asperula cynanchica. [dostęp 2011-03-30].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[Szafer-7] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[kew-9] World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2013-11-10]

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]