M50 Sherman

M50 Sherman
	; M50 Sherman w Muzeum Jad la-Szirjon w Latrun
	Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone; modyfikacja:; Izrael; Francja
Typ pojazdu	czołg średni
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	5 osób
	Historia
Prototypy	1955
Produkcja	od 1956
Wycofanie	lata 80. XX wieku
	Dane techniczne
Silnik	silnik benzynowy Continental R-975 C4 o mocy 420 KM (Degem Alef); silnik Diesla Cummins VT-8-460 o mocy 460 KM (Degem Bet)
Masa	33,5 tony (Degem Alef); 34 tony (Degem Bet)
	Osiągi
Prędkość	42 km/h (Degem Bet)
Zasięg pojazdu	250 km (Degem Alef); 300 km (Degem Bet)
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	armata CN75-50 kalibru 75 milimetrów
	Wyposażenie
	2x karabin maszynowy Browning M1919 kalibru 7.62 mm; 1x karabin maszynowy Browning M2HB kalibru 12,7 mm; 4x wyrzutnie granatów dymnych 80 mm
	Użytkownicy
	Chile, Izrael, Armia Południowego Libanu, chrześcijańskie libańskie milicje

M50 Sherman lub M50 Super Sherman – izraelska modyfikacja różnych wersji amerykańskich czołgów M4 Sherman, które znajdowały się na wyposażeniu izraelskiej armii.

Modernizacja ta polegała przede wszystkim na montowaniu francuskiej armaty czołgowej CN75-50 kalibru 75 milimetrów i przeciwwagi z tyłu wieży. Konstrukcja pomyślnie przeszła testy w 1955 roku we Francji, a pierwsze czołgi zaczęto modernizować w 1956 roku i w tym samym roku weszły do służby w Siłach Obronnych Izraela. Czołg występował w dwóch wersjach Degem Alef (również Mark 1, z silnikiem benzynowym) i Degem Bet (Mark 2, z silnikiem Diesla)^[a].

W latach 70. i 80. czołgi zaczęto wycofywać ze służby. Ich część Izrael przekazał chrześcijańskim milicjom w Libanie i Armii Południowego Libanu. Pojazdy były również sprzedane do Chile.

Historia

Na przełomie lat 40. i 50. siły pancerne Izraela opierały się w przeważającej części na różnych wersjach czołgu M4 Sherman, które pozyskiwano ze złomowisk Royal Army Ordnance Corps, nadwyżek US Army we Włoszech oraz z Filipin. W części z nich Izraelczycy montowali działa polowe Kruppa Model 1911 kalibru 75 mm^[1], inne posiadały armaty kalibru 75 mm, 76 mm oraz 105 mm^[2]. Armaty, które były przewiercone, naprawiono poprzez zalewanie dziur, ale to wpływało negatywnie na ich żywotność^[3]. Na początku lat 50. Egipt zaczął pozyskiwać sprzęt z państw bloku wschodniego, między innymi czołgi T-34-85, czy działa samobieżne SU-100 i SU-152. Sytuacja ta zmotywowała izraelskich wojskowych do podjęcia działań na rzecz wzmocnienia Korpusu Pancernego i pozyskania czołgów mogących konkurować z nowym sprzętem armii egipskiej^[4].

W tym samym czasie prezydent Gamal Abdel Naser poparł algierski ruch narodowowyzwoleńczy, co zaniepokoiło Francuzów. Naturalną przeciwwagą dla Egiptu był wówczas Izrael. Armia francuska rozpoczęła dostawy broni, głównie czołgów Sherman M4A1 z armatami kalibru 76,2 mm, a także amunicji. Przedstawiono również ofertę sprzedaży czołgów lekkich AMX-13^[4]. Były one wyposażone we francuską armatę czołgową CN75-50 kalibru 75 mm, która stanowiła rozwinięcie niemieckiej armaty KwK 42 L42 kalibru 75 mm. W przypadku CN75-50 prędkość wylotowa pocisku wynosiła 1000 m/s i była uważana przez Izraelczyków za najlepszą w tamtym czasie. Prędkość wylotowa pocisków w montowanych w izraelskich Shermanach armatach czołgowych M3 kalibru 75 mm wynosiła tylko 600 m/s^[5].

Czołgi AMX-13 nie otrzymały od izraelskich wojskowych pozytywnych ocen. Uważali, że pojazd ten nie poradzi sobie w warunkach pustynnych^[5]. Skrytykowano ponadto słabe opancerzenie i awaryjność zastosowanego systemu ładującego^[3]. Izraelczycy postanowili, że zamontują zakupione armaty czołgowe CN75-50 na posiadanych już podwoziach różnych wersji Shermanów. W 1954 roku do Bourges Arsenal wyjechała delegacja izraelskich inżynierów i wojskowych, aby rozpocząć prace nad prototypem Shermana M4A2 z francuską armatą czołgową. W 1955 roku odbył się test pierwszego prototypu, na którym obecni byli między innymi pułkownicy Awraham Adan i Chajjim Bar-Lew. Pod koniec tego samego roku do Izraela wysłano prototyp wieży Shermana z armatą CN75-50 oraz specjalną przeciwwagą z tyłu wieży, aby zrównoważyć wagę działa, w celu przygotowania się na produkcję w kraju. Postanowiono, że niezbędne elementy instalacji oraz odlewy będą wykonywane we Francji. W Izraelu pierwszą wersją Shermana, która otrzymała nową wieżę z armatą była wersja M4A4 z silnikiem benzynowym Continental^[6]. Pierwszych 25 sztuk zmodernizowanych Shermanów miało zostać wykonanych w całości we Francji^[7].

Tak zmodernizowana wersja Shermanów w Izraelu nosiła oznaczenia M50^[3]^[8] lub jako M50 Super Sherman^[2]^[9].

Pierwsza kompania wyposażona w te czołgi została sformowana jeszcze przed wybuchem kryzysu sueskiego (1956)^[8].

Opis konstrukcji

Uzbrojenie i wyposażenie

Głównym uzbrojeniem czołgu była francuska armata czołgowa CN75-50 kalibru 75 mm. Mogła ona osiągnąć szybkostrzelność 10 strz./min. Głównym jej atutem była prędkość wylotowa pocisku wynosząca 1000 m/s. Była ona znacznie wyższa niż pozostałych armatach będących na wyposażeniu czołgów Korpusu Pancernego. Przy jej montażu Izraelczycy zrezygnowali z systemu automatycznego ładowania, który uważali za awaryjny i zajmujący zbyt dużo miejsca w wieży^[7]^[5]. Nad armatą istniała możliwość montażu szperacza, ale jego rozmiary były zbyt duże, co czyniło z niego łatwy cel. W związku z tym nie wszystkie czołgi posiadały zamontowane lampy^[7].

Armata mogła strzelać pociskami pełnokalibrowymi z czepcem i znacznikiem (APC-T), pociskami pełnokalibrowymi z czepcem i czepcem balistycznym oraz znacznikiem (APCBC-T) oraz pociskami odłamkowo-burzącymi. W czołgu można było składować 62 naboje, z czego 50 z nich znajdowało się w dwóch 25-nabojowych stojakach w kadłubie. Transport amunicji do czołgów M50 odbywał się najpierw koleją do włoskich portów, a z nich statkami do Izraela. Od 1959 roku to krajowy przemysł zbrojeniowy zapewniał dostawy do czołgów M50^[7].

Dodatkowo czołgi wyposażone były w dwa karabiny maszynowe Browning M1919 kalibru 7,62 mm oraz jeden karabin maszynowy Browning M2HB kalibru 12,7 mm^[7].

Kadłub, wieża i opancerzenie

Czołgi M50 miały zamontowane wieże z jarzmami działa M34 lub M34A1. Czołgi, w których pozostawiono wieże ze standardowej wersji Shermana, otrzymały nowe jarzma i przednie przedłużenie wieży, aby móc zamontować w nich nową armatę. Wieże wszystkich czołgów M50 posiadały dospawane z tyłu odlewane z żeliwa przeciwwagi, które miały równoważyć ciężar nowego działa i przedłużenia. We wspomnianej przeciwwadze montowano również drugie radio, francuskiej produkcji, z dodatkową anteną^[7].

Po obu stronach wieży zamontowano po dwie wyrzutnie granatów 80 mm, które zastąpiły zamontowane wewnątrz wieży ręczne wyrzutnie granatów dymnych 50 mm^[7].

Na kadłubie czołgu Izraelczycy umieścili dodatkowe uchwyty na zapasowe koła, fragmenty gąsienic, kanistry i drut kolczasty. Na tyle kadłuba umieszczono telefon zintegrowany z interkomem załogi czołgu^[7].

Opancerzenie czołgów zależało od zmodyfikowanej wersji Shermanów. W przypadku wersji M4A1 (z małymi włazami), M4A2 i M4A3 przedni pancerz miał grubość 51 mm, a kąt nachylenia wynosił 56°. Niektóre wersje M4A1 oraz M4A3 z dużymi włazami miały grubszy 63-milimetrowy pancerz o nachyleniu 47°. Część czołgów posiadała dospawane jeszcze w trakcie II wojny światowej 25-milimetrowe płyty po bokach kadłuba. Przedni pancerz wieży miał grubość 76 mm, ale nowa ochrona działa oraz samo przednie przedłużenie dawały dodatkowe 70-milimetrowe zabezpieczenie^[7].

Major Leonid Gordon zaprojektował również wersję Degem Jud, która charakteryzowała się tym, iż sylwetka czołgu została obniżona o 30 cm. Zmiana ta wymusiła również poprawki wnętrza czołgu, aby zwiększyć komfort załogi. Jednak ten projekt nie został przyjęty przez armię^[10].

Wymianie uległo również zawieszenie. Dotychczasowe VVSS (Vertical Volute Spring Suspension) nie było satysfakcjonujące dla załóg. Zmieniono je na nowe — HVSS (Horizontal Volute Spring Suspension). Jednak dopiero w trakcie wojny sześciodniowej (1967) wszystkie czołgi posiadały nowe zawieszenie. W celu poprawy manewrowości i stabilności czołgu w M50 użyto 23-calowych gąsienic^[7].

Dwa 303-litrowe, znajdujące się po obu stronach silnika, zbiorniki paliwa pozostały niezmienione. Modyfikacji uległ jedynie układ wydechowy^[7].

Załoga czołgu składała się z pięciu osób^[7].

Jednostka napędowa

Czołgi otrzymane od Francji wyposażone były w silniki benzynowe Continental R-975 C4 o mocy 420 KM. W 1959 roku Izraelczycy podjęli decyzję, że silnik benzynowy jest zbyt słaby na dociążony nowym uzbrojeniem i wyposażeniem M50. W tym samym roku miały miejsce udane testy z użyciem silnika Diesla Cummins VT-8-460 o mocy 460 KM. Od 1960 roku rozpoczęto proces wymiany silników. Dwie odmienne jednostki napędowe stały się podstawą do rozróżnienia czołgów M50 na dwie wersje: z silnikiem benzynowym — Degem Alef (również Mark 1) oraz z silnikiem Diesla — Degem Bet (Mark 2)^[3]^[7].

Zastosowanie nowego silnika zwiększyło masę czołgu z 33,5 ton do 34 ton, ale także zwiększyło jego prędkość (42 km/h) i zasięg z 250 km do 300 km^[7].

Izraelczycy podjęli również próbę umieszczenia w czołgu M50 silnika z radzieckiego czołgu T-34. Prototyp wszedł w fazę testów, ale z czasem został zarzucony^[10].

Użytkownicy

Izrael

Giusti twierdzi, że pierwszą jednostką, która wyposażona została w Shermany M50 była 27. Brygada Pancerna^[7]. Zaloga natomiast podaje 37. Brygadę Zmechanizowaną^[9]. Pierwsze użycie bojowe miało miejsce podczas kryzysu sueskiego. Wyposażone w nie wówczas były 27. i 7. Brygada Pancerna oraz 37. Brygada Zmechanizowana^[11]. Czołgi te brały udział w walkach na terenie dzisiejszej Gazy i na Synaju wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego, a także w rejonie Abu Uwajkili^[12]. Shermany M50 brały również udział w starciach na granicy izraelsko-syryjskiej^[7].

W trakcie wojny sześciodniowej czołgi te brały udział w walkach na wszystkich frontach, nie były jednak główną siłą uderzeniową armii. Ich miejsce zajęły Shermany M51 oraz czołgi sprawdzone z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych^[13]. W Jerozolimie używano ich w roli wsparcia, ale nie brały udziału w bezpośrednich walkach ulicznych ze względu na długość armaty. M50 brały także udział w walkach o Dżanin na Zachodnim Brzegu. Na froncie syryjskim Shermany te walczyły między innymi przeciwko syryjskim T-34-85 i PzKpfw IV^[7].

Po wojnie część Shermanów M50 została przeznaczona do przekształcenia ich w haubice samobieżne M-50 kalibru 155 mm^[7].

W trakcie wojny Jom Kipur (1973) Shermany M50 Degem Bet nie stanowiły już realnej siły. Były w stanie nawiązać skuteczną walkę z pozostałymi w armii egipskiej czołgami T-34-85, czy z lekkimi czołgami pływającymi PT-76. Nie mogły jednak nawiązać skutecznej walki z czołgami T-54 i T-55^[7].

Izraelczycy wykorzystywali również Shermany M50 jako punkty ogniowe w ramach umocnień budowanych na Wzgórzach Golan i Zachodnim Brzegu. Natomiast w latach 1974–1976 wycofywano czołgi M50 ze służby^[7].

Armia Południowego Libanu i Siły Libańskie

Wraz z wybuchem wojny domowej w Libanie Izrael podjął działania mające na celu wsparcie Armii Południowego Libanu oraz formacji paramilitarnych związanych z maronitami^[14]. Wśród przekazanego im uzbrojenia znalazły się również czołgi M50 Sherman. Niektórym z nich usunięto wieże i używano jako transporterów opancerzonych lub wozów dowodzenia. Kiedy w 2000 roku rozwiązano Armię Południowego Libanu, to pozostałe w niej M50 zwrócono Izraelowi^[7].

Chile

W 1983 roku Chile zakupiło od Izraela 65 czołgów Sherman M50^[15]. Zostały one zmodernizowane przez Israeli Military Industry na prośbę chilijskiej armii. Dotychczasową armatę zastąpiono armatą HVMS (High Velocity Medium Support) kalibru 60 mm. Pojazdy te wycofano ze służby w 2006 roku^[7].

Organizacja Wyzwolenia Palestyny

W latach 80. OWP weszła w Bejrucie w posiadanie dwóch czołgów M50. Zostały one zniszczone przez Izraelczyków w trakcie operacji „Pokój dla Galilei” na Camille Chamoun Sports City Stadium^[7].

Uwagi

↑ Degem (דֶּגֶם) w języku hebrajskim oznacza model lub wersję. Z kolei alef (אָלֶף) można odczytać jako pierwszą literę alfabetu lub, zgodnie z gematrią, numer 1. Analogicznie w przypadku drugiej wersji, gdzie litera bet odpowiada B lub 2.

Przypisy

↑ Eshel 1989 ↓, s. 24–25.
↑ ^a ^b Miskimon 2007 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d Behrendt 2017 ↓.
↑ ^a ^b Eshel 1989 ↓, s. 27.
↑ ^a ^b ^c Eshel 1989 ↓, s. 29.
↑ Eshel 1989 ↓, s. 29–30.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w Giusti 2020 ↓.
↑ ^a ^b Eshel 1989 ↓, s. 30.
↑ ^a ^b Zaloga 1981 ↓, s. 10.
↑ ^a ^b Giwati 1998 ↓.
↑ Eshel 1989 ↓, s. 33–34.
↑ Zaloga 1981 ↓, s. 11–12.
↑ Zaloga 1981 ↓, s. 23.
↑ Zaloga 1981 ↓, s. 32–33.
↑ Transfers of major weapons: Deals with deliveries or orders made for 1970 to 2020 [online], SIPRI Arms Transfers Database [dostęp 2023-10-03] .

Bibliografia

PawełP. Behrendt PawełP., Rydwany Cahalu. Część pierwsza: Izraelskie Shermany [online], Konflikty.pl, 22 lipca 2017 [dostęp 2023-09-28] .
DavidD. Eshel DavidD., Chariots of the Desert. The History of the Israeli Armoured Corps, London-New York: Brassey’s Defence Publishers Ltd., 1989, ISBN 0-08-036257-5 .
ArturoA. Giusti ArturoA., M-50 [online], Tanks Encyclopedia, 19 czerwca 2020 [dostęp 2023-09-19] .
MoszeM. Giwati MoszeM., בידיהם חושלה הפלדה - סיפורו של מרכז שיקום ואחזקה 7100 [online], Chejl ha-Technologija we-ha-Achzaka, 1998 [dostęp 2023-10-04] .
ChristopherCh. Miskimon ChristopherCh., Sherman Tanks of the Israeli Army [online], Warfare History Network, 2007 [dostęp 2023-09-29] .
StevenS. Zaloga StevenS., Armour of the Middle East Wars 1948-78, London: Osprey Publishing Ltd., 1981 .

[1] Degem (דֶּגֶם) w języku hebrajskim oznacza model lub wersję. Z kolei alef (אָלֶף) można odczytać jako pierwszą literę alfabetu lub, zgodnie z gematrią, numer 1. Analogicznie w przypadku drugiej wersji, gdzie litera bet odpowiada B lub 2.

[CITEREFEshel198924–25-2] Eshel 1989 ↓, s. 24–25.

[CITEREFMiskimon2007-3] Miskimon 2007 ↓.

[CITEREFBehrendt2017-4] Behrendt 2017 ↓.

[CITEREFEshel198927-5] Eshel 1989 ↓, s. 27.

[CITEREFEshel198929-6] Eshel 1989 ↓, s. 29.

[CITEREFEshel198929–30-7] Eshel 1989 ↓, s. 29–30.

[CITEREFGiusti2020-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w Giusti 2020 ↓.

[CITEREFEshel198930-9] Eshel 1989 ↓, s. 30.

[CITEREFZaloga198110-10] Zaloga 1981 ↓, s. 10.

[CITEREFGiwati1998-11] Giwati 1998 ↓.

[CITEREFEshel198933–34-12] Eshel 1989 ↓, s. 33–34.

[CITEREFZaloga198111–12-13] Zaloga 1981 ↓, s. 11–12.

[CITEREFZaloga198123-14] Zaloga 1981 ↓, s. 23.

[CITEREFZaloga198132–33-15] Zaloga 1981 ↓, s. 32–33.

[16] Transfers of major weapons: Deals with deliveries or orders made for 1970 to 2020 [online], SIPRI Arms Transfers Database [dostęp 2023-10-03] .

[:3-17] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k pojazd zdobyczny

[:1-18] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r izraelska modyfikacja

[:2-19] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o izraelska produkcja

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[A]

[B]

[C]