Lepilemur zręczny

Lepilemur zręczny
	Lepilemur wrighti
	Louis, Engberg, Lei Runhua, Geng Huimin, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney & Brenneman, 2006
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	lemurowe
Rodzina	lepilemurowate
Rodzaj	lepilemur
Gatunek	lepilemur zręczny
Synonimy
	Lepilemur wrightae Hoffmann, Grubb, Groves, Hutterer, van der Straeten, Simmons & Bergmans, 2009
	Lepilemur wrightae Hoffmann, Grubb, Groves, Hutterer, van der Straeten, Simmons & Bergmans, 2009
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Lepilemur zręczny^[6] (Lepilemur wrighti) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lepilemurowatych (Lepilemuridae). Endemit Madagaskaru występujący w południowo-wschodniej części wyspy. Jest zagrożony wyginięciem.

Budowa

Głowa i tułów mierzą między 24 a 26 cm, ciało wieńczy ogon osiągający od 25 do 26 cm. Zwierzę waży około 1,1 kg. Czyni to lepilemura zręcznego największym przedstawicielem swej rodziny^[7].

Zwierzę wyróżnia się także dymorfizmem płciowym^[7].

Samica ma głowę jednolicie szarą, kontrastującą z resztą ciała, niekiedy z odmienną barwą twarzy zapewniającą maskowaty wygląd, podczas gdy u samca górna część ciała nie różni się ubarwieniem od głowy. Uszy cechują się krótkim futrem jaśniejszym od głowy. Grzbiet ma barwę czerwonawego brązu bądź szarości. Brzuszna strona ciała jest jaśniejsza szarobrązowa^[7].

Systematyka

Nowy gatunek naczelnego opisali w 2006 roku Louis Jr., Engberg, Lei, Geng, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney i Brenneman^[5]. Jako miejsce typowe podali oni Madagaskar, prowincję Toliary, Rezerwat specjalny Kalambatritra, Befarana. Wskazali współrzędne geograficzne 23°25′S 46°27′E/-23,416667 46,450000^[7]. Badacze zapisali epitet gatunkowy jako wrighti, co uznano za błąd ortograficzny^[5]. Mianowicie epitet gatunkowy upamiętnia doktor Patricię Wright. Kreatorzy taksonu zlatynizowali jej nazwisko, używając męskiej końcówki łacińskiej -i, podczas gdy z gramatycznego punktu widzenia odpowiednia byłaby żeńska -ae. Jednakże błąd w latynizacji nie podlega automatycznej korekcji ze względu na zasady nazewnictwa^[1]. Niemniej Hoffmann et al. 3 lata później użyli poprawionego epitetu wrightae, co przyjęli potem IUCN^[5] i Handbook of the Mammals of the World^[7]. W 2021 odbyła się dyskusja nad problemem prawidłowych nazw naukowych z gramatycznie niepoprawną latynizacją^[1]. Dopóki ICZN nie wprowadzi nowej wersji międzynarodowego kodeksu nomenklatury zoologicznej prawidłową nazwą powinna być ta użyta w oryginalnym opisie^[3]. Okazy typowe to seria syntypów bez wskazania holotypu: krew pełna konserwowana dwóch dorosłych samic (sygnatury TTU-M104459 i TTU-M104460) oraz dorosłego samca (sygnatura TTU-M104498); krew przechowywana jest w Museum of Texas Tech University w Lubbock^[2]. TTU-M104460 i TTU-M104498 zostały zebrane 12 czerwca 2004 roku, natomiast TTU-M104459 14 czerwca 2004 roku^[2].

Nie wyróżnia się podgatunków^[7].

W 2017 roku Lei et al. opublikowali analizę filogenetyczną, w której zbadano mtDNA 26 gatunków lepilemurów, potwierdzając monofiletyzm 25 linii i wykrywając klad Lepilemur mittermeieri Lepilemur dorsalis. W efekcie uzyskano następujące drzewo^[8] (uproszczono):

Loris tardrigradus, Nycticebus koukang

Perodictius potto, Galago senegalensis, Otolemur crassicaudatus

Daubentonia madagascariensis

Propithecus coquereli

Varecia variegata, Lemur katta, Eulemur

Lepilemur scottorum

	Lepilemur hollandorum

	Lepilemur seali

Lepilemur wrightae

Lepilemur fleuretae

	Lepilemur mustelinus

	Lepilemur betsileo, Lepilemur jamesorum

Lepilemur leucopus, Lepilemur putteri

	Lepilemur hubbardorum, Lepilemur ruficaudatus

	Lepilemur aeeclis, Lepilemur randrianasoloi

Lepilemur microdon

	Lepilemur otto

	Lepilemur edwardsi, Lepilemur grewcockorum

Lepilemur septentrionalis

Lepilemur ahmansonorum, Lepilemur sahalamazensis

Lepilemur dorsalis, Lepilemur mittermeieri

Lepilemur tymerlachsonorum

	Lepilemur ankaranensis, Lepilemur milanoii

Etymologia

Lepilemur: łac. lepidus ‘czarujący, elegancki’, od lepos, leporis ‘czar, urok’; rodzaj Lemur Linnaeus, 1758 (lemur)^[9].
wrighti: dr. Patricia C. Wright (ur. 1952), amerykańska prymatolożka^[2]^[10].

Rozmieszczenie geograficzne

Lepilemur zręczny, jak wszyscy przedstawiciele jego rodziny^[11], jest endemitem Madagaskaru. Zamieszkuje południowo-wschodnią część wyspy, w zasadzie rezerwat Kalambatritra, na północ od rzeki Mondrare, na wschód od Mangoky i na zachód od Ionaivo. Autorzy zauważają jednak konieczność dalszych badań celem precyzyjniejszego wskazania granic zasięgu występowania gatunku^[7]. Prócz tego IUCN wymienia jeszcze las Beakora, nieobjęty ochroną, wskazując na konieczność dalszych badań. Zasięg obejmuje 874 km²^[5].

Ekologia

Gatunek zamieszkuje lasy deszczowe^[7] na średnich wysokościach. Na kryjówki obiera sobie dziuple drzew, jak to czynią inni przedstawiciele jego rodziny. Obserwowano razem od 1 do 3 osobników, w tym ostatnim przypadku 2 dorosłe i jednego młodocianego^[5]. Średnia wielkość grupy wynosi jeden i dwie trzecie osobnika. Zagęszczenie wynosi wedle Rakotoniriny et al. (2017) 40,74±22,22 zwierzęcia na km², wedle starszych szacunków Irvina 72 na km² w centrum rezerwatu w Ambalabe, a wedle Rabesona i innych 6 na km² w Beakora^[12].

Jego pożywienie nie zostało dobrze poznane, prawdopodobnie jednak konsumuje w większości liście^[7], jak i inni przedstawiciele jego rodziny^[11]. Wiedzie nadrzewny tryb życia. Aktywny nocą. Jego zachowań nigdy nie zbadano na wolności, wiadomo jednak, że używa latryn, co autorzy wiążą z ochroną zasobów^[7].

Był najczęściej spotykanym nocą lemurem masywu Kalambatritra, zamieszkiwanego także przez Eulemur collaris, Hapalemur meridionalis, niezidentyfikowane bliżej mikruski i awahi, palczaka madagaskarskiego, a być może też lemury katta^[12].

Zagrożenia i ochrona

Całkowitą liczebność gatunku Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) szacuje na jakieś 2000 dorosłych osobników. Spada ona. Długość pokolenia szacuje IUCN na 4,48 roku^[5].

IUCN po raz pierwszy dostrzegła istnienie gatunku w 2008 roku, jednak z braku danych nie określiła statusu dokładniej (DD)^[5]. W 2012 roku IUCN/SSC Lemur Red-Listing Workshop oceniło go jako zagrożony^[7]. W 2014 roku IUCN zaliczyła lepilemura zręcznego do gatunków zagrożonych wyginięciem (EN). Status taki podtrzymała w 2020 roku. IUCN uzasadnia go ograniczonym zasięgiem występowania zwierzęcia, silnie pofragmentowanym i dalej malejącym wobec dewastacji siedliska życia naczelnego, a także spadkiem liczebności dorosłej populacji gatunku. Jego zasięg występowania należy do Red Zone, strefy czerwonej, w której rozwija się nielegalna działalność, w szczególności uprawa konopi celem pozyskania marihuany i wypas bydła, jak też wypalanie. Nie wiadomo, czy na lepilemura zręcznego się poluje^[5].

Gatunek ujęto w Załączniku I CITES. Zamieszkuje pojedynczy teren objęty ochroną, Rezerwat specjalny Kalambatritra, osiągając w nim zagęszczenie 72 osobników na km². Jest to najwyższa wartość osiągnięta przez jakiegokolwiek lepilemura w lesie deszczowym wschodniego Madagaskaru^[7]. Uznawany za jeden z priorytetowych gatunków ochrony ex situ^[13].

Uwagi

↑ Nieuzasadniona poprawka Lepilemur wrighti Louis, Engberg, Lei Runhua, Geng Huimin, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney & Brenneman, 2006^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Lepilemur wrighti, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d E.E. Louis Jr., S.E. Engberg, R. Lei, H. Geng, J.A. Sommer, R. Randriamampionona, J.C. Randriamanana, J.R. Zaonarivelo, R. Andriantompohavana, G. Randria, Prosper, B. Ramaromilanto, G. Rakotoarisoa, A. Rooney & R.A. Brenneman. Molecular and morphological analyses of the sportive lemurs (family Megaladapidae: genus Lepilemur) reveals 11 previously unrecognized species. „Special Publications, Museum of Texas Tech University”. 49, s. 28, 2006. (ang.).
↑ ^a ^b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur wrighti Louis, Engberg, Lei Runhau, Geng Huimin, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney, & Brenneman, 2006. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).
↑ M. Hoffmann, P. Grubb, C.P. Groves, R. Hutterer, E. van der Straeten, N.B. Simmons & W. Bergmans. A synthesis of African and western Indian Ocean Island mammal taxa (Class: Mammalia) described between 1988 and 2008: an update to Allen (1939) and Ansell (1989). „Zootaxa”. 2205, s. 9, 2009. DOI: 10.5281/zenodo.189726. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wright, P., Hearthstone, E., Andrianoely, D. & Donohue, M.E. 2020, Lepilemur wrightae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-02-04] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Wright's Sportive Lemur, s. 82 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
↑ Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 452. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ ^a ^b Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
↑ ^a ^b Rakotonirina i inni, (2017). Lemurs and bamboos of Kalambatritra, south-east Madagascar, „Lemur News”, 20, 2017, s. 34–37 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-26] (ang.).
↑ Schwitzer i inni, Integrating ex situ and in situ conservation of lemurs, [w:] C.C. Schwitzer i inni, Lemurs of Madagascar: A strategy for their conservation, 2013–2016, 2013, s. 146–152 (ang.).

[4] Nieuzasadniona poprawka Lepilemur wrighti Louis, Engberg, Lei Runhua, Geng Huimin, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney & Brenneman, 2006^[3].

[itis-1] Lepilemur wrighti, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[lou&inni-2] E.E. Louis Jr., S.E. Engberg, R. Lei, H. Geng, J.A. Sommer, R. Randriamampionona, J.C. Randriamanana, J.R. Zaonarivelo, R. Andriantompohavana, G. Randria, Prosper, B. Ramaromilanto, G. Rakotoarisoa, A. Rooney & R.A. Brenneman. Molecular and morphological analyses of the sportive lemurs (family Megaladapidae: genus Lepilemur) reveals 11 previously unrecognized species. „Special Publications, Museum of Texas Tech University”. 49, s. 28, 2006. (ang.).

[mdd-3] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Lepilemur wrighti Louis, Engberg, Lei Runhau, Geng Huimin, Sommer, Randriamampionona, Randriamanana, Zaonarivelo, Andriantompohavana, Randria, Prosper, Ramaromilanto, Rakotoarisoa, Rooney, & Brenneman, 2006. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).

[hof&inni-5] M. Hoffmann, P. Grubb, C.P. Groves, R. Hutterer, E. van der Straeten, N.B. Simmons & W. Bergmans. A synthesis of African and western Indian Ocean Island mammal taxa (Class: Mammalia) described between 1988 and 2008: an update to Allen (1939) and Ansell (1989). „Zootaxa”. 2205, s. 9, 2009. DOI: 10.5281/zenodo.189726. (ang.).

[iucn-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Wright, P., Hearthstone, E., Andrianoely, D. & Donohue, M.E. 2020, Lepilemur wrightae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2023-02-04] (ang.).

[Cichocki&inni-7] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 31. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[HMW-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Wright's Sportive Lemur, s. 82 w: Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[Lei&17-9] Lei i inni, Phylogenomic reconstruction of sportive lemurs (genus Lepilemur) recovered from mitogenomes with inferences for Madagascar biogeography, „Journal of Heredity”, 108 (2), 2017, s. 107–119 (ang.).

[pal-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 370, 1904. (ang.).

[edm-11] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 452. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[HMWf-12] Ch.Ch. Schwitzer Ch.Ch., R.A.R.A. Mittermeier R.A.R.A., E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C. Richardson E.E. Louis Jr. & M.C.E.E.L.J.& M.C., Family Lepilemuridae (Sportive Lemurs), [w:] R.A.R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E.A.B.R.& D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 66–88, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).

[Rakotonirina&17-13] Rakotonirina i inni, (2017). Lemurs and bamboos of Kalambatritra, south-east Madagascar, „Lemur News”, 20, 2017, s. 34–37 [zarchiwizowane z adresu 2023-03-26] (ang.).

[Schwitzer&13-14] Schwitzer i inni, Integrating ex situ and in situ conservation of lemurs, [w:] C.C. Schwitzer i inni, Lemurs of Madagascar: A strategy for their conservation, 2013–2016, 2013, s. 146–152 (ang.).

[1]

[2]

[a]

[4]

[5]

[6]

[7]

[3]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]