Lata nasienne
Lata nasienne (ang. masting, mast seeding years[1]) – lata zsynchronizowanej dla danego regionu obfitości nasion drzew lub krzewów. Zwykle zjawisko występuje co 1-8(10)[2] lat w zależności od gatunku i może mieć charakter lokalny, regionalny lub kontynentalny[3][4].
Jedną z hipotez wyjaśniających występowanie lat nasiennych jest nasycenie zjadaczy nasion (niedobór pokarmu w postaci nasion ogranicza populację ich konsumentów; w przypadku obfitości nasion niewielka populacja nie jest w stanie zjeść ich wszystkich, co zwiększa szansę na wykiełkowanie)[3].
Synchronizacja
[edytuj | edytuj kod]Przebieg synchronizacji wewnątrzgatunkowej wyjaśniany może być przez hipotezę o wpływie dostępności pierwiastków biofilnych na lata nasienne: "[...] gdy roślinom z danej populacji uda się nazbierać odpowiednią ilość energii – kwitną. By kwiaty mogły przekształcić się w owoce, potrzebny jest pyłek, który może zostać dostarczony przez współwystępujących w danej okolicy przedstawicieli tego samego gatunku. Jeśli pyłek jest dostępny, rośliny wydają kolejną porcję energii na owoce i w ten sposób kończą sezon z podobnym deficytem energetycznym. Będą go musiały więc razem odrabiać przez najbliższe kilka lat. W momencie, gdy znów osiągną odpowiedni poziom, proces się powtórzy. Wszystkie inne osobniki, które zakwitną w innym czasie niż populacja na danym terenie, nie wytworzą owoców. W związku z tym, pozostanie im wystarczająca ilość energii, by zakwitnąć kolejnego lata. Teoretycznie więc będą kwitnąć rok w rok, dopóki nie nastąpi synchronizacja z innymi roślinami"[4].
Z kolei za synchronizację międzygatunkową może odpowiadać letnia pogoda (głównie temperatura i wilgotność) roku (lub dwóch) poprzedzającego rok nasienny (stanowi ona sygnał inicjujący rozwój generatywny – związany z wydaniem nasion) lub szybko wzrastająca liczba zapylaczy (o szerokim spektrum zapylanych gatunków) skorelowana z dużą liczbą dostępnych kwiatów[4].
Powyższe hipotezy nie wykluczają się wzajemnie, a "gatunki mogą być zarówno powiązane ze sobą przez pyłek, zapylaczy, jak i wykorzystywać pogodę jako wskazówkę do rozpoczęcia rozmnażania"[4].
Ze względu na zmiany klimatu – przynajmniej u niektórych gatunków (np. buka zwyczajnego) zaburzona jest synchronizacja kwitnienia. Obserwuje się też coraz mniej lat spoczynkowych[1][5].
| Gatunek | Lata nasienne |
|---|---|
| Bez czarny | 1-2 |
| Brzoza brodawkowata | 1-2 |
| Buk zwyczajny | 5-8(10) |
| Czeremcha amerykańska | 1-2 |
| Dąb bezszypułkowy | 5-8 |
| Dąb czerwony | 2-3 |
| Dąb szypułkowy | 3-8 |
| Dereń jadalny | 1-2 |
| Głóg dwuszyjkowy | 1-2 |
| Głóg jednoszyjkowy | 1-2 |
| Grab pospolity | 2-3 |
| Jesion wyniosły | 2-3 |
| Jodła pospolita | 3-4 |
| Klon jawor | 1-2 |
| Leszczyna pospolita | 1-2 |
| Lipa drobnolistna | 1-2 |
| Lipa szerokolistna | 1-2 |
| Modrzew europejski | 2-4 |
| Kosodrzewina | 2-3 |
| Sosna limba | 4-8 |
| Sosna zwyczajna | 3-4 |
| Świerk pospolity | 3-5 |
| Topola osika | 1-2 |
| Wiąz pospolity | 1-2 |
Korzyści dla roślin[3][5]
[edytuj | edytuj kod]- zwiększenie szansy na zapylenie – dużo drzew lub krzewów tego samego gatunku kwitnie jednocześnie,
- zwiększenie szansy na wykiełkowanie – nie wszystkie nasiona zostają zjedzone,
- ograniczenie populacji konsumentów w latach ubogich w nasiona,
- odpoczynek od wydawania nasion pozwala zgromadzić więcej rezerw energetycznych – w latach nasiennych nasiona mogą być większe,
- ograniczenie wydatków energetycznych na wyprodukowanie dużych i ciężkich nasion – duże nasiona w dużą ilością składników odżywczych zwiększają szanse na wykiełkowanie,
- rozszerzenie zasięgu, ograniczenie konkurencji pomiędzy osobnikiem rodzicielskim a potomnym, ochrona nasion przed szkodliwymi czynnikami (np. wysuszenie, niska temperatura, promieniowanie UV) – konsumenci, zwykle niewielkie gryzonie, gromadzą zapasy nasion z dala od drzewa rodzicielskiego (często o korzystnym mikroklimacie), a w zimie często o nich zapominają lub jej nie przeżywają.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Michał Bogdziewicz i inni, Climate warming disrupts mast seeding and its fitness benefits in European beech, „Nature Plants”, 2020, s. 1–7, DOI: 10.1038/s41477-020-0592-8, ISSN 2055-0278 [dostęp 2020-02-12] (ang.).
- ↑ a b Lata nasienne i ciężar 1000 sztuk nasion [online], Otwarta Encyklopedia Leśna, 13 września 2013 [dostęp 2020-11-12].
- ↑ a b c Michał Bogdziewicz, Lata nasienne i gryzonie czyli o wpływie zwierząt na rozsiewanie nasion buka i dębu, „Wszechświat”, 115 (1-3), 2014, s. 107-110 [dostęp 2020-02-12].
- ↑ a b c d Michał Bogdziewicz, Aleksandra Wróbel, Ekologiczne aspekty lat nasiennych u drzew, „Kosmos”, 61 (4(297)), 2012, s. 667-675 [dostęp 2020-02-12].
- ↑ a b Ludwika Tomala, Buk buczy na zmiany klimatu. Globalne ocieplenie rozregulowuje mu cykl [online], Nauka w Polsce, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-02-12].