Mleczaj szaroplamisty

Mleczaj szaroplamisty

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	gołąbkowate
Rodzaj	mleczaj
Gatunek	mleczaj szaroplamisty
Nazwa systematyczna
Lactarius vietus Fr. Epicr. syst. mycol. (Upsaliae): 344 (1838)
Zasięg
Zasięg w Europie i Azji

Mleczaj szaroplamisty (Lactarius vietus Fr.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae).

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Lactarius, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi.

Po raz pierwszy opisał go Elias Fries w 1838 r. i nadana przez niego nazwa naukowa jest ważna. Niektóre synonimy:

• Agaricus vietus Fr. 1821
• Galorrheus vietus (Fr.) P. Kumm. 1871
• Lactarius paludestris Britzelm. 1894
• Lactarius vietus var. paludestris (Britzelm.) Killerm. 1933
• Lactarius vietus (Fr.) Fr. 1838 var. Vietus
• Lactifluus paludestris (Britzelm.) Kuntze 1898
• Lactifluus vietus (Fr.) Kuntze 1891

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też pod nazwami: mleczaj więdnący i mleczaj chmurny.

Morfologia

Kapelusz

Średnica 3–8 (10) cm, kształt u młodych owocników wypukły, potem płaski, w końcu wgłębiony – u starszych owocników jest płytko wklęsły z małym garbkiem. Brzeg początkowo podgięty, później rozprostowany o drobnofalistym brzegu. Po namoknięciu wodą prześwitują blaszki. Jest jasno ubarwiony; w środku ma barwę od jasnofioletowo-szaro brązowawej do mięsnofioletowej, na obrzeżach jest cielisto szary z liliowym odcieniem. Powierzchnia początkowo białawo omszona, później gładka. Podczas wilgotnej pogody śluzowata i lepka, wówczas można skórkę zedrzeć, ale tylko z brzegu kapelusza. Podczas suchej pogody jest słabo połyskująca, i wówczas widoczne mogą być na niej 1-3 pręgi lub tylko plamy.

Blaszki

Barwy białawej lub cielistej, u dojrzałych owocników cielistoochrowe.

Trzon

Wysokość 3–8 cm, grubość 0,4–1,2 cm, walcowaty, prosty lub wygięty, początkowo pełny, później watowaty. Powierzchnia biaława lub o jasnej barwie – od liliowoszarej do ochrowoszarej, gładka, czasami tylko występują w niej płytkie jamiki.

Miąższ

Cienki i elastyczny, początkowo białawy, później cielistoszary. Ma bardzo ostry smak i słaby, nieokreślony zapach.

Mleczko

Początkowo wypływa obficie. Jest białe, ale podczas wysychania zmienia kolor; jego wysychające na blaszkach kropelki stają się szarobrązowe i pozostawiają na blaszkach czarne plami.

Cechy mikroskopowe

Wysyp zarodników kremowy. Zarodniki elipsoidalne o rozmiarach 8–9,5 × 6,5–7,5 μm. Na powierzchni posiadają brodawki połączone siateczką. Podstawki mają rozmiar 36–40 × 8–10 μm. Wrzecionowate cystydy występują głównie na ostrzu blaszek, na ich bokach rzadziej.

Gatunki podobne

Mleczaja szaroplamistego można pomylić z niejadalnym mleczajem kokosowym (Lactarius glyciosmus), który ma zapach wiórków kokosowych. Porównaj również z niejadalnym mleczajem sutkowatym (Lactarius mammosus).

Występowanie i siedlisko

Występuje na całej półkuli północnej. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony. W Polsce nie jest rzadki. W piśmiennictwie mykologicznym podany na licznych stanowiskach na terenie całego kraju.

Grzyb mykoryzowy. Rośnie na ziemi w lasach liściastych i mieszanych, na torfowiskach, w obecności brzóz, na kwaśnych glebach torfowych. Owocniki wytwarza (w Europie) od lipca do października.

Znaczenie

Owocniki Lactarius vietus wskutek ostrego smaku często opisywane są jako „niejadalne”. W stanie surowym zawierają one substancje które mogą powodować nudności, wymioty lub biegunkę, jednak po odpowiednim przyrządzeniu można je spożywać. Zaleca się w tym celu ich solenie, kiszenie lub marynowanie po uprzednim kilkukrotnym namoczeniu w wodzie i obgotowaniu, lub jedynie dłuższym gotowaniu. Takie przygotowanie owocników pozbawia je także ostrego smaku.