Kureczka hawajska

Kureczka hawajska
	Zapornia sandwichensis
	(Gmelin, 1789)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Nadrodzina	Ralloidea
Rodzina	chruściele
Podrodzina	łyski
Rodzaj	Zapornia
Gatunek	kureczka hawajska
Synonimy
	Rallus sandwichensis Gmelin, 1789; Corethrura sandwichensis (Gmelin, 1789); Pennula sandvicensis (Gmelin, 1789); Pennula sandwichensis (Gmelin, 1789); Pennula millsi Dole 1879; Pennula wilsoni Finsch 1898; Porzana sandwichensis (Gmelin, 1789);
	Rallus sandwichensis Gmelin, 1789; Corethrura sandwichensis (Gmelin, 1789); Pennula sandvicensis (Gmelin, 1789); Pennula sandwichensis (Gmelin, 1789); Pennula millsi Dole 1879; Pennula wilsoni Finsch 1898; Porzana sandwichensis (Gmelin, 1789);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; wymarły
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kureczka hawajska^[7] (Zapornia sandwichensis) – gatunek małego ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występował endemicznie na wyspie Hawaiʻi; po raz ostatni odnotowany w 1884 lub 1893. Wymarły.

Taksonomia

Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego takson ten opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Rallus sandwichensis^[2]. Wcześniej, w 1785, gatunek ten opisał John Latham pod zwyczajową angielską nazwą Sandwich Rail^[2]^[8]. Kureczka hawajska bywała często umieszczana w rodzaju Porzana, ale obecnie (2021) zalicza się ją powszechnie do rodzaju Zapornia^[7]^[9]^[10]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje ją za gatunek monotypowy^[10], niektórzy autorzy rozróżniają jednak dwa podgatunki: Z. s. sandwichensis i Z. s. millsi^[11]. Holotyp został odłowiony podczas podróży Cooka i przekazany do muzeum w Lejdzie^[4]. Prócz Lejdy okaz podgatunku nominatywnego znajduje się również w zbiorach w Nowym Jorku, a szczątki subfosylne w Waszyngtonie. Okazy ptaków opisanych jako Z. s. millsi (znanych jest 5^[12]) przechowywane są w kolekcjach w Cambridge, Honolulu, Tring i Wiedniu. Wszystkie 5 spreparowanych kureczek tego podgatunku zostało odłowionych dla Jamesa D. Millsa^[11] przez rdzennego mieszkańca imieniem Hawelu^[3].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 14 cm^[11]. Wymiary dla holotypu (oryginalne podane w calach z dokładnością do 0,1 cala ≈ 2,5 mm): długość górnej krawędzi dzioba 20 mm, długość skrzydła 71 mm, długość ogona 18 mm, długość skoku 33 mm^[5]. Ciemię i pokrywy uszne brązowe z szarawym nalotem. Grzbiet, skrzydła i pokrywy nadogonowe brązowe. Pióra grzbietu mają ciemniejsze środki. Gardło białawe, na piersi barwa przechodzi w czerwonobrązową, na bokach ciała i pokrywach podogonowych w czekoladową. Dziób popielaty lub czarny, żuchwa po bokach żółta. Ptaki opisane jako Z. s. millsi wyróżniały się ciemnym, czerwonoczekoladowym grzbietem, ciemniejszymi środkami piór w niższej części grzbietu i brakiem ciemnych środków piór w pozostałej części grzbietu^[11].

Zasięg i ekologia

Kureczki hawajskie zamieszkiwały endemicznie wyspę Hawaiʻi^[13]. Ptaki podgatunku nominatywnego odłowiono w zawietrznej części wyspy^[11], z okolic Kealakekua^[12]. Pięć okazów Z. s. millsi pozyskano w części nawietrznej^[11], między Hilo i Volcano^[12]. Zasiedlały obszary porośnięte trawami i niskimi krzewami oraz przecinki leśne^[11]. Ich obecność można było poznać po warkoczącym głosie, jaki z siebie wydawały. Rdzenni mieszkańcy potrafili go naśladować; według Palmera był bardzo podobny do głosu karliczki hawajskiej (Z. palmeri). Gniazda kureczek hawajskich znajdowały się na ziemi^[3].

Status

IUCN uznaje kureczkę hawajską za gatunek wymarły (EX, Extinct)^[13]. Pierwsze okazy pozyskano najprawdopodobniej 26 stycznia 1779, kiedy to kompania Cooka zakupiła od rolników uprawiających taro dwa ptaki. Kolejne 5 okazów pozyskano w latach 1859–1864^[12]. W 1862 W.H. Pease określił kureczkę hawajską jako niemal wymarłą^[11]. Ostatnie pewne stwierdzenie miało miejsce w 1884^[12]. Hawelu poinformował Scotta B. Wilsona, że jednemu z listonoszy pomiędzy 1884 a 1887 rokiem przebiegła drogę właśnie kureczka hawajska^[3]. Doniesienia z lat 1884–1893 są niepewne. Za wymarcie tych chruścieli odpowiada najprawdopodobniej drapieżnictwo ze strony szczurów, kotów, psów i ludzi^[13]. Rothschild odnotował jednak, że kureczki hawajskie były w stanie uciec każdemu psu^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b Zapornia sandwichensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Johann Friedrich Gmelin: Caroli a Linné ... Systema naturae per regna tria naturae. T. 1, cz. 2. 1789, s. 717.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Walter Rothschild: The avifauna of Laysan and the neighbouring islands. 1893–1900, s. 241–243.
↑ ^a ^b Scott B. Wilson: Aves Hawaiienses. The birds of the Sandwich Islands. 1890–1899, s. Pl. 60.
↑ ^a ^b Richard Bowdler Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 23. 1894, s. 336.
↑ Zapornia sandwichensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (Wersja: 2021-11-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-05].
↑ J. Latham: A general synopsis of birds. T. 3. Cz. 1. 1785, s. 236. (ang.).
↑ Hawaiian Rail (Zapornia sandwichensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-10].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-05]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 103–104. ISBN 978-1-4081-5862-3.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e HAWAIIAN RAIL Porzana sandwichensis. W: Pyle, R.L., & P. Pyle.: The Birds of the Hawaiian Islands: Occurrence, History, Distribution, and Status. Honolulu: B.P. Bishop Museum, 2009.
↑ ^a ^b ^c Hawaiian Rail Zapornia sandwichensis. BirdLife International. [dostęp 2017-04-12].

[itis-1] Zapornia sandwichensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[oryg-2] Johann Friedrich Gmelin: Caroli a Linné ... Systema naturae per regna tria naturae. T. 1, cz. 2. 1789, s. 717.

[roth-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Walter Rothschild: The avifauna of Laysan and the neighbouring islands. 1893–1900, s. 241–243.

[ah-4] Scott B. Wilson: Aves Hawaiienses. The birds of the Sandwich Islands. 1890–1899, s. Pl. 60.

[cbbm-5] Richard Bowdler Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 23. 1894, s. 336.

[iucn-6] Zapornia sandwichensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-7] Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (Wersja: 2021-11-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-05].

[latham-8] J. Latham: A general synopsis of birds. T. 3. Cz. 1. 1785, s. 236. (ang.).

[hbwa-9] Hawaiian Rail (Zapornia sandwichensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-10].

[ioc-10] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-05]. (ang.).

[gb-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 103–104. ISBN 978-1-4081-5862-3.

[pdf-12] HAWAIIAN RAIL Porzana sandwichensis. W: Pyle, R.L., & P. Pyle.: The Birds of the Hawaiian Islands: Occurrence, History, Distribution, and Status. Honolulu: B.P. Bishop Museum, 2009.

[birdlife-13] Hawaiian Rail Zapornia sandwichensis. BirdLife International. [dostęp 2017-04-12].

[podgatunek-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Takson uznany za podgatunek na Kompletnej liście ptaków świata

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[A]