Krzyżkowice
wieś | |
Centrum wsi | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
240 m n.p.m. |
Liczba ludności (2011) |
235[2] |
Strefa numeracyjna |
77 |
Kod pocztowy |
48-231[3] |
Tablice rejestracyjne |
OPR |
SIMC |
0498359 |
Położenie na mapie gminy Lubrza | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa opolskiego | |
Położenie na mapie powiatu prudnickiego | |
50°17′39″N 17°40′24″E/50,294167 17,673333[1] |
Krzyżkowice (niem. Kröschendorf, cz. Křížkovice[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich. Przepływa przez nią Krzyżkowicki Potok.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.
Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 221 osób[6].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, tuż przy granicy z Czechami, we wschodniej części Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich, około 1 km od rezerwatu przyrody Velký Pavlovický rybník. Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Przez granice administracyjne wsi przepływa Krzyżkowicki Potok. Leży na obszarze 863 ha[8].
Środowisko naturalne
[edytuj | edytuj kod]W Krzyżkowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi 8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Krzyżkowic wynoszą 625 mm. Dominują wiatry zachodnie[9].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Do 1945 miejscowość nosiła niemiecką nazwę Kröschendorf. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Chrościce[10]. 9 września 1947 nadano miejscowości nazwę Krzyżkowice[11].
W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Cristendorf (1318), Criskowicz (1321), Creiskovicz, Creickendorf (1331), Creyskendorff (1481), Krzyzkowicze (1481), Krzisskowicze (1573), Kreschendorff (1651), Kreschendorf (1784), Kröschendorf (1845), Krzyżkowice, czes. Křižkovice – Kröschendorff (1896), Kröschendorf, Chróścice (1941), Krzyżkowice (1947)[12].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wieś wzmiankowana po raz pierwszy była w 1321 roku jako Krizkowicz. Jej nazwa pochodzi z 1238 roku, od nazwy osobowej Krzyżek, co sugeruje jej pierwszego właściciela oraz wcześniejsze powstanie[8]. W Krzyżkowicach rezydowali rycerze z rodu Schnellenwaldów[13]. Była to duża wieś kmiecia o funkcji rolniczej i ulicowym układzie zabudowy[14].
W 1573 właścicielem Krzyżkowic był Jerzy Kotulinski[15]. W 1604 Rada Miejska Prudnika kupiła wieś Krzyżkowice za 16 tysięcy talarów[16]. We wsi, na terenie posesji nr 66, znajduje się kamień graniczny Królewskiego Miasta Prudnik, postawiony tu w 1730, pomalowany na biało[17]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów[18]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[19]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu wazon i wyrastające z niego trzy kwiaty, a w otoku napis: KRESCHENDORFF GEM: S: / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Krzyżkowice / Powiat Prudnicki)[20].
Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 419 mieszkańców Krzyżkowic wszyscy posługiwali się językiem niemieckim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Krzyżkowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[21].
W styczniu 1945 przez Krzyżkowice przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców[22]. Armia Czerwona wkroczyła do Krzyżkowic 23 marca 1945 w ramach operacji górnośląskiej[23]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24].
W latach 1945–1950 Krzyżkowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Lubrza, w latach 1954–1961 do gromady Dytmarów[25], a w latach 1961–1972 do gromady Lubrza.
W 1949 we wsi znajdowała się szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[26]. W latach 1959–1989 stacjonowała w miejscowości Strażnica WOP Krzyżkowice.
Podczas powodzi w lipcu 1997 w Krzyżkowicach zalanych zostało wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych, pola i łąki. Przez kilka dni niemożliwy był dojazd do wsi[27]. W 2007 Krzyżkowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[28]. Zgodnie z rozporządzeniem z 18 grudnia 2008, 1 stycznia 2009 do wsi został włączony przysiółek Krzyżkowice[29].
Podczas powodzi we wrześniu 2024 w Krzyżkowicach doszło do podtopień i zalania posesji[30].
Przynależność państwowa i administracyjna
[edytuj | edytuj kod]
Liczba mieszkańców wsi
[edytuj | edytuj kod]- 1871 – 476[31]
- 1885 – 485[32]
- 1905 – 443[33]
- 1910 – 419[34]
- 1933 – 422[35]
- 1939 – 404[35]
- 1966 – 255[36]
- 1998 – 226[37]
- 2002 – 237[37]
- 2009 – 232[37]
- 2011 – 235[37]
- 2012 – 229[6]
- 2013 – 221[6]
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Krzyżkowicach chronione są[38]:
- układ ruralistyczny, z poł. XIII w.
- kaplica pw. św. Floriana, nr 33, z 1933 r.
Transport
[edytuj | edytuj kod]W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajduje się droga powiatowa nr 1615O relacji Trzebina – Skrzypiec – Dytmarów – Krzyżkowice – granica z Czechami[39].
Transport autobusowy
[edytuj | edytuj kod]Krzyżkowice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[40].
Transport autobusowy w Krzyżkowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[41]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[42]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[43], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[44]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[45]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Krzyżkowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[46]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[47].
Przejście graniczne
[edytuj | edytuj kod]W Krzyżkowicach funkcjonowało polsko-czeskie przejście graniczne małego ruchu granicznego. Zostało formalnie zlikwidowane 24 maja 1985 roku[48].
Religia
[edytuj | edytuj kod]Katolicy z Krzyżkowic należą do parafii św. Katarzyny w Dytmarowie (dekanat Prudnik)[49]. W 1933 we wsi została wybudowana kaplica św. Floriana[50].
-
Krzyż przydrożny
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Krzyżkowicach[51].
12 i 16 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Krzyżkowice prowadziły trasy „Szlakiem Pielgrzyma” i „Szlakiem pogranicza polsko-czeskiego”[52].
Szlaki rowerowe
[edytuj | edytuj kod]Przez Krzyżkowice prowadzi szlak rowerowy[53]:
- Trasa rowerowa PTTK nr 266-z: Lubrza – Olszynka – Laskowice – Dytmarów-Stacja – Dytmarów – Krzyżkowice – góra Kłobuczek – Trzebina – Prudnik-Las – Trzebina – Skrzypiec – Jasiona – Lubrza
Bezpieczeństwo
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[54].
Teren wsi, jak i całej gminy Lubrza, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[55]. Gminę Lubrza obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[56].
Ludzie związani z Krzyżkowicami
[edytuj | edytuj kod]- Alois Werner (1887–1917) – florysta, urodzony w Krzyżkowicach
- Ewa Barańska (ur. 1947) – pisarka, scenarzystka, urodzona w Krzyżkowicach
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63999
- ↑ GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 629 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
- ↑ František Machát , Podrobná mapa Moravy a Slezska, digitalniknihovna.cz, 1922 [dostęp 2020-12-05] (cz.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-11] .
- ↑ a b KRZYŻKOWICE ... [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
- ↑ Klimat: Krzyżkowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-11] .
- ↑ P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 15.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
- ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. V, Ko-Ky, hasło „Krzyżkowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2003, s. 426. ISBN 83-87623-68-7.
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 865.
- ↑ Krzyżkowice, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń (dziennikarz), 37 (720), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 września 2004, s. 12, ISSN 1231-904X .
- ↑ Roman Sękowski , Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych: Materiały, Chorzów: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, 2016, s. 126, ISBN 978-83-941769-2-1 .
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 13.
- ↑ Andrzej Dereń, Kamienie graniczne na ziemi prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, 12 (846), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 marca 2007, s. 16, ISSN 1231-904X .
- ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736 .
- ↑ Andrzej Dereń , XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X .
- ↑ 930 Kröschendorf (Krzyżkowice) IV [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
- ↑ Kazimierz Nabzdyk , Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72 .
- ↑ Józef Mycak , Ewakuacja więźniów oświęcimskich przez teren powiatu prudnickiego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 2 (106), czerwiec 1978, s. 52 .
- ↑ Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku, Katowice: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020, s. 20, ISBN 978-83-8098-988-7 .
- ↑ Andrzej Dereń , Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X .
- ↑ Uchwała Nr VII/28/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu prudnickiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 12, Opole: Prezydium WRN, 27 grudnia 1954, s. 10–11 .
- ↑ Śląsk 1949 ↓, s. 151.
- ↑ Ryszard Nowak , Wsie odcięte od świata, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (861), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 lipca 2007, s. 14, ISSN 1231-904X .
- ↑ Krzyżkowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2008 r. nr 234, poz. 1586).
- ↑ Andrzej Dereń , Sytuacja była krytyczna, „Tygodnik Prudnicki”, 39 (1753), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 25 września 2024, s. 18–20, ISSN 1231-904X .
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1885) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
- ↑ Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
- ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-11] .
- ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-11] .
- ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 217 .
- ↑ a b c d Wieś Krzyżkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Gminna Ewidencja Zabytków – tabela zbiorcza [online], bip.lubrza.opole.pl, 19 lutego 2021 [dostęp 2023-02-10] .
- ↑ Wykaz dróg powiatu prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2024-09-26] .
- ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Krzyżkowice II, gm. Lubrza [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17] .
- ↑ PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23] .
- ↑ Damian Wicher , Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X .
- ↑ Zbigniew Taylor , Ariel Ciechański , Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
- ↑ Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
- ↑ Protokół w sprawie wykonania Konwencji między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o małym ruchu granicznym podpisanej w Pradze dnia 4 lipca 1959 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-07-29] .
- ↑ Parafie według dekanatów [online], diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
- ↑ Krzyżkowice – Kaplica św. Floriana (1933 r.). Atrakcje turystyczne Krzyżkowic. Ciekawe miejsca Krzyżkowic [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2023-05-01] .
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01] .
- ↑ Trasy rowerowe VI ETTR w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1019), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 7 lipca 2010, s. 20–21, ISSN 1231-904X .
- ↑ Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko , Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1 .
- ↑ Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
- ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Śląsk: księga adresowa województwa śląskiego, Katowice: Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza Prasa, 1949 .
- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.