Przejdź do zawartości

Krzyżkowice

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Krzyżkowice
wieś
Ilustracja
Centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Powiat

prudnicki

Gmina

Lubrza

Wysokość

240 m n.p.m.

Liczba ludności (2011)

235[2]

Strefa numeracyjna

77

Kod pocztowy

48-231[3]

Tablice rejestracyjne

OPR

SIMC

0498359

Położenie na mapie gminy Lubrza
Mapa konturowa gminy Lubrza, na dole znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Krzyżkowice”
Ziemia50°17′39″N 17°40′24″E/50,294167 17,673333[1]

Krzyżkowice (niem. Kröschendorf, cz. Křížkovice[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Lubrza[5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich. Przepływa przez nią Krzyżkowicki Potok.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.

Według danych na 31 grudnia 2013 r. wieś była zamieszkana przez 221 osób[6].

Geografia

[edytuj | edytuj kod]

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, tuż przy granicy z Czechami, we wschodniej części Przedgórza Głuchołasko-Prudnickiego, u podnóży Gór Opawskich, około 1 km od rezerwatu przyrody Velký Pavlovický rybník. Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Przez granice administracyjne wsi przepływa Krzyżkowicki Potok. Leży na obszarze 863 ha[8].

Środowisko naturalne

[edytuj | edytuj kod]

W Krzyżkowicach panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi 8,1 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Krzyżkowic wynoszą 625 mm. Dominują wiatry zachodnie[9].

Do 1945 miejscowość nosiła niemiecką nazwę Kröschendorf. W Spisie miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego wydanym w Katowicach w 1946 wieś wymieniona jest pod polską nazwą Chrościce[10]. 9 września 1947 nadano miejscowości nazwę Krzyżkowice[11].

W historycznych dokumentach nazwę miejscowości wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Cristendorf (1318), Criskowicz (1321), Creiskovicz, Creickendorf (1331), Creyskendorff (1481), Krzyzkowicze (1481), Krzisskowicze (1573), Kreschendorff (1651), Kreschendorf (1784), Kröschendorf (1845), Krzyżkowice, czes. Křižkovice – Kröschendorff (1896), Kröschendorf, Chróścice (1941), Krzyżkowice (1947)[12].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Kamień graniczny Królewskiego Miasta Prudnika (niem. Konigliche Stadt Neustadt) w Krzyżkowicach

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy była w 1321 roku jako Krizkowicz. Jej nazwa pochodzi z 1238 roku, od nazwy osobowej Krzyżek, co sugeruje jej pierwszego właściciela oraz wcześniejsze powstanie[8]. W Krzyżkowicach rezydowali rycerze z rodu Schnellenwaldów[13]. Była to duża wieś kmiecia o funkcji rolniczej i ulicowym układzie zabudowy[14].

Pieczęć Krzyżkowic (1722)
Krzyżkowice (Kreschendorf) wśród miejscowości ziemi prudnickiej na polskojęzycznej mapie z 1772

W 1573 właścicielem Krzyżkowic był Jerzy Kotulinski[15]. W 1604 Rada Miejska Prudnika kupiła wieś Krzyżkowice za 16 tysięcy talarów[16]. We wsi, na terenie posesji nr 66, znajduje się kamień graniczny Królewskiego Miasta Prudnik, postawiony tu w 1730, pomalowany na biało[17]. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego prudnickiego w Monarchii Habsburgów[18]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[19]. Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu wazon i wyrastające z niego trzy kwiaty, a w otoku napis: KRESCHENDORFF GEM: S: / NEYSTAETER CREYS (pol. Gmina Krzyżkowice / Powiat Prudnicki)[20].

Pieczęć Krzyżkowic (1819)

Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 419 mieszkańców Krzyżkowic wszyscy posługiwali się językiem niemieckim. W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Krzyżkowice znalazły się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym[21].

W styczniu 1945 przez Krzyżkowice przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców[22]. Armia Czerwona wkroczyła do Krzyżkowic 23 marca 1945 w ramach operacji górnośląskiej[23]. Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim[24].

W latach 1945–1950 Krzyżkowice należały do województwa śląskiego, a od 1950 do województwa opolskiego. W latach 1945–1954 wieś należała do gminy Lubrza, w latach 1954–1961 do gromady Dytmarów[25], a w latach 1961–1972 do gromady Lubrza.

W 1949 we wsi znajdowała się szkoła podstawowa prowadzona przez Inspektorat Szkolny w Prudniku[26]. W latach 1959–1989 stacjonowała w miejscowości Strażnica WOP Krzyżkowice.

Podczas powodzi w lipcu 1997 w Krzyżkowicach zalanych zostało wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych, pola i łąki. Przez kilka dni niemożliwy był dojazd do wsi[27]. W 2007 Krzyżkowice przystąpiły do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[28]. Zgodnie z rozporządzeniem z 18 grudnia 2008, 1 stycznia 2009 do wsi został włączony przysiółek Krzyżkowice[29].

Podczas powodzi we wrześniu 2024 w Krzyżkowicach doszło do podtopień i zalania posesji[30].

Przynależność państwowa i administracyjna

[edytuj | edytuj kod]
Przynależność polityczno-administracyjna wsi Krzyżkowice
Okres Państwo Zwierzchnictwo Jednostka administracyjna
1321–1337 Królestwo Czech Morawy, ziemia prudnicka
1337–1382 Księstwo niemodlińskie
1382–1424 Księstwo niemodlińsko-strzeleckie
1424–1460 Księstwo głogówecko-prudnickie
1460–1521 Księstwo opolskie
1521–1532 Księstwo opolsko-raciborskie księstwo opolskie
1532–1742 Monarchia Habsburgów Monarchia Habsburgów Święte Cesarstwo Rzymskie księstwo opolsko-raciborskie, powiat sądowy prudnicki
1742–1806 Królestwo Prus Święte Cesarstwo Rzymskie kamera wrocławska, departament wrocławski, powiat prudnicki
1806–1815 Królestwo Prus
1815–1871 prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1871–1918 Cesarstwo Niemieckie Cesarstwo Niemieckie Królestwo Prus, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1918–1919 Republika Weimarska Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1919–1933 Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1933–1938 III Rzesza III Rzesza
1938–1941 Wolne Państwo Prusy, prowincja Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1941–1945 Wolne Państwo Prusy, prowincja Górny Śląsk, rejencja opolska, powiat prudnicki
1945–1946 Rzeczpospolita Polska Okręg I (Śląsk Opolski)
1946–1950 województwo śląskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1950–1952 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1952–1954 Polska Rzeczpospolita Ludowa
1954–1961 województwo opolskie, powiat prudnicki, gromada Dytmarów
1961–1973 województwo opolskie, powiat prudnicki, gromada Lubrza
1973–1975 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza
1975–1989 województwo opolskie, gmina Lubrza
1989–1998 Polska Rzeczpospolita Polska
od 1999 województwo opolskie, powiat prudnicki, gmina Lubrza


Liczba mieszkańców wsi

[edytuj | edytuj kod]

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Krzyżkowicach chronione są[38]:

Transport

[edytuj | edytuj kod]
Przejście graniczne Krzyżkowice-Hlinka

W zarządzie Wydziału Drogownictwa Starostwa Powiatowego w Prudniku znajduje się droga powiatowa nr 1615O relacji Trzebina – Skrzypiec – Dytmarów – Krzyżkowice – granica z Czechami[39].

Transport autobusowy

[edytuj | edytuj kod]

Krzyżkowice posiadają połączenia autobusowe z Głogówkiem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[40].

Transport autobusowy w Krzyżkowicach obsługiwany był przez PKS Prudnik[41]. W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska[42]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna[43], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska[44]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika[45]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Krzyżkowicach i okolicy zajęły się ościenne PKS-y[46]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu[47].

Przejście graniczne

[edytuj | edytuj kod]

W Krzyżkowicach funkcjonowało polsko-czeskie przejście graniczne małego ruchu granicznego. Zostało formalnie zlikwidowane 24 maja 1985 roku[48].

Religia

[edytuj | edytuj kod]
Kaplica św. Floriana

Katolicy z Krzyżkowic należą do parafii św. Katarzyny w Dytmarowie (dekanat Prudnik)[49]. W 1933 we wsi została wybudowana kaplica św. Floriana[50].

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Krzyżkowicach[51].

12 i 16 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Krzyżkowice prowadziły trasy „Szlakiem Pielgrzyma” i „Szlakiem pogranicza polsko-czeskiego”[52].

Szlaki rowerowe

[edytuj | edytuj kod]

Przez Krzyżkowice prowadzi szlak rowerowy[53]:

Bezpieczeństwo

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 8 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku[54].

Teren wsi, jak i całej gminy Lubrza, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[55]. Gminę Lubrza obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[56].

Ludzie związani z Krzyżkowicami

[edytuj | edytuj kod]
  • Alois Werner (1887–1917) – florysta, urodzony w Krzyżkowicach
  • Ewa Barańska (ur. 1947) – pisarka, scenarzystka, urodzona w Krzyżkowicach

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 63999
  2. GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 629 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. František Machát, Podrobná mapa Moravy a Slezska, digitalniknihovna.cz, 1922 [dostęp 2020-12-05] (cz.).
  5. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. a b c Liczba mieszkańców Gminy Lubrza [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
  7. Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-05-11].
  8. a b KRZYŻKOWICE ... [online], lubrza.opole.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
  9. Klimat: Krzyżkowice: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-05-11].
  10. P. Wicik: Spis miejscowości województwa śląsko-dąbrowskiego łącznie z obszarem ziem odzyskanych Śląska Opolskiego, tudzież podział administracyjny województwa na powiaty, gminy i gromady. Katowice: 1946, s. 15.
  11. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 9 września 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1947 r. nr 124, poz. 778).
  12. Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. V, Ko-Ky, hasło „Krzyżkowice”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 2003, s. 426. ISBN 83-87623-68-7.
  13. Kasza 2020 ↓, s. 865.
  14. Krzyżkowice, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń (dziennikarz), 37 (720), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 15 września 2004, s. 12, ISSN 1231-904X.
  15. Roman Sękowski, Stosunki społeczne na wsiach księstw opolskiego i raciborskiego w epoce Habsburgów (XVI–XVII wiek) w świetle aktów prawnych i akt sądowych: Materiały, Chorzów: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowego Instytutu Badawczego, 2016, s. 126, ISBN 978-83-941769-2-1.
  16. Kasza 2020 ↓, s. 13.
  17. Andrzej Dereń, Kamienie graniczne na ziemi prudnickiej, „Tygodnik Prudnicki”, 12 (846), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 marca 2007, s. 16, ISSN 1231-904X.
  18. Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
  19. Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
  20. 930 Kröschendorf (Krzyżkowice) IV [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 17 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  21. Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 72.
  22. Józef Mycak, Ewakuacja więźniów oświęcimskich przez teren powiatu prudnickiego, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 2 (106), czerwiec 1978, s. 52.
  23. Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku, Katowice: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020, s. 20, ISBN 978-83-8098-988-7.
  24. Andrzej Dereń, Polska Ziemia Prudnicka, „Tygodnik Prudnicki”, 19 (754), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 11 maja 2005, s. 8, ISSN 1231-904X.
  25. Uchwała Nr VII/28/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu prudnickiego, „Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu”, 12, Opole: Prezydium WRN, 27 grudnia 1954, s. 10–11.
  26. Śląsk 1949 ↓, s. 151.
  27. Ryszard Nowak, Wsie odcięte od świata, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (861), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 4 lipca 2007, s. 14, ISSN 1231-904X.
  28. Krzyżkowice [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 20 lipca 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
  29. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2008 r. nr 234, poz. 1586).
  30. Andrzej Dereń, Sytuacja była krytyczna, „Tygodnik Prudnicki”, 39 (1753), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 25 września 2024, s. 18–20, ISSN 1231-904X.
  31. Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1871) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
  32. Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1885) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
  33. Kreis Neustadt O.S. (1. Dezember 1905) [online], AGOFF [dostęp 2024-06-13] (niem.).
  34. Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-05-11].
  35. a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-05-11].
  36. Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 217.
  37. a b c d Wieś Krzyżkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-05-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  38. Gminna Ewidencja Zabytków – tabela zbiorcza [online], bip.lubrza.opole.pl, 19 lutego 2021 [dostęp 2023-02-10].
  39. Wykaz dróg powiatu prudnickiego [online], powiatprudnicki.pl [dostęp 2024-09-26].
  40. Rozkład jazdy PKS na przystanku Krzyżkowice II, gm. Lubrza [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-17].
  41. PKS Connex Prudnik / Przewozy pasażerskie / Rozkład jazdy [online], pks-prudnik.com.pl [dostęp 2024-04-08] [zarchiwizowane z adresu 2006-10-23].
  42. Damian Wicher, Nowy PKS, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 49 (732), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 grudnia 2004, s. 5, ISSN 1231-904X.
  43. Zbigniew Taylor, Ariel Ciechański, Deregulacja i przekształcenia przedsiębiorstw transportu lądowego w Polsce na tle polityki spójności UE: Deregulation and transformation among Poland’s surface-transport companies against the background of the EU cohesion policy, IGiPZ PAN, 29 grudnia 2017, s. 126, ISBN 978-83-61590-74-3 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  44. Arriva przejmuje Veolia Transport Polska. infobus.pl, 2013-06-06. [dostęp 2024-04-08].
  45. Arriva zamyka komunikację lokalną w sześciu ośrodkach [online], transport-publiczny.pl, 28 listopada 2018 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  46. Maciej Dobrzański, Kto od lipca obsłuży przewozy pasażerskie? [online], Prudnik24, 16 lutego 2019 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  47. Maciej Dobrzański, Powołują związek, który ma ułatwić komunikację [online], Prudnik24, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2024-04-08] (pol.).
  48. Protokół w sprawie wykonania Konwencji między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Czechosłowacką o małym ruchu granicznym podpisanej w Pradze dnia 4 lipca 1959 r. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2020-07-29].
  49. Parafie według dekanatów [online], diecezja.opole.pl [dostęp 2023-05-01] (pol.).
  50. Krzyżkowice – Kaplica św. Floriana (1933 r.). Atrakcje turystyczne Krzyżkowic. Ciekawe miejsca Krzyżkowic [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2023-05-01].
  51. Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
  52. Trasy rowerowe VI ETTR w Prudniku, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 27 (1019), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 7 lipca 2010, s. 20–21, ISSN 1231-904X.
  53. Okolice Prudnika, [w:] Karol Kawałko, Szlaki rowerowe Śląska Opolskiego, Piła: Wydawnictwo BIK: na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego, 2009, s. 13, ISBN 978-83-7618-031-1.
  54. Komenda Powiatowa Policji w Prudniku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
  55. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
  56. PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]