Kraj Nadwiślański

Kraj Nadwiślański

Привислинскій край

Kraj
1867–1915
Mapa Kraju Nadwiślańskiego
Herb Flaga
Państwo	Imperium Rosyjskie
Siedziba	Warszawa
Data powstania	1867
Data likwidacji	1915
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gubernii	10
brak współrzędnych

Kraj Nadwiślański (ros. Привислинскій край, Priwislinskij kraj) – półoficjalna nazwa Królestwa Polskiego używana po zniesieniu przez władze Imperium Rosyjskiego jego autonomii instytucjonalnej. Nazwa ta nigdy nie zastąpiła całkowicie określenia Królestwo Polskie, lecz była stosowana obok niego.

W polskim piśmiennictwie historycznym spotyka się niekiedy termin „Kraj Przywiślański”, który jest rusycyzmem, kalką z języka rosyjskiego.

Rys historyczny

Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie przystąpiły do likwidacji autonomii Królestwa. W 1866 przeprowadzono reorganizację administracji, tworząc 10 guberni bezpośrednio podporządkowanych władzom Imperium Rosyjskiego. W 1867 zniesiono autonomię instytucjonalną Królestwa Polskiego – zlikwidowano m.in. Radę Stanu i Radę Administracyjną. Wycofano też z użycia odrębny herb Królestwa, a polskiego orła pozostawiono tylko jako jeden z wielu elementów w herbie całego Imperium. W 1871 zaprzestano wydawania osobnego Dziennika Praw Królestwa Polskiego. Od 1874, po zniesieniu urzędu namiestnika królewskiego, obszar Królestwa Polskiego zaczęto również określać jako generał-gubernatorstwo warszawskie. Nazwa „Kraj Nadwiślański” miała jeszcze bardziej podkreślać zespolenie Królestwa z Imperium Rosyjskim.

Zakres użycia nazwy

Określenie „Kraj Nadwiślański”, początkowo całkowicie potoczne, w latach 80. XIX wieku bez szczególnej podstawy prawnej zaczęło się pojawiać także w dokumentach oficjalnych.

Jako datę pierwszego pojawienia się tej nazwy w akcie urzędowym często podaje się rok 1888. W wydanym 11 czerwca zdaniu Rady Państwa pierwszy raz użyto określenia „gubernie Kraju Nadwiślańskiego”.

Jednak jeszcze wcześniej nazwy „Kraj Nadwiślański” użył car Aleksander III. 29 kwietnia 1883 imperator nadał Order Świętego Aleksandra Newskiego kuratorowi warszawskiego okręgu szkolnego, Aleksandrowi Apuchtinowi. W wydanym z tej okazji reskrypcie carskim pojawiło się określenie Priwislinskij kraj.

Później nazwę „Kraj Nadwiślański” coraz częściej wprowadzano do oficjalnych dokumentów, czyniono to jednak niekonsekwentnie. Nazwa „Królestwo Polskie” nie została nigdy uchylona, władcy Rosji zachowali też w swojej tytulaturze tytuł „królów polskich” (carów polskich).

Podział administracyjny

Gubernie Kraju Nadwiślańskiego (1905)

Gubernia	Nazwa rosyjska	Miasto gubernialne	Powierzchnia, tys. km²	Ludność, tys. (1905)
Gubernia warszawska	Варшавская губерния	Warszawa	17,6	2233
Gubernia kaliska	Калишская губерния	Kalisz	11,3	964
Gubernia kielecka	Келецкая губерния	Kielce	10,2	899
Gubernia łomżyńska	Ломжинская губерния	Łomża	10,6	645
Gubernia lubelska	Люблинская губерния	Lublin	16,9	1341
Gubernia piotrkowska	Петроковская губерния	Piotrków	12,2	1640
Gubernia płocka	Плоцкая губерния	Płock	9,4	613
Gubernia radomska	Радомская губерния	Radom	12,4	917
Gubernia siedlecka	Седлецкая губерния	Siedlce	14,3	894
Gubernia suwalska	Сувалкская губерния	Suwałki	12,4	629

Oświata

W 1897 41% mieszkańców Królestwa Polskiego umiało czytać i pisać przy średniej w Rosji europejskiej 30% (w guberni sankt-petersburskiej 62%, moskiewskiej 49%).