Konklawe 1417

Konklawe 1417
	Daty i miejsce
	8 – 11 listopada 1417
	Konstancja
	Główne postacie
Dziekan	Jean de Brogny
Kamerling	François de Conzie
Prokamerling	Ludwik Aleman CanReg
Protoprezbiter	Francesco Lando
Protodiakon	Amadeo Saluzzo
	Wybory
Liczba elektorów; • uczestnicy; • nieobecni	; 23 głosy „pięciu nacji”; 7
	Wybrany papież
	Oddone Colonna; Przybrane imię: Marcin V

Konklawe 8-11 listopada 1417 – konklawe, które odbyło się na Soborze w Konstancji i formalnie zakończyło wielką schizmę zachodnią. W jego wyniku papieżem został Marcin V. Było to jedyne w historii konklawe, które odbyło się na terenie Niemiec i jedyne, w którym dopuszczono jako elektorów duchownych spoza Kolegium Kardynalskiego. Było także pierwszym, w którym uczestniczył Polak – arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba.

Sytuacja w Kościele

Sobór w Konstancji został zwołany z inicjatywy króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego w celu zakończenia trwającej od 1378 roku Wielkiej Schizmy w Kościele katolickim. W chwili jego otwarcia (listopad 1414) o władzę w Kościele rywalizowało aż trzech papieży: „rzymski” Grzegorz XII (uznany później przez Kościół za legalnego), „awinioński” Benedykt XIII i „pizański” Jan XXIII, przy czym największym poparciem cieszył się ten ostatni. Sobór opowiedział się za rezygnacją całej trójki. Grzegorz XII, którego obediencja składała się wówczas już tylko z księstwa Rimini, cesarskich elektoratów Palatynatu i Trewiru oraz kilku niemieckich diecezji, dobrowolnie ogłosił swoją abdykację 4 lipca 1415 roku. Sobór nadał mu tytuł kardynała biskupa Świętego Kościoła Rzymskiego i dożywotniego legata w Ankonie. Zmarł on w Recanati 18 października 1417. Jan XXIII odmówił złożenia rezygnacji i próbował uciec z Konstancji. Został jednak schwytany i uwięziony, a Sobór 29 maja 1415 ogłosił jego depozycję, którą nieco później on sam dobrowolnie ratyfikował. Największy opór stawił Benedykt XIII. Rezydował on wówczas w Peñíscola koło Walencji, a poparcia wciąż udzielały mu Aragonia, Kastylia, Nawarra, Szkocja i hrabstwo Armagnac. Benedykt XIII konsekwentnie odmawiał rezygnacji, uparcie obstając przy legalności swojego wyboru. Sprawę przesądziło przeciągnięcie królów Aragonii, Kastylii i Nawarry na stronę Soboru na przełomie 1416/1417. 26 lipca 1417 Sobór ogłosił jego detronizację, co umożliwiło przystąpienie do wyboru nowego papieża^[1].

Lista elektorów

Konklawe 1417 było jedynym w historii, w którym głosowali także niekardynałowie. Wprowadzono system głosowania „nacjami”. Oprócz kardynałów, którzy stanowili jedną „nację”, wyznaczono po sześciu reprezentantów pięciu „nacji”: „italskiej”, „galijskiej”, „germańskiej” (do której zaliczono też Słowian, Węgrów i Szkotów), „angielskiej” i „hiszpańskiej”. Aby doszło do wyboru papieża, kandydat musiał uzyskać po 2/3 głosów w każdej z tych sześciu grup. W celu uproszczenia procedury, każdy elektor mógł wskazać więcej niż jednego kandydata, z zaznaczeniem kolejności preferencji^[2].

Kardynałowie

Sobór uznał ważność nominacji kardynalskich wszystkich trzech obediencji. W listopadzie 1417 było trzydziestu kardynałów, w tym dwudziestu jeden należących w chwili rozpoczęcia Soboru do obediencji pizańskiej, pięciu z obediencji rzymskiej i czterech z obediencji awiniońskiej, przy czym ci ostatni nadal uznawali Benedykta XIII. W konklawe ostatecznie wzięło udział dwudziestu trzech kardynałów, w tym dziewiętnastu z obediencji pizańskiej i czterech z obediencji rzymskiej^[3]:

Obediencja pizańska Obediencja rzymska

Elektor	Tytuł kardynalski	Nominowany	Nominator	Inne funkcje i tytuły
Jean de Brogny Kardynał z Viviers^[4]	kardynał biskup Ostia e Velletri	12 lipca 1385	Klemens VII	prymas Świętego Kolegium Kardynałów wicekanclerz Świętego Kościoła Rzymskiego administrator archidiecezji Arles
Angelo d’Anna de Sommariva OSBCam Kardynał z Lodi^[4]	kardynał biskup Palestriny	17 grudnia 1384	Urban VI
Pedro Fernández de Frías Kardynał z Hiszpanii^[4]	kardynał biskup Sabiny; komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Prassede	23 stycznia 1394	Klemens VII	archiprezbiter bazyliki watykańskiej
Giordano Orsini	kardynał biskup Albano	12 czerwca 1405	Innocenty VII	penitencjariusz większy
Antonio Correr CanReg Kardynał z Bolonii^[4]	kardynał biskup Porto e Santa Rufina^[5]	9 maja 1408	Grzegorz XII
Francesco Lando Kardynał z Wenecji^[4]	kardynał prezbiter S. Croce in Gerusalemme	6 czerwca 1411	Jan XXIII	protoprezbiter Świętego Kolegium Kardynałów
Giovanni Dominici OP Kardynał z Raguzy^[4]	kardynał prezbiter S. Sisto	9 maja 1408	Grzegorz XII	administrator diecezji Bova
Antonio Panciera Kardynał z Akwilei^[4]	kardynał prezbiter S. Susanna	6 czerwca 1411	Jan XXIII
Gabriel Condulmer CanReg Kardynał ze Sieny^[4]	kardynał prezbiter S. Clemente^[5]	9 maja 1408	Grzegorz XII
Branda Castiglione Kardynał z Piacenzy^[4]	kardynał prezbiter S. Clemente^[5]	6 czerwca 1411	Jan XXIII	administrator diecezji Veszprém
Angelo Barbarigo Kardynał z Werony^[4]	kardynał prezbiter Ss. Marcellino e Pietro	19 września 1408	Grzegorz XII
Pierre d’Ailly Kardynał z Cambrai^[4]	kardynał prezbiter S. Crisogono	6 czerwca 1411	Jan XXIII	administrator diecezji Orange
Tommaso Brancaccio Kardynał z Tricarico^[4]	kardynał prezbiter Ss. Giovanni e Paolo	6 czerwca 1411	Jan XXIII	administrator diecezji Tricarico
Alamanno Adimari Kardynał z Pizy^[4]	kardynał prezbiter S. Eusebio	6 czerwca 1411	Jan XXIII	protektor Zakonu Krzyżackiego
Guillaume Fillastre Kardynał S. Marco^[4]	kardynał prezbiter S. Marco	6 czerwca 1411	Jan XXIII
Antonio de Challant	kardynał prezbiter S. Cecilia	9 maja 1404	Benedykt XIII	administrator archidiecezji Tarentaise komendatariusz opactwa terytorialnego Chiusa di S. Michele
Simon de Cramaud Kardynał z Reims^[4]	kardynał prezbiter S. Lorenzo in Lucina	13 kwietnia 1413	Jan XXIII	administrator diecezji Poitiers
Pierre de Foix OFM	kardynał prezbiter bez tytułu	1414	Jan XXIII	komendatariusz diecezji Lescar
Amadeo di Saluzzo Kardynał z Saluzzo^[4]	kardynał diakon S. Maria Nuova	23 grudnia 1383	Klemens VII	protodiakon Świętego Kolegium Kardynałów kamerling Świętego Kolegium Kardynałów
Ludovico Fieschi	kardynał diakon S. Adriano	17 grudnia 1384	Urban VI	administrator diecezji Vercelli i Carpentras
Rinaldo Brancaccio	kardynał diakon Ss. Vito e Modesto; komendatariusz kościoła prezbiterialnego S. Maria in Trastevere	17 grudnia 1384	Urban VI	archiprezbiter bazyliki liberiańskiej administrator archidiecezji Tarent wikariusz Kampanii
Oddone Colonna	kardynał diakon S. Giorgio in Velabro^[5]	12 czerwca 1405	Innocenty VII	archiprezbiter bazyliki laterańskiej
Lucido Conti	kardynał diakon S. Maria in Cosmedin^[5]	6 czerwca 1411	Jan XXIII

Po trzech elektorów mianowali rzymski papież Urban VI (1378-1389) i awinioński Klemens VII (1378-1394), dwóch rzymski papież Innocenty VII (1404-1406), czterech Grzegorz XII (1406-1415), jednego Benedykt XIII (1394-1417), a pozostałych dziesięciu Jan XXIII (1410-1415).

Prałaci pięciu „nacji” (Adjuncti electores)^[3]

Nacja angielska

Richard Clifford – biskup Londynu
Nicholas Bubbewyth – biskup Bath and Wells
John Catterick – biskup Lichfield
John Wakering – biskup Norwich
Thomas Spofforth OSB – opat klasztoru St. Mary w York
Thomas Polton – dziekan kapituły katedralnej Yorku

Nacja hiszpańska

Diego de Anaya y Maldonado – biskup Cuenci
Nicolás Divitis OP – biskup Dax
Juan de Villalón – biskup Badajoz
Felipe de Medalia – magister
Gonzalo Garsía – archidiakon Burgos
Pedro Velasco – doktor utroque iure

Kamerlingiem Świętego Kościoła Rzymskiego był wówczas François de Conzie, arcybiskup Narbonne. Ponieważ jednak nie był on obecny w Konstancji, zastępował go wicekamerling Louis Aleman, jego krewniak.

Nieobecni kardynałowie

Nieobecnych było siedmiu kardynałów, w tym trzech uznających władzę Soboru w Konstancji oraz czterech popierających wciąż „awiniońskiego” papieża Benedykta XIII. Spośród „soborowych” kardynałów dwóch należało na początku obrad Soboru do obediencji pizańskiej, a jeden do rzymskiej^[6]:

Obediencja pizańska Obediencja rzymska

Elektor	Tytuł kardynalski	Nominowany	Nominator	Inne funkcje i tytuły
Louis de Bar	kardynał biskup Porto e Santa Rufina^[5]	21 grudnia 1397	Benedykt XIII	książę Bar administrator diecezji Châlons-sur-Marne
Pietro Morosini Kardynał z Wenecji junior^[4]	kardynał diakon S. Maria in Cosmedin^[5]	19 września 1408	Grzegorz XII
Giacomo Isolani Kardynał S. Eustachio^[4]	kardynał diakon S. Eustachio^[5]	18 listopada 1413	Jan XXIII	wikariusz Rzymu legat w prowincji Patrymonium

Do grona elektorów nie zaliczano uwięzionego Baldassare Cossy, byłego antypapieża Jana XXIII, mimo że przed wyborem na antypapieża był kardynałem diakonem S. Eustachio.

Kardynałowie obediencji awiniońskiej

Juan Martínez de Murillo CanReg; Kardynał z Montearagón^[4] (nominacja 22 września 1408) – kardynał prezbiter S. Lorenzo in Damaso
Carlos Jordán de Urriés y Pérez Salanova; Kardynał de Urriés^[4] (22 września 1408) – kardynał diakon S. Giorgio in Velabro^[5]
Alfonso Carrillo de Albornoz (22 września 1408) – kardynał diakon S. Eustachio^[5]
Pedro Fonseca; Kardynał S. Angelo^[4] (14 grudnia 1412) – kardynał diakon S. Angelo in Pescheria; administrator diecezji Astorgi

Wszyscy zostali mianowani przez Benedykta XIII i w listopadzie 1417 nadal uznawali jego władzę^[7].

Wybór Marcina V

Konklawe rozpoczęło się 8 listopada, jednak pierwsze głosowanie odbyło się dopiero 10 listopada. Głosy były w nim mocno rozproszone, żaden z kandydatów nie uzyskał wyraźnie większego poparcia. W tej sytuacji zrezygnowano z procedury akcesu^[8] i kartki wyborcze spalono^[9].

W głosowaniu 11 listopada wyraźną większość uzyskała czwórka kardynałów^[10]:

Oddone Colonna – 24 głosy, w tym osiem głosów kardynałów, cztery od nacji italskiej, jeden od nacji galijskiej, trzy od nacji germańskiej, dwa od hiszpańskiej i sześć od angielskiej
Amadeo Saluzzo – 23 głosy, w tym dwanaście głosów kardynałów, dwa od nacji italskiej, trzy od galijskiej, jeden od germańskiej i pięć od hiszpańskiej
Jean de Brogny – 20 głosów, w tym jedenaście głosów kardynałów, trzy od nacji galijskiej, pięć od nacji hiszpańskiej i jeden od germańskiej
Francesco Lando – 16 głosów, w tym dziesięć głosów kardynałów, dwa od nacji italskiej, trzy od galijskiej i jeden od hiszpańskiej nacji

Najwięcej głosów uzyskał więc Colonna, który jako jedyny z tej czwórki otrzymał głosy w każdej z nacji. Kardynał Adimari chciał wówczas rozpocząć ustnie akces i przenieść swój głos na Colonnę, jednak zażądano ponownego głosowania pisemnego. W tym powtórnym głosowaniu Colonna uzyskał większość 2/3 w każdej z pięciu nacji, a ponadto zagłosowało na niego 15 kardynałów, co oznaczało, że brakowało mu już tylko jednego głosu kardynalskiego. Wówczas kardynałowie de Foix i Fillastre, dotąd przeciwni Colonnie, w procedurze akcesu przenieśli swe głosy na niego, czyniąc go papieżem^[11].

Oddone Colonna zaakceptował wybór i przyjął imię Marcin V, gdyż w dniu elekcji przypadało wspomnienie św. Marcina z Tours. 21 listopada w Konstancji odbyła się uroczysta inauguracja pontyfikatu, w czasie której kardynał biskup Ostii Jean de Brogny udzielił elektowi święceń kapłańskich i sakry biskupiej, a protodiakon Amadeo Saluzzo nałożył tiarę na jego głowę^[12].

Wybór Marcina V faktycznie zakończył okres Wielkiej schizmy zachodniej. Na początku 1418 Benedykta XIII opuścili ostatni popierający go kardynałowie, posłuszeństwo wypowiedziało mu też królestwo Szkocji. Aż do śmierci w 1422 uważał się on jednak za prawowitego papieża, rezydując w Peniscola i zachowując nieliczne grono sympatyków w Aragonii i na południu Francji^[13].

Przypisy

↑ Zob. Creighton, s. 78 i nast.; Sede Vacante 1417.
↑ Contelori, s. 8-9; Creighton, s. 98-99; Sede Vacante 1417.
↑ ^a ^b Eubel, s. 33 przyp. 7; Contelori, s. 6-8; Sede Vacante 1417.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Od XIV do XVI wieku (a sporadycznie nawet i jeszcze później) rozpowszechniony był zwyczaj nazywania kardynałów (nawet w oficjalnych dokumentach) nie według ich imion i nazwisk, lecz według pseudonimów nawiązujących najczęściej do miejsca pochodzenia, diecezji lub kościoła tytularnego danego kardynała.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Papieże z konkurencyjnych obediencji nie uznawali nominacji kardynalskich dokonywanych przez rywali, stąd niektóre tytuły kardynalskie się powtarzają. W niektórych przypadkach ten swoisty pluralizm utrzymał się jeszcze przez pewien czas po zakończeniu schizmy, np. diecezja Porto e S. Rufina miała dwóch kardynałów-biskupów aż do 1430 roku.
↑ Eubel, s. 33 przyp. 7.
↑ Eubel, s. 34 przyp. 1.
↑ Procedura akcesu polegała na zmianie głosu oddanego w fazie pisemnego głosowania (scrutinium). Stosowana była zazwyczaj wtedy, gdy jeden z kandydatów uzyskał większość głosów, ale brakowało mu do wymaganych 2/3. Akces umożliwiał przejście na faworyta przez tych, którzy na niego nie zagłosowali, skracając tym samym procedurę wyborczą, gdyż nie było potrzeby ponownego głosowania.
↑ Creighton, s. 100; Sede Vacante 1417.
↑ Contelori, s. 9; Creighton, s. 100; oraz Sede Vacante 1417, gdzie jednak „kardynał Wenecji” (Francesco Lando) jest błędnie zidentyfikowany jako Antonio Correr.
↑ Contelori, s. 9; Creighton, s. 100-101; Sede Vacante 1417.
↑ Eubel, s. 33; Contelori, s. 10.
↑ Barbara von Langen-Monheim: Die Informatio seriosa Papst Benedikts XIII. von 1399. Stufen einer kirchenpolitischen Denkschrift von 1399 bis zum Konzil von Perpignan 1408, Dysertacja doktorska, Akwizgran 2004, s. 32-33; La prolongation du Grand Schisme d’Occident au XVe siècle dans le midi de la France.

Bibliografia

Jacek Żurek „Da un paese lontano...polscy biskupi i kapłani u św. Piotra (999–1978)”
Sede Vacante 1417
Mandell Creighton: A History of the Papacy from the Great Schism to the Sack of Rome, Londyn 1925
Konrad Eubel, Hierarchia Catholica, vol. I, Padwa 1913-1960
Felice Contelori, Vita Martini Quinti, Rzym 1641

[1] Zob. Creighton, s. 78 i nast.; Sede Vacante 1417.

[2] Contelori, s. 8-9; Creighton, s. 98-99; Sede Vacante 1417.

[E-3] Eubel, s. 33 przyp. 7; Contelori, s. 6-8; Sede Vacante 1417.

[uwaga-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Od XIV do XVI wieku (a sporadycznie nawet i jeszcze później) rozpowszechniony był zwyczaj nazywania kardynałów (nawet w oficjalnych dokumentach) nie według ich imion i nazwisk, lecz według pseudonimów nawiązujących najczęściej do miejsca pochodzenia, diecezji lub kościoła tytularnego danego kardynała.

[powtórki-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Papieże z konkurencyjnych obediencji nie uznawali nominacji kardynalskich dokonywanych przez rywali, stąd niektóre tytuły kardynalskie się powtarzają. W niektórych przypadkach ten swoisty pluralizm utrzymał się jeszcze przez pewien czas po zakończeniu schizmy, np. diecezja Porto e S. Rufina miała dwóch kardynałów-biskupów aż do 1430 roku.

[6] Eubel, s. 33 przyp. 7.

[7] Eubel, s. 34 przyp. 1.

[8] Procedura akcesu polegała na zmianie głosu oddanego w fazie pisemnego głosowania (scrutinium). Stosowana była zazwyczaj wtedy, gdy jeden z kandydatów uzyskał większość głosów, ale brakowało mu do wymaganych 2/3. Akces umożliwiał przejście na faworyta przez tych, którzy na niego nie zagłosowali, skracając tym samym procedurę wyborczą, gdyż nie było potrzeby ponownego głosowania.

[9] Creighton, s. 100; Sede Vacante 1417.

[10] Contelori, s. 9; Creighton, s. 100; oraz Sede Vacante 1417, gdzie jednak „kardynał Wenecji” (Francesco Lando) jest błędnie zidentyfikowany jako Antonio Correr.

[11] Contelori, s. 9; Creighton, s. 100-101; Sede Vacante 1417.

[12] Eubel, s. 33; Contelori, s. 10.

[13] Barbara von Langen-Monheim: Die Informatio seriosa Papst Benedikts XIII. von 1399. Stufen einer kirchenpolitischen Denkschrift von 1399 bis zum Konzil von Perpignan 1408, Dysertacja doktorska, Akwizgran 2004, s. 32-33; La prolongation du Grand Schisme d’Occident au XVe siècle dans le midi de la France.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

XI wiek	1061 1073 1086 1088 1099
XII wiek	1118 1119 1124 1130 1138 (antypapież) 1143 1144 1145 1153 1154 1159 1164 (antypapież) 1168 (antypapież) 1181 1185 1187 (I) 1187 (II) 1191 1198
XIII wiek	1216 1227 1241 1243 1254 1261 1264–1265 1268–1271 1276 (I) 1276 (II) 1276 (III) 1277 1280–1281 1285 1287–1288 1292–1294 1294
XIV wiek	1303 1304–1305 1314–1316 1334 1342 1352 1362 1370 1378 (papież) 1378 (antypapież) 1389 1394 (antypapież)
XV wiek	1404 1406 1409 (antypapież) 1410 (antypapież) 1417 1423 (antypapież) 1431 1447 1455 1458 1464 1471 1484 1492
XVI wiek	1503 (I) 1503 (II) 1513 1521–1522 1523 1534 1549–1550 1555 (I) 1555 (II) 1559 1565–1566 1572 1585 1590 (I) 1590 (II) 1591 1592
XVII wiek	1605 (I) 1605 (II) 1621 1623 1644 1655 1667 1669–1670 1676 1689 1691 1700
XVIII wiek	1721 1724 1730 1740 1758 1769 1774–1775 1799–1800
XIX wiek	1823 1829 1830–1831 1846 1878
XX wiek	1903 1914 1922 1939 1958 1963 1978 (I) 1978 (II)
XXI wiek	2005 2013