Kolzam SPA-66
 SN81-001 na stacji Czeremcha jako pociąg do Hajnówki | |
| Kraj produkcji | |
|---|---|
| Producent | |
| Lata budowy |
1988–1990 |
| Układ osi |
1'A' 1'1'[a] |
| Układ wagonów |
s r[a] |
| Wymiary | |
| Masa służbowa |
23,2 t |
| Długość |
16 500 mm |
| Szerokość |
2600 mm |
| Wysokość |
3250 mm |
| Średnica kół |
840 mm |
| Napęd | |
| Typ silników | |
| Liczba silników |
2 szt. 92 kW (123 KM) (SN81-001), 2 szt. 110 kW (148 KM) (SN81-002...006) |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Rodzaj przekładni |
mechaniczna 5S45 |
| Prędkość konstrukcyjna |
90 km/h |
| Parametry użytkowe | |
| Liczba miejsc siedzących |
48–54 |
| Liczba miejsc ogółem |
140 |
Kolzam SPA-66 (seria SN81) – dwuczłonowy autobus szynowy eksploatowany przez Polregio, wcześniej Polskie Koleje Państwowe, produkowany w latach 1988–1990 przez Kolzam Racibórz. Jego eksploatację zakończono w 2015 roku.
Pojazd ten został zbudowany na podstawie drezyny inspekcyjnej WOA-29, co spowodowało ograniczenia konstrukcyjne (np. brak toalet lub przejść międzywagonowych), które pojawiły się dopiero podczas modernizacji. Doświadczenia zdobyte podczas budowy i eksploatacji pomogły w budowie kolejnych pojazdów tego typu, szczególnie w SA104 – wersji rozwojowej SN81.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Geneza
[edytuj | edytuj kod]Postępujący spadek znaczenia kolei w ruchu pasażerskim w Europie po drugiej wojnie światowej spowodował budowę i eksploatację wagonów motorowych na liniach lokalnych. W Polsce jednak spalinowe zespoły trakcyjne zaczęły pojawiać się dopiero w połowie lat 50, jednak ich dostawy dla PKP skończyły się w połowie lat siedemdziesiątych. Od 1975 do 1988 polski przemysł środków transportu nie wyprodukował żadnego spalinowego pojazdu trakcyjnego tej klasy i poza pojazdami wąskotorowymi ustał import takich maszyn[1].
Kryzys lat 80. spowodował zmniejszenie zapotrzebowania na przewozy pasażerskie, a ponadto kolej musiała konkurować z coraz lepszą ofertą przewoźników autobusowych. Kolejnym impulsem do modernizacji parku taborowego był zaawansowany wiek dotychczas stosowanych pojazdów, z których najmłodsze miały 13 lat, natomiast najstarsze prawie 40 i kres ich eksploatacji był planowany na pierwszą połowę lat 90.[1].
17 lipca 1989 dyrektor generalny PKP zatwierdził program budowy autobusów szynowych, w którym powołano się na pozytywne wyniki użytkowania SN81. Program przewidywał dostawę 220 szynobusów - jego wykonawcą zostały ZNTK Poznań wytwarzające szynobusy SA101[2].
Budowa
[edytuj | edytuj kod]
W tej sytuacji dyrekcja firmy Kolzam, producenta lekkich drezyn inspekcyjnych, postanowiła zbudować lekki pojazd szynowy przeznaczony do obsługi pasażerskiego ruchu lokalnego. W celu zaoszczędzenia czasu oraz środków nowy pojazd został wykonany na podstawie projektu drezyny inspekcyjnej. Pierwszy egzemplarz był gotowy w 1988 roku. Łącznie powstało 6 pojazdów, w tym 1 dla PKP LHS[3].
Konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]Silnik
[edytuj | edytuj kod]SN81-001
[edytuj | edytuj kod]W pierwszym, prototypowym egzemplarzu SN81 zostały zamontowane wolnossące silniki wysokoprężne SW-400, wyprodukowane przez Wytwórnię Silników Wysokoprężnych Andoria z Andrychowa. Silniki te mają moc maksymalną 125 KM i pojemność 6540 cm3. Silniki tego typu są wykorzystywane do napędzania między innymi małych ciężarówek i średnich autobusów oraz maszyn rolniczych[4].
Pozostałe
[edytuj | edytuj kod]W kolejnych szynobusach zastosowano inną jednostkę napędową tego samego producenta – silnik 6CT107 o mocy 170 KM i pojemności 6529 cm3; większa moc jest efektem zastosowania turbodoładowania oraz większego stopnia sprężania. 6CT107 jest o 100 kg cięższy od SW-400 co powoduje, że wyposażone w niego szynobusy są cięższe niż SN81-001; różnica jest jednak na tyle mała, że nie wpłynęła na zmianę oznaczenia[5].
Toalety
[edytuj | edytuj kod]Fabrycznie SN81 nie były wyposażone w toalety; dopiero podczas modernizacji zostały one zamontowane w SN81-003 i SN81-004[6].
Eksploatacja
[edytuj | edytuj kod]
SN81-001
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie normalnotorowe SN81 zostały początkowo przypisane do lokomotywowni Racibórz, jednakże już 1 czerwca 1990 SN81-001 został przydzielony do lokomotywowni Kędzierzyn-Koźle. Przed 1997 szynobus ten został przydzielony lokomotywowni Czeremcha na Podlasiu, skąd 1 lipca 1997 został przekazany do Zakładu Taboru w Białymstoku. Szynobus ten do końca pozostał na Podlasiu, zmieniając tylko swój przydział podczas zmian nazw podmiotu zajmującego się utrzymaniem taboru w Białymstoku[7].
W lipcu 2008 SN81-001 uległ kolizji na przejeździe kolejowo-drogowym w okolicy Strabli. W wyniku wypadku pękła ostoja wagonu, co uczyniło remont całkowicie nieopłacalnym. Pojazd ten został przewieziony do Warszawy i umieszczony przed siedzibą Przewozów Regionalnych jako pomnik[8]. W listopadzie 2018 ze względu na zmianę siedziby Przewozów Regionalnych pojazd został przetransportowany do Łukowa[9]. Na początku 2020 roku został przetransportowany do Czeremchy[10][11].
SN81-002 i SN81-003
[edytuj | edytuj kod]SN81-002 i SN81-003 zostały na Śląsku po przydzieleniu najpierw do Raciborza, potem do Kędzierzyna-Koźla. Później szynobusy był delegowane do Katowic, a następnie stacjonowały jeszcze w Gliwicach, Katowicach oraz Czechowicach-Dziedzicach. W czerwcu 2000 oba trafiły do Lublina. W 2006 SN81-003 został przydzielony do PR Opole, skąd jeszcze w tym samym roku trafił do PR Białystok. W 2007 roku w taką samą zmianę przydziału miał SN81-002, który po niedługim pobycie w Opolu na krótko trafił do PR Białystok. 10 października oba pojazdy zostały wpisane na stan PR Gdynia i stacjonowały w Chojnicach, gdzie obsługiwały mniej obłożone połączenia w węźle chojnickim[12][13]. Pojazdy te zostały wycofane z Podlaskiego ZPR ze względu na zastąpienie ich nowymi pojazdami serii SA133[14]. 3 listopada 2014 zakończono eksploatację jednostki 003, a 2 lutego 2015 jednostki 002. Powodem wycofania ich z eksploatacji było osiągnięcia wieku kwalifikującego je do naprawy głównej[15]. 6 grudnia obie jednostki zostały zezłomowane[16].
SN81-004 i SN81-006
[edytuj | edytuj kod]SN81-004 i SN81-006 miały podobny do siebie przebieg służby. Od początku jeździły na Podlasiu, najpierw w lokomotywowni Czeremcha, później Białystok. Ich zmiany przydziału, oprócz krótkiej delegacji SN81-004 do Opola w 2005 roku, były związane wyłącznie ze zmianą struktur właściciela. W SN81-004 doszło do zmiany oznaczeń członów, jednakże był to zabieg formalny[17][18].
W grudniu 2012 SN81-006 został przydzielony do Łódzkiego Zakładu Przewozów Regionalnych do obsługi linii Tomaszów Mazowiecki – Opoczno[19]. 12 stycznia 2013 ze względu na liczne awarie SN81-006 dodatkowo do bazy ŁZPR przeniesiono SN81-004[20]. 2 września SN81-006 uderzył w samochód ciężarowy, co w połączeniu z awaryjnym wyłączeniem SN81-004 spowodowało konieczność wprowadzenia autobusów zastępczych na trasie Tomaszów – Opoczno[21]. Uszkodzenia SN81-006 okazały się na tyle poważne, że pojazd przeznaczono do kasacji[22]. W grudniu 2013 SN81 zostały ostatecznie zastąpione przez SA135 zakupione przez Przewozy Regionalne[23]. W lipcu 2015 SN81-004 i 006 zostały wystawione na sprzedaż[24]. Pierwszy z nich w wyniku postępowania przetargowego został nabyty przez Mogileńskie Stowarzyszenie Miłośników Kolei a pociąg aktualnie stacjonuje w Jaworzynie Śląskiej[25].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa SN81 oznacza[26]:
- S – rodzaj trakcji (spalinowa),
- N – wagon motorowy dostosowany do niskich peronów,
- numer z przedziału 80–89 – przekładnia hydrauliczna, sterowanie wielokrotne, lecz wagony te ani nie posiadały przekładni hydraulicznej (tylko mechaniczną), ani nie miały sterowania wielokrotnego.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rynek SZT i jego ofiary. [dostęp 2011-03-29]. (pol.).
- ↑ Autobusy szynowe 207M produkcji ZNTK Poznań. W: Robert Kroma, Janusz Sosiński, Krzysztof Zintel: Normalnotorowe wagony silnikowe kolei polskich 1991–2013. Wyd. 1. Poznań: BWH Kolpress, 2014, s. 26–35, seria: Encyklopedia taboru. ISBN 978-83-933257-6-4. (pol.).
- ↑ Koniec wielkich nadziei taborowych z lat 90.. rynek-kolejowy.pl, 2016-04-09. [dostęp 2016-04-12].
- ↑ DIESELMOT. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ DIESELMOT. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ Encyklopedia: SN81 – Kolejowy KOMIS. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
- ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ Pomnik szynobusu – Z Biegiem Szyn. [dostęp 2011-04-22]. (pol.).
- ↑ SN81 sprzed siedziby Polregio nie będzie wozić pasażerów [online] [dostęp 2018-11-22] (pol.).
- ↑ Ilostan Pojazdów Trakcyjnych ForumKolejowe.pl [online], ilostan.forumkolejowe.pl [dostęp 2021-01-04].
- ↑ Ilostan Pojazdów Trakcyjnych ForumKolejowe.pl [online], ilostan.forumkolejowe.pl [dostęp 2021-01-04].
- ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ Paweł Terczyński. Nowe pociągi spalinowe w Podlaskim. „Świat kolei”. 11/2009, s. 3. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Wagony motorowe serii SN81 zniknęły z torów. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-19. [dostęp 2015-05-20].
- ↑ W Chojnicach naprawy wagonów i kasacje szynobusów. inforail.pl, 2016-12-07. [dostęp 2016-12-11].
- ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ MD Kolejowa klatka. [dostęp 2011-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-20)]. (pol.).
- ↑ Łódzkie: SN81 na linii do Opoczna. rynek-kolejowy.pl, 2012-08-20. [dostęp 2012-08-20].
- ↑ Autobusem do Opoczna... i co dalej?. kurier-kolejowy.pl, 2013-03-25. [dostęp 2013-03-25].
- ↑ Do Opoczna znowu autobusem. kurier-kolejowy.pl, 2013-09-13. [dostęp 2013-09-17].
- ↑ Tomaszów Mazowiecki: Do Opoczna autobusem, szynobus do kasacji. inforail.pl, 2013-09-19. [dostęp 2013-09-19]. (pol.).
- ↑ Opoczno. Kolej regionalna wróciła na dobre. transport-publiczny.pl, 2014-03-10. [dostęp 2014-03-10].
- ↑ Wyprzedaż taboru w Przewozach Regionalnych. rynek-kolejowy.pl, 2015-07-24. [dostęp 2015-07-24].
- ↑ SN81-004 już w Jaworzynie Śląskiej [online], rynek-kolejowy.pl.
- ↑ Paweł Terczyński. Wagony i zespoły spalinowe w obsłudze ruchu regionalnego na PKP. „Świat kolei”. 9/2008, s. 12-21. Łódź: Emi-press.