Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach

Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach

nr rej. 2445 z dnia 22.12.1932 r.
kościół parafialny sanktuarium maryjne
Widok od strony południowo-wschodniej
Państwo	Polska
Miejscowość	Tulce ul. Pocztowa 1
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Narodzenia NMP w Tulcach
Wezwanie	Narodzenia NMP
Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne wizerunki	Matka Boża z Dzieciątkiem (rzeźba)
Historia Data zakończenia budowy I poł. XIII wieku, koniec XV w., początek XVI w., 1784, początek XX w. Data poświęcenia I poł. XIII wiek, początek XVI wiek (?), ok. 1593 (?) Data zamknięcia ok. 1563
Dane świątyni Architekt nieznany Świątynia • materiał bud. • pierwotnie drewno; obecnie cegła, drewno
Położenie na mapie gminy Kleszczewo Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach
Położenie na mapie Polski Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach
Położenie na mapie powiatu poznańskiego Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach
52°20′31,30″N 17°04′45,48″E

Zachodni szczyt kościoła

Wnętrze

Dzwonnica z 1860

Gotycka kropielnica znajdująca się w kruchcie

Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Tulcach – rzymskokatolicki kościół parafialny znajdujący się w Tulcach, wzniesiony około połowy XIII wieku z fundacji rodu Łodziów w stylu późnoromańskim, przebudowywany w XV i XVI wieku, rozbudowany w 1784. Kościół ten jest jednym z dziesięciu sanktuariów maryjnych na prawie papieskim, znajdujących się na terenie archidiecezji poznańskiej. Budowla znajduje się na turystycznym Szlaku Romańskim.

Historia kościoła

Od XI do XV wieku

Parafia w Tulcach należy do najstarszych w archidiecezji poznańskiej. Obecny kościół z połowy XIII wieku wzniesiony został być może w miejscu drewnianej świątyni z XI wieku (choć nie ma na to żadnych dowodów), również będącej fundacją Łodziów i pozostającej wówczas pod ich patronatem. Jest to jeden z najstarszych ceglanych kościołów w Wielkopolsce. Zdaniem Jana Długosza fundatorem pierwszej świątyni był Piotr Włostowic, a dokonać miał tego ok. 1140; przekaz ten nie znajduje jednak wystarczającego potwierdzenia.

Parafia tulecka została erygowana prawdopodobnie w XII wieku. Tulce w tym okresie były bardziej znaczącym ośrodkiem, niż jest to obecnie. Według przekazu Długosza miały się tu znajdować dwa kościoły parafialne. W 1363 kościół wzmiankowano po raz pierwszy, przy okazji porozumienia do jakiego doszło między właścicielem Tulec Mikołajem Łodzią a biskupem poznańskim Janem V w kwestii cesji dziesięcin na utrzymanie kościoła, a tym samym do podziału dóbr tuleckich pomiędzy Łodziów a Doliwów. W 1412 wzmiankowana jest stojąca koło kościoła kaplica.

We władaniu Górków. Okres reformacji

W 1486 Tulce stały się rodową własnością biskupa poznańskiego Uriela Górki, który pod koniec XV wieku dokonał przebudowy świątyni. W 1471 biskup poznański Andrzej Bniński połączył oba probostwa tuleckie, pozostawiając obu plebanów. Kolejna przebudowa kościoła miała miejsce w pierwszych latach XVI wieku, najprawdopodobniej dokonał jej stryj biskupa Uriela, kasztelan i wojewoda poznański, biskup kujawski Łukasz II Górka. Nadano wówczas wnętrzu świątyni formy gotyckie. W 1539 dokonano inkorporacji beneficjum tuleckiego do prepozytury kórnickiej.

W wyniku przejścia Górków na protestantyzm doszło do przejęcia kolegiaty kórnickiej przez protestantów, zaś kościół w Tulcach został zamknięty. Parafia tulecka ponownie została wyodrębniona z kórnickiej prawdopodobnie ok. 1580. Sytuacja zmieniła się po wygaśnięciu rodu i przejęciu dóbr tuleckich i kórnickich oraz prawa patronatu nad parafią przez katolicki ród Czarnkowskich, którzy w 1593 przywrócili w Tulcach proboszcza.

Od XVII wieku do dziś

Po okresie zaniedbań infrastruktury kościelnej, w II połowie XVII wieku wnętrze kościoła zostało wyremontowane. Miejscowość w tym samym czasie stała się własnością Grudzińskich. Jak wynika z dokumentów, w XVII wieku istniała w Tulcach Szkoła parafialna (o której brak wzmianek w XVIII wieku) oraz szpital, zniszczony w pożarze przed 1727. Szpital ten został następnie odbudowany. W 1784 znacznie przedłużono nawę główną w kierunku zachodnim.

Na początku XX wieku dobudowano do kościoła zakrystię oraz kruchtę po południowej stronie. W 1926 powstał mur otaczający cmentarz kościelny oraz schody prowadzące do świątyni. Podczas II wojny światowej kościół w Tulcach był jedynym czynnym kościołem na obszarze powiatu średzkiego w jego ówczesnych granicach. Kościół przeszedł remont w 1948, w 1959 wymieniono poszycie dachowe kościoła i plebanii.

Opis budowli

Kościół w Tulcach położony jest na wzgórzu pośrodku najstarszej części wsi, do głównego wejścia prowadzą wiodące stokiem wzniesienia schody. Budowla poza częściami dobudowanymi w XVIII wieku utrzymana jest w stylu późnoromańskim. Jednonawowy, murowany budynek wzniesiony został w swej części romańskiej z cegły na planie zbliżonym do kwadratu w układzie wendyjskim. Prezbiterium kościoła jest niższe i węższe niż część nawowa. Budowla jest orientowana. Najmłodsza, zachodnia partia nawy zwieńczona jest barokowym szczytem częściowo nachodzącym na przykrytą hełmem wieżę. Zewnętrzna część murów nawy i prezbiterium zachowała cechy romańskie, jedynie okna przekuto na nowo w formach późniejszych.

W sąsiedztwie kościoła znajduje się zabytkowa, drewniana dzwonnica. Na terenie cmentarza przykościelnego umieszczono w XIX wieku piaskowcową XVI-wieczną kapliczkę w formie obelisku, uprzednio stojącą na granicy województw poznańskiego i kaliskiego pomiędzy Bylinem a Kleszczewem, fundacji Elżbiety i Jana Winklerów, będącą dziełem prawdopodobnie Henryka Horsta. Zwieńczona jest ona głowicą w stylu toskańskim, a ozdobiono ją scenami Męki Pańskiej.

Wyposażenie

Ołtarze

Współcześnie kościół w Tulcach ma trzy barokowe ołtarze z XVII wieku: ołtarz główny, w którym umieszczono otaczaną kultem figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem (Matki Bożej Tuleckiej) oraz dwa ołtarze boczne: prawy pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia i lewy św. Izydora, patrona rolników. Pierwotnie w kościele znajdował się ponadto ołtarz i kaplica św. Anny oraz ołtarz Matki Bożej Wniebowziętej, który to tytuł w XVIII wieku, prawdopodobnie w związku z częstymi epidemiami, zmieniono ku czci św. Rocha (zastąpiono wówczas obraz Wniebowzięcia wizerunkiem nowego patrona). Oba te ołtarze zostały usunięte w XIX wieku.

Figura Matki Bożej z Dzieciątkiem

Wewnątrz kościoła, w ołtarzu głównym znajduje się czczona przez wiernych jako cudowna figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwana Matką Bożą Tulecką.

Gotycka XV-wieczna rzeźba autorstwa anonimowego artysty została koronowana koronami papieskimi 2 września 1979. Najprawdopodobniej posąg został ufundowany przez Uriela Górkę podczas przebudowy kościoła ok. 1500 r. Rzeźba wysokości 1,2 m przedstawia Maryję trzymającą w lewej ręce dzieciątko, natomiast w prawej, wysuniętej do przodu berło. Cała postać oparta jest na schemacie litery „S”, charakterystycznym dla rzeźb gotyckich z tego okresu, z lekko pochyloną głową, wywołuje wrażenie ruchu. Podstawą rzeźby jest forma fali, na której znajduje się półksiężyc i trzy małe ludzkie postacie otaczające Matkę Boską – środkowa obrócona tyłem. Szata udrapowana jest w głębokie, spływające ku dołowi fałdy.

W okresie reformacji część złożonych do tej pory wotów zostało wywiezionych do Kórnika, skąd powróciły w 1737. Szczególny kult rzeźby datuje się od II połowy XVII wieku. Od tej pory złożono tu liczne nowe wota, a do ozdobienia wizerunku ufundowano złocone korony i ozdobne sukienki, skradzione potem w 1939. Obecne insygnia zostały umieszczone 3 maja 1939.

Rzeźba była czterokrotnie koronowana: w 1662 przez biskupa poznańskiego Wojciecha Tolibowskiego, w 1686 srebrnymi złoconymi koronami ufundowanymi przez owczarza Matiasza ze Skórzewa jako wotum za uzdrowienie żony, nie wiadomo, czy przekazanie wotum wiązało się z uroczystą ceremonią; kolejna koronacja odbyła się 3 maja 1939, kiedy ufundowano nowe insygnia w miejsce skradzionych w nocy z 5 na 6 września 1938. Ostatnia koronacja miała miejsce 2 września 1979, dokonał jej koronami papieskimi arcybiskup metropolita poznański Jerzy Stroba.

Obraz Matki Bożej Pocieszenia

Podobnie jak figura uznawany przez wiernych za cudowny obraz Matki Bożej Pocieszenia namalowany na płótnie, poświadczono po raz pierwszy w 1696 roku. W XVII wieku wizerunek ozdobiony był drewnianą rzeźbioną sukienką, którą w 1905 zastąpiono wykonaną ze srebrnej blachy. W tym samym roku obraz został koronowany. Malowidło znajduje się w ołtarzu bocznym Matki Bożej Pocieszenia. Obecnie dekoracja obrazu jest eksponowana w gablocie koło ambony.

Pozostałe elementy wyposażenia

• Drewniana XVIII-wieczna figura Chrystusa (Vir dolorum).
• Pochodząca z przełomu XVII i XVIII wieku barokowa chrzcielnica, znajdująca się w prezbiterium.
• Nagrobek Leona Modrzewskiego (zm. 15 marca 1863) z szarego marmuru przedstawiający zmarłego w zbroi i z rynsztunkiem, umieszczony w filarze łuku tęczowego.
• Piaskowcowa gotycka kropielnica w kształcie kielicha z przełomu XV i XVI wieku umiejscowiona w kruchcie, wysokości 88 cm i średnicy 52 cm.
• Barokowy polichromowany krucyfiks z XVII–XVIII wieku wysokości 2,8 metra (rzeźba Chrystusa 2,1 metra) znajdujący się pierwotnie w prezbiterium, obecnie zawieszony w nawie.
• Chorągiew z adamaszku koloru czerwonego, z XVII wieku z wizerunkiem Matki Bożej Niepokalanej i św. Anny.
• Feretron z wizerunkiem Matki Bożej Różańcowej i św. Józefa, kościół miał dawniej również feretron z blachy i srebra z nieokreślonym wizerunkiem Matki Bożej.
• Kościół ma dwa dzwony, jeden z 1536 o obwodzie 85 cm dedykowany Maryi, drugi z 1669 o obwodzie 70 cm.
• późnogotycki XVI-wieczny zamek w drzwiach kruchty, wykuty z żelaza.

Bibliografia

• Karolina Zimna-Kawecka, Maciej Prarat. Historia budowlana późnoromańskiego kościoła w Tulcach koło Poznania w świetle badań architektonicznych. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”. 48 (2017). s. 7-36. DOI: 10.12775/AUNC_ZiK.2017.001. [dostęp 2020-06-24]. (pol.). 

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa parafii. tulce.archpoznan.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-13)].
• Zdjęcia kościoła. elesdia.res.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-28)].