Kołtryniarz
Kołtryniarz, szpalernik (jęz. niem. Spallierer, jęz. łac. aulearius, aulearum confector, colthrinarius, aulearum inauratorum confector) – dawniej rzemieślnik, artysta zajmujący się wytwarzaniem drukowanych i malowanych obić, tapet.
Kołtryniarze, szpalernicy byli pod koniec XVI w. w Polsce malarzami obić i tapet, dawniej noszących nazwy kołtryn, szpalerów, kurdybanów, obić tkanych, skórzanych, od XVIII w. papierowych[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Szpalernicy i kołtryniarze byli pod koniec XVI i na początku XVII w. zrzeszeni w krakowskim cechu malarzy. Drukowali i wyciskali reliefowe wzory z drewnianych form, wyciętych z drewna liściastego[2] na brytach tkanin lub na wyrabianych i barwionych przez kurdybanników skórach, później także na papierze. Te drukowane, wyciskane obicia; kołtryny, szpalery, kurdybany, ręcznie malowali i złocili[3].
Szpalerami płóciennymi, skórzanymi w modzie włoskiej wybijali mieszczanie krakowscy pod koniec XVI w. swoje mieszkania, meble[4], kołtryny służyły jako zasłony, powłoki[5]. Moda na kolorowe obicia ścian upowszechniła się w XVII-wiecznej Polsce[6].
W XVIII w. szpalery wyrabiano w Łańcucie i Biezdziatce koło Dukli, w Niemirowie w fabryce Potockich, w Warszawie w Dworku Pijarskim[7]. W XIX w. papierowe kołtryny i obrazy drukowali obraźnicy we wsi Bobrek koło Krakowa[5], działały duże wytwórnie tapet i obić Rahna w Warszawie, sukcesorów Rahna i Vettra w Zgierzu i Warszawie, braci Moes, wytwarzano szpalery w Częstochowie[7]. Obicia skórzane, kurdybany wytwarzano także w Gdańsku i w Kutach – wyciskane złotem. Wyciskano i złocono reliefy na skórach w XIX w. w fabryce ram i mebli złoconych Heinzego w Warszawie[8].
Pierwsi szpalernicy i kołtryniarze notowani w krakowskim cechu malarzy
[edytuj | edytuj kod]- Szpalernik Jan Cieśla zwany Papuga, mistrz cechu malarzy krakowskich w 1590, przymianek Papuga dostał być może za sprawą wykonywanych w zielonym kolorze kołtryn[9].
- Franciszek Bisalti, aulearum confector, cordubanarius w 1863, starszy cechu malarzy, szacował formy klepaczy złota[10].
- Jakub Litwinek vel Litkowicz szpalernik, kołtryniarz, auleorum inauratorum confector, starszy cechu malarzy w 1600 przyjął prawo miejskie[11].
- Wincenty Zygante szpalernik, pozłotnik kołtryn, auleorum deauratorum confector, deaurator cortinarum opifex, w 1602 starszy cechu malarzy[12] wykonywał roboty złocone[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kołaczkowski 1888 ↓, s. 374,389.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 239.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 237-257.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 238.
- ↑ a b c Kołaczkowski 1888 ↓, s. 590.
- ↑ Seweryn 1956 ↓, s. 11-12.
- ↑ a b Kołaczkowski 1888 ↓, s. 374.
- ↑ Kołaczkowski 1888 ↓, s. 375.
- ↑ Kołaczkowski 1888 ↓, s. 589-590.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 242-243.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 249-250.
- ↑ Tomkowicz 1912 ↓, s. 257.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Julian Kołaczkowski: Wiadomości tyczące się przemysłu i sztuki w dawnej Polsce. Kraków: 1888.
- Stanisław Tomkowicz: Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII w. Lwów: 1912.
- Tadeusz Seweryn: Staropolska grafika ludowa. Warszawa: 1956.
