Kołbacz

Kołbacz

osada
Widok na wieś od południowego wschodu
Państwo	Polska
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	gryfiński
Gmina	Stare Czarnowo
Liczba ludności (2022)	1065
Strefa numeracyjna	91
Kod pocztowy	74-106
Tablice rejestracyjne	ZGR
SIMC	0783210
Położenie na mapie Polski Kołbacz
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego Kołbacz
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego Kołbacz
Położenie na mapie gminy Stare Czarnowo Kołbacz
53°18′06″N 14°48′52″E

Kołbacz (niem. Kolbatz) – osada w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w gminie Stare Czarnowo, nad Płonią, 3,5 km na zachód od Miedwia, 2 km na wschód od Wzgórz Bukowych. Według danych z 2006 zamieszkana przez 1400 osób.

Komunikacyjnie miejscowość położona przy drodze wojewódzkiej nr 120 oraz 2 km na wschód od drogi wojewódzkiej nr 119 prowadzącej ze Szczecina (Płoni) do granicy województwa zachodniopomorskiego z lubuskim Przystanek PKS.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa szczecińskiego.

Historia

Grodzisko na południowy wschód od wsi

Najstarsze ślady osadnictwa Słowian na terenach obecnego Kołbacza datuje się na VII w. naszej ery. W średniowieczu istniał tutaj (około 1,5 km na południowy wschód od obecnej wsi) gród książęcy. Jest to jedna z możliwych lokalizacji pierwotnej siedziby pomorskiego książęcego rodu Gryfitów. W XII w. ziemie te należały do Warcisława II Świętoborzyca, kasztelana szczecińskiego, który w 1173 sprowadził w okolice grodu cystersów z duńskiego klasztoru w Esrum. Kołbacz stał się stolicą państwa zakonnego. W 1186 opat i dwunastu mnichów pojechało do Oliwy, aby tam założyć nowe opactwo. W kolejnych latach panowania zakonników na tych terenach sukcesywnie powiększały się ich dobra. Kołbacz był jednym z najważniejszych ośrodków politycznych księstwa pomorskiego, do którego często zjeżdżali książęta szczecińscy. W 1210 rozpoczęto budowę nowego kościoła, klasztoru i murów obronnych. Przeprowadzono wówczas prace melioracyjne o szerokim zasięgu, których celem było podniesienie poziomu lustra wody jeziora Miedwie. Wykopano stawy, wybudowano urządzenia przemysłowe i młyny. W kościele klasztornym zostało pochowanych wielu członków rodów Świętoborzyców i Gryfitów, niestety nie zachował się żaden nagrobek. Po reformacji w 1535 nastąpiła sekularyzacja dóbr kościelnych, klasztor został zlikwidowany, a jego dobra stały się domeną książąt, którzy przebudowali budynki klasztorne na zamek. W 1662 ostatecznie zakończył się okres świetności Kołbacza, stało się tak w wyniku ogromnego pożaru. Miejscowość nie odzyskała dawnego blasku, a w XVIII/XIX w. za panowania pruskiego rozebrano duże partie klasztoru.

Po II wojnie światowej w 1946 wieś została włączona administracyjnie do nowo powstałego województwa szczecińskiego. Powojenny rozwój wsi związany jest z założeniem tutaj Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki z Krakowa. Część mieszkańców obecnego Kołbacza to właśnie pracownicy tego zakładu. W latach 1970–1976 wybudowano nowoczesny ośrodek rolniczy i uruchomiono na włoskiej licencji fermę trzody chlewnej i fermę bydła.

Zabytki

• Opactwo cystersów:
  • Kościół, romańsko-gotycki, 1210-1347.
  • Dom Konwersów, gotycki, z 1300-40.
  • Dom Opata, gotycki, z 1. połowy XIV w.
• obiekty poza klasztorem:
  • Stodoła gotycka z XIV w. (70 m na północ od kościoła, po drugiej stronie głównej ulicy) – ceglany budynek gospodarczy, pierwotnie prawdopodobnie jako owczarnia, jedyny tego typu budynek na Pomorzu Zachodnim.
  • Wieża Więzienna, gotycka (na zachodnim brzegu Płoni, po północnej stronie głównej ulicy) – z cegły, ukończona w 1349, ocalały fragment dawnego obwarowania.
  • Pałac klasycystyczny (naprzeciw kościoła), z 2. polowy XVIII w., przebudowany w XX w., nakryty dachem naczółkowo-mansardowym, z klasycystyczną oficyną, obecnie siedziba dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie. Przy pałacu ustawione głazy, m.in. pomnik przyrody Miedwieński Kamień (Czarci Głaz) o obwodzie 9,0 m i wysokości 2,2 m, z tablicą z 1973 upamiętniającą 800 lat Kołbacza, inny głaz o obwodzie 10,4 m i wysokości 1,55 m, z tablicą z 1985 z okazji 40. rocznicy powrotu Pomorza Zachodniego do Macierzy. Głazy zostały przywiezione z okolicznych pól.
  • Dwór klasycystyczny (po wschodniej stronie stodoły gotyckiej), z 2. polowy XVIII w., przebudowany w XX w.; do 1988 szkoła podstawowa, obecnie w ruinie
  • Grodzisko pierścieniowate z VIII-XI w. 0,9 km na południowy wschód, po wschodniej stronie Płoni, o czytelnych wałach i fosie
  • Grodzisko stożkowate z X-XIII w. (1,5 km na południowy wschód, na zachodnim brzegu Płoni), wał ziemny o wysokości 5–6 m, ślady cegieł.

• Zabytki Kołbacza
• 
  Kościół pocysterski
• 
  Dom Konwersów
• 
  Dom Opata
• 
  Stodoła gotycka
• 
  Wieża Więzienna
• 
  Pałac klasycystyczny
• 
  Dwór klasycystyczny

IZ-PIB Zakład Doświadczalny w Kołbaczu

Dawny pałac w Kołbaczu, od 1950 siedziba Instytutu Zootechniki: PIB ZD Kołbacz

Instytut Zootechniki-Państwowy Instytut Badawczy z siedzibą w Krakowie – Zakład Doświadczalny w Kołbaczu, utworzony w 1950, zatrudnia (2009) 85 pracowników. Zakład prowadzi działalność naukowo-badawczą i produkcyjną. Gospodaruje na prawie 4,5 tys. ha gruntów ornych i użytków zielonych, specjalizując się w hodowli pszenicy wysokojakościowej, rzepaku, buraków cukrowych i zbóż paszowych oraz w produkcji mleka o rocznej sprzedaży 6 mln litrów.

Administracja:
Instytut Zootechniki-Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie
Zakład Doświadczalny w Kołbaczu
74-106 Kołbacz ul. Warcisława 1

Oficjalna strona:

• Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie oddział w Kołbaczu

Religia, oświata i kultura

• Kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, poświęcony 20 października 1946, mieści się w prezbiterium i w transepcie dawnego kościoła opackiego cystersów. Pozostała część nawy głównej od XVII w. pełniła funkcję magazynu (obecnie część pomieszczeń wykorzystywana jest na cele wystawiennicze).

• Zespół Szkół w Kołbaczu, przy ul. Cystersów 9. Nowy budynek oddano do użytku w styczniu 1989. Szkoła posiada nowoczesną halę sportową, otwartą na rok szkolny 2009/2010.

• Filia Gminnej Biblioteki Publicznej w Starym Czarnowie w Domu Opata ul. Warcisława 8

• Dom Kultury w Domu Konwersów

• Galeria Cysterska w dawnym spichlerzu prowadzona przez Stowarzyszenie Spichlerz Sztuki, miejsce wystaw odbywających się m.in. w ramach corocznej imprezy pod nazwą Cienie Zapomnianych Kultur

Sport i turystyka

• Klub piłkarski Gminny Ludowy Klub Sportowy Zootechnik Kołbacz założony w 1949, od 2002 roku pod nazwą Fagus Kołbacz. W sezonie 2018/19 występował w rozgrywkach B klasa województwa zachodniopomorskiego, grupa Szczecin III.
• Szlak im. Bolesława Czwójdzińskiego

Zobacz też

• Dekanat Kołbacz

Linki zewnętrzne

• Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie [dostęp 20 maja 2009]
• Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Państwowego Instytutu Badawczego w Krakowie oddział w Kołbaczu
• Kolbacz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 101 .
• Stowarzyszenie Spichlerz Sztuki