Karliczka

Karliczka zwyczajna
	Zapornia pusilla
	(Pallas, 1776)
	; Podgatunek Z. p. palustris
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Rodzina	chruściele
Podrodzina	łyski
Rodzaj	Zapornia
Gatunek	karliczka zwyczajna
Synonimy
	Porzana pusilla (Pallas, 1776); Rallus pusillus Pallas, 1776;
	Porzana pusilla (Pallas, 1776); Rallus pusillus Pallas, 1776;
Podgatunki
	Z. pusilla intermedia (Hermann, 1804); Z. pusilla pusilla (Pallas, 1776); Z. pusilla mira (Riley, 1938); Z. pusilla mayri (Junge, 1952); Z. pusilla palustris (Gould, 1843); Z. pusilla affinis (G.R. Gray, 1845);
	Z. pusilla intermedia (Hermann, 1804); Z. pusilla pusilla (Pallas, 1776); Z. pusilla mira (Riley, 1938); Z. pusilla mayri (Junge, 1952); Z. pusilla palustris (Gould, 1843); Z. pusilla affinis (G.R. Gray, 1845);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karliczka zwyczajna^[4], karliczka (Zapornia pusilla) – gatunek małego ptaka wodnego z rodziny chruścieli (Rallidae), zamieszkujący Eurazję, Australazję i Afrykę. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Podgatunki i zasięg występowania

Karliczka zamieszkuje w zależności od podgatunku^[2]^[5]^[6]:

karliczka zwyczajna^[4] (Zapornia pusilla intermedia) – Europa Południowa i południowa część Europy Środkowej, Azja Mniejsza, Maghreb oraz Etiopia, dorzecze Konga, Kenia oraz Angola, Namibia, RPA i Madagaskar. Do podgatunku tego wlicza się też wyróżnianą niegdyś populację Z. p. obscura zamieszkującą Madagaskar. Populacje europejskie wędrowne. Zimują w Afryce.

Wyjątkowo zalatuje do Polski i wyjątkowo się gnieździ^[7]. Do niedawna jedyny pewny przypadek gniazdowania miał miejsce w 1858 roku na Śląsku^[8]. W XX wieku odnotowano w Polsce kilka stwierdzeń, ale nie zostały one potwierdzone^[8]. Wzmiankowana w 1929 roku przez P. Münchberga obserwacja nad Wartą koło Trzebiszewa (woj. lubuskie) oraz stwierdzenie z kwietnia 1990 roku z Zakliczyna (woj. małopolskie) zostały w 2014 roku odrzucone przez Komisję Faunistyczną^[9]. W maju 2021 roku nagrano głos karliczki na Stawach Przemkowskich w woj. dolnośląskim^[10]. W czerwcu tego samego roku po raz pierwszy od 163 lat stwierdzono lęg na podmokłej łące w powiecie włodawskim na Lubelszczyźnie^[8]^[10].

karliczka azjatycka^[4] (Zapornia pusilla pusilla) – Europa Wschodnia (od Dniestru) na wschód przez Azję Środkową do Azji Wschodniej – północnych Chin, Półwyspu Koreańskiego i Japonii, na południe po Iran i północne Indie, nieregularnie w Indonezji (Sumatra, północny Celebes). Zimuje w Indiach, Sri Lance, Indochinach, południowych Chinach i południowej Japonii, w Indonezji i na Filipinach.
karliczka białogardła^[4] (Zapornia pusilla mira) – Borneo
Zapornia pusilla mayri – Nowa Gwinea
karliczka australijska^[4] (Zapornia pusilla palustris) – Nowa Gwinea, Australia i Tasmania
Zapornia pusilla affinis – Nowa Zelandia i Wyspy Chatham

Morfologia

Wygląd: Samiec ma wierzch ciała zielonobrązowy z czarnymi plamkami. Boki głowy, szyję bez karku i pierś szaropopielate. Boki, brzuch i pokrywy podogonowe poprzecznie pręgowane w biało-czarnobrązowe pasy. Nogi różowe, cieliste lub lekko zielonkawe. Samica podobna do samca, lecz o wyraźnie bledszym spodzie ciała. Poszczególne podgatunki różnią się nieco między sobą: Z. p. intermedia jest największy, a pas prążkowania z brzucha sięga mu najbliżej piersi. Z. p. palustris jest mały i bledszy, Z. p. mira ma natomiast białe podgardle i pierś.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 16–20 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 23–37 cm
masa ciała ok. 40–55 g

Ekologia i zachowanie

Krótki film przedstawiający żerującą karliczkę

Biotop: Jest to gatunek o bardzo wąskiej tolerancji na zmiany środowiska. Żyje wyłącznie na leżących w pobliżu wody, okresowo zalewanych łąkach porośniętych turzycami.
Gniazdo: Na ziemi, w pobliżu wody na niewielkim, niezalewanym wzniesieniu lub wysokiej kępie roślin.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden (prawdopodobnie) lęg, składając w maju–lipcu (Europa), kwietniu–czerwcu (Północna Afryka), maju–sierpniu (Japonia), wrześniu–styczniu (Australia) lub tuż po porze deszczowej (strefa klimatów gorących) 4 do 11 jaj.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane przez okres 16 do 20 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta usamodzielniają się po 6 tygodniach.
Pożywienie: Owady i w niewielkim stopniu zielone części roślin.

Status, zagrożenia i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje karliczkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji wstępnie szacuje się na 0,5–1,0 miliona dorosłych osobników. Organizacja BirdLife International w 2015 roku szacowała liczebność populacji europejskiej na 980–1400 tokujących samców. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany^[3].

Zagrożeniem dla tego gatunku jest utrata i degradacja naturalnych siedlisk. Dużą śmiertelność w trakcie migracji powodują zderzenia z liniami energetycznymi i słupami wysokiego napięcia^[3].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[11], jednak zgodnie z Polską czerwoną księgą zwierząt jest uznana za gatunek zanikły^[12].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Porzana pusilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-21] (ang.).
↑ ^a ^b Taylor, B., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Baillon's Crake (Zapornia pusilla). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
↑ ^a ^b ^c Zapornia pusilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-01-09].
↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-18]. (ang.).
↑ D. Lepage: karliczka Zapornia pusilla (Pallas, 1776). [w:] Avibase - Światowa baza danych ptaków [on-line]. [dostęp 2019-10-18]. (ang.).
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego: Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. [dostęp 2023-01-09].
↑ ^a ^b ^c M. Kołodziejczyk, R. Mikusek, M. Polak, J. Jedlikowski. Pierwsze stwierdzenie lęgu karliczki Zapornia pusilla w Polsce po ponad 160 latach. „Ornis Polonica”. 62, s. 339–352, 2021.
↑ Komisja Faunistyczna. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.
↑ ^a ^b wynik wyszukiwania: Porzana pusilla. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2023-01-09]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Polska Czerwona Księga Zwierząt - Kręgowce [online], wildpoland.prv.pl [dostęp 2021-12-09] .

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Porzana pusilla, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-21] (ang.).

[hbwa-2] Taylor, B., Kirwan, G.M. & Christie, D.A.: Baillon's Crake (Zapornia pusilla). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].

[iucn-3] Zapornia pusilla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-01-09].

[ioc-5] Frank Gill, David Donsker (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-18]. (ang.).

[avibase-6] D. Lepage: karliczka Zapornia pusilla (Pallas, 1776). [w:] Avibase - Światowa baza danych ptaków [on-line]. [dostęp 2019-10-18]. (ang.).

[kflista-7] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego: Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. [dostęp 2023-01-09].

[op2021-8] M. Kołodziejczyk, R. Mikusek, M. Polak, J. Jedlikowski. Pierwsze stwierdzenie lęgu karliczki Zapornia pusilla w Polsce po ponad 160 latach. „Ornis Polonica”. 62, s. 339–352, 2021.

[rewizja-9] Komisja Faunistyczna. Rewizja współczesnych i historycznych stwierdzeń rzadkich ptaków w Polsce. „Ornis Polonica”. 55, s. 115–134, 2014.

[tarsiger-10] wynik wyszukiwania: Porzana pusilla. [w:] Tarsiger.com [on-line]. [dostęp 2023-01-09]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[12] Polska Czerwona Księga Zwierząt - Kręgowce [online], wildpoland.prv.pl [dostęp 2021-12-09] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]