Karl zu Leiningen

Karl zu Leiningen

książę Leiningen
Okres	od 4 lipca 1814 do 13 listopada 1856
Poprzednik	Emich Carl zu Leiningen
Następca	Ernst Leopold Wiktor Karl August Józef Emich
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	12 września 1804 Amorbach
Data i miejsce śmierci	13 listopada 1856 zamek Waldleiningen k. Amorbach
Ojciec	Emich Carl zu Leiningen
Matka	Wiktoria Sachsen-Coburg-Saalfeld
Żona	Maria von Klebelsberg od 13 lutego 1829
Dzieci	Ernst Leopold Wiktor Karl August Józef Emich, Edward Fryderyk Maksymilian Johann

Karl zu Leiningen (Karl Friedrich Wilhelm Emich zu Leiningen) (ur. 12 września 1804 w Amorbach (Bawaria), zm. 13 listopada 1856 na zamku Waldleiningen k. Amorbach) – trzeci książę Leiningen, arystokratyczny polityk niemiecki i premier rządu parlamentu frankfurckiego.

Rodzina

Karl zu Leiningen był synem Emicha Carla, księcia zu Leiningen (1763-1814) i jego drugiej żony, Wiktorii von Sachsen-Coburg-Saalfeld (1786-1861). Jego młodszą siostrą była Feodora zu Leiningen. Po śmierci ojca jego matka wyszła 11 lipca 1818 za mąż za Edwarda Augusta, księcia Kentu i Stathearn, młodszego syna króla Jerzego III. Z tego małżeństwa narodziła się przyrodnia siostra Karla – Wiktoria, późniejsza królowa Wielkiej Brytanii i Irlandii, cesarzowa Indii.

Karl ożenił się 13 lutego 1829 w Amorbach z Marią, baronową von Klebelsberg (ur. 27 marca 1806 w Soběslavi koło Taboru w Czechach, zm. 28 października 1880 w Bonn). Miał z nią dwóch synów:

• Ernst Leopold Wiktor Karl August Józef Emich (1830-1904), czwarty książę Leiningen
• Edward Fryderyk Maksymilian Johann (1833-1914)

Życiorys

Teren księstwa Leiningen z zaznaczoną siedzibą rodową miastem Amorbach

Po prywatnych naukach pobieranych na rodzinnym zamku Karl ukończył prywatną szkołę w Bonn. O jego wychowanie dbała matka, troszcząc się, by jego edukacja odpowiadała posiadanemu statusowi społecznemu oraz kształtowała wrażliwość na sztukę. Od 1821 do 1823 Karl studiował prawo na Uniwersytecie w Getyndze pod kierunkiem Karla Friedricha Eichhorna. Ferie spędzał w Anglii u boku swojej matki, ojczyma i przyrodniej siostry Wiktorii. Na angielskim dworze, także dzięki staraniom matki, pogłębiał swoje zainteresowania sztuką i malarstwem.

W latach 1823–1842 oddawał się przede wszystkim zarządzaniu majątkiem rodowym Leiningen i zajmował rozbudową nowej rezydencji Waldleiningen. Aktywnie wkraczał w świat lokalnej polityki, reprezentując interesy wyższej szlachty i burżuazji. Światopoglądowo zmierzał jednak w kierunku liberalizmu. Był członkiem izby wyższej (izby panów) sejmu bawarskiego. Od 1820 zasiadał także w izbie wyższej parlamentu krajowego Wielkiego Księstwa Hesji, zaś od 1833 w Badenii, gdzie otrzymał rangę wielkoksiążęcego generała-majora.

Od 20 kwietnia 1842 należał do 21 założycieli „Mainzer Adelsverein” – stowarzyszenia, które postawiło sobie za zadanie wspieranie emigracji niemieckiej do Teksasu. Został wybrany pierwszym prezesem towarzystwa, ale nie był zbyt aktywny. Stowarzyszenie popadło w trudności finansowe i organizacyjne, a w 1844 zostało przekształcone w spółkę akcyjną. Od 1843 był marszałkiem wyższej izby sejmu bawarskiego. Stanowisko to utrzymał do 1848, otrzymując w międzyczasie tytuł generała-leutnanta kawalerii, wskutek czego stale podróżował między Amorbach a Monachium. W tym czasie wielu Niemców osiedliło się w Teksasie, niektórzy z nich zasiedlili północny brzeg rzeki Llano River, zakładając w 1847 na cześć Karla miasto Leiningen.

Dzięki reformom, które propagował zasiadając w bawarskim parlamencie i swoim politycznym broszurom Karl von Leiningen zyskał opinię liberalnego reformatora. Bronił parlamentaryzmu i stopniowego ograniczania politycznych przywilejów arystokracji. Dlatego też został obwołany 15 lipca 1848 premierem tymczasowego rządu parlamentu frankfurckiego pod kierunkiem regenta Jana, arcyksięcia z dynastii Habsburgów (tytułowanego namiestnikiem Rzeszy). Dzięki tej nominacji chciano znaleźć kompromis, odzwierciedlający podzielone religijnie państwa niemieckie. Karl był bowiem ewangelikiem, a regent katolikiem. Ponadto sądzono, że Karl dzięki swoim bliskim kontaktom z dworem angielskim uzyska dla rządu frankfurckiego uznanie ze strony Wielkiej Brytanii oraz pośrednictwo brytyjskie w konflikcie wokół Szlezwika i Holsztyna.

Herb rodziny von Leiningen

Jednakże pruski król Fryderyk Wilhelm IV zawarł, pod naciskiem opinii międzynarodowej (szczególnie Rosji) rozejm z Danią w Malmö; pomijając całkowicie stanowisko rządu frankfurckiego w sprawie tych dwóch księstw. W konflikcie między tymczasowym parlamentem a Prusami, wobec konfliktów politycznych i społecznych targających rozbitymi państwami niemieckimi, Karl von Leiningen był w pełni świadomy swej bezsilności. Dlatego też 5 września 1848 złożył dymisję. Zaś jego następcą został Anton von Schmerling.

Po „przygodzie” z Wiosną Ludów Karl wycofał się z życia politycznego z przekonaniem, że jego starania o zjednoczenie Niemiec były daremne. Rzesza niemiecka, która powstała, nie była takim państwem, jakie sobie wyobrażał. Stała się bowiem państwem militarnym, z przewagą Prus, junkierstwa i bogatej burżuazji. Karl von Leiningen był postępowym arystokratą bawarskim, któremu obce były wzorce monarchii pruskiej. Bliskie mu były idee liberalne, obecne w ustroju angielskim. W 1851 zrezygnował także z prezesury w Adelverein. Swoje stanowisko przekazał 12 maja 1851 Hermannowi zu Wied. Zmarł 13 listopada 1856 na zamku Waldleiningen na atak serca.

Literatura niemiecka

• Hermann Nehlsen, „Fürst Karl zu Leiningen (1804-1856)”, [w:] „Wirkungen europäischer Rechtskultur. Festschrift für Karl Kroeschell zum 70. Geburtstag”, red. Gerhard Köbler i Hermann Nehlsen, wyd. C.H. Beck, Monachium 1997.
• „Neue Deutsche Biografie (NDB)”, tom 4, s. 621; t. 14, s. 145f.

Literatura polska

• Mieczysław Żywczyński, „Historia powszechna 1789 – 1870”, wyd. PWN, Warszawa 1997, s. 369.