Kangur olbrzymi
| Macropus giganteus | |||
| G. Shaw, 1790[1] | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kangur olbrzymi | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Kangur olbrzymi[12] (Macropus giganteus) – gatunek ssaka z podrodziny kangurów (Macropodinae) w obrębie rodziny kangurowatych (Macropodidae), endemit kontynentu australijskiego, jeden z najbardziej popularnych kangurów, często mylony z kangurem szarym, łapanym dla skór i mięsa już przez Aborygenów. Przez Europejczyków widziany po raz pierwszy w 1770. Obok kangura rudego i szarego należy do największych współcześnie żyjących torbaczy.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1790 roku brytyjski przyrodnik George Shaw nadając mu nazwę Macropus giganteus[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „rodowity mieszkaniec Nowej Holandii” (ang. native of New Holland)[1], tj. Kings Plains, Cooktown, Queensland, Australia[13][14][15]. Okaz typowy (neotyp) skóra i czaszka samca (sygnatura QM J10749) z kolekcji Muzeum Queenslandu, zebrany 24 listopada 1960 roku przez D.P. Vernona i S. Breedena[16][17].
Populacja tasmańska jest często uznawana za odrębny podgatunek[13], jednak badania genetyczne przeprowadzone w XXI wieku nie wykazały większego zróżnicowania w obrębie gatunku[15].
Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[15].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Macropus: gr. μακροπους makropous, μακροποδος makropodos ‘długo-stopy’, od μακρος makros ‘długi, wielki’; πους pous, ποδος podos ‘stopa’[18].
- giganteus: łac. giganteus „gigantyczny, olbrzymi”, od gigas, gigantis ‘gigant, olbrzym’, od gr. γιγας gigas, γιγαντος gigantos ‘gigant’[19].
Zasięg występowania i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Kangur olbrzymi występuje we wschodniej Australii od półwyspu Jork, w północno-wschodnim Queenslandzie, od południa daleko w południowo-wschodniej Australii Południowej i północno-wschodniej Tasmanii; również na wyspach Bribie, Curtis, Wielkiej Wyspie Piaszczystej i North Stradbroke (Queensland) oraz Little Snake, Rotamah i Sunday (Wiktoria)[15].
Typowe siedlisko kangura olbrzymiego to otwarte tereny lesiste i trawiaste, ze stosunkowo dużymi opadami deszczów, ale coraz częściej spotykany jest na terenach półpustynnych[20], gdzie został zepchnięty na skutek rozwoju gospodarki człowieka[21].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) samic 95,8–185,7 cm, samców 97,2–230,2 cm, długość ogona samic 44,6–84,2 cm, samców 43–109 cm; masa ciała samic 17–42 kg, samców 19–90 kg[22][23]. Z typową dla kangurowatych sylwetką – mała głowa, duże uszy, krótkie przednie i długie tylne kończyny – całkowicie wyprostowany osiąga ponad 2 metry[24].
Ciało pokrywa gładka, miękka i gęsta sierść koloru szarobrunatnego, część brzuszna, nogi i spodnia część ogona są jaśniejsze, na części twarzowej mogą miejscami występować siwe włosy. Kangury olbrzymie z terenów położonych bliżej wybrzeży mają jaśniejsze futro niż w głębi lądu, natomiast na południu kontynentu i w Tasmanii mają futro dłuższe.
Dymorfizm płciowy jest wyraźnie widoczny w różnicy wielkości. Przeciętna masa ciała samców jest 2–3 razy większa niż samic.
Bardzo mocny ogon pomaga w balansowaniu ciałem w szybkim biegu i stanowi podporę, kiedy kangur stoi. Tylne kończyny są silnie umięśnione, przystosowane do skakania, zakończone szerokimi stopami dorastającymi do 56 cm długości. Nogi zbudowane są w taki sposób, że poruszając się szybciej kangur zużywa mniej energii, potrafi wykonywać skoki do 9 metrów, a na krótkich odcinkach może osiągać prędkość do 48 km/h[25].
Przednie kończyny są krótkie, ruchliwe, zakończone pięciopalczastą dłonią. Służą do zbierania pokarmu i podawania go do pyska oraz do drapania się. Chód kangura olbrzymiego robi wrażenie niezgrabnego, ciężkiego i utykającego.
Mają dobrze rozwinięty wzrok, węch i słuch. Budowa uszu umożliwia ich obracanie w pożądanym kierunku. Każdy podejrzany szelest wywołuje niepokój i ucieczkę. Uciekają ogromnymi susami o długości do 9 m i wysokości 3 m. W normalnym biegu wykonują 3-metrowe skoki[24]. Poruszając się powoli podpierają się przednimi łapami.
Olbrzymi czy szary?
[edytuj | edytuj kod]Kangur olbrzymi jest często mylony z kangurem szarym, który był początkowo klasyfikowany jako podgatunek kangura olbrzymiego. Obydwa gatunki osiągają podobne rozmiary ciała i prowadzą podobny tryb życia. Pysk kangura szarego jest ciemny, podczas gdy kangur olbrzymi ma tę część łba niemal białą. Ponadto kangury olbrzymie nie posiadają charakterystycznej dla kangurów szarych białej łaty na udach. Kangur olbrzymi ma czarne zakończenie ogona[20].
Tryb życia
[edytuj | edytuj kod]Kangury olbrzymie są zwierzętami wyłącznie roślinożernymi. Żywią się liśćmi, pędami traw z rodzaju Spinifex, ziołami, nierzadko pasąc się razem ze zwierzętami hodowlanymi (owce, bydło). W niewoli zjadają również owoce. Żerują od zmierzchu do świtu, a w ciągu dnia śpią lub odpoczywają, chowając się w cieniu drzew lub wykopując zagłębienia w ziemi. Pasący się kangur skubie trawę w pozycji siedzącej podpierając się ogonem. Po oskubaniu trawy podnosi się i zjada ją w pozycji wyprostowanej. Po jedzeniu kładzie się na ziemi, wyciągając tylne nogi na bok, co ma znaczenie obronne – pozwala natychmiast zerwać się i uciec.
Zachowania socjalne
[edytuj | edytuj kod]Kangury olbrzymie tworzą małe grupy, w skład których wchodzi dorosły samiec – lider stada, czasem 2–3 młodsze samce i 2–3 samice z młodymi. Na bogatych w pokarm pastwiskach spotykane są większe stada[24]. Grupy kilku stad często pasą się razem. Po wyczerpaniu się pokarmu większe stado ponownie dzieli się na grupki poszukujące pokarmu oddzielnie.
Samce wykazują agresję przy ustalaniu hierarchii w stadzie. Dominujący samiec ma pierwszeństwo w pokrywaniu samicy wchodzącej w okres rui. Wyczuwając gotowość samicy do rozrodu zbliża się do niej i obwąchuje, wydając przy tym dźwięki przypominające gdakanie i przytrzymując jej głowę i ogon w sposób charakterystyczny dla wielu kangurowatych[20].
Porozumiewają się emitując różnorodne dźwięki przypominające gdakanie, kwiczenie i gardłowy kaszel (takie odgłosy wydają również samce w czasie konfrontacji z rywalami). Wyczuwając zagrożenie tupią tylnymi nogami o ziemię. Jest to kierowany do współplemieńców sygnał ostrzegawczy roznoszący się na znaczną odległość.
Rozród i rozwój
[edytuj | edytuj kod]Samce osiągają dojrzałość płciową w wieku 20 miesięcy, a samice – 17 miesięcy. Gody odbywają się w większości przypadków od wiosny do wczesnego lata. Po 30–38 dniowej ciąży rodzi się zawsze jedno młode. Ma 3 cm długości. Kończyny, uszy i otwory nosowe są słabo rozwinięte[24]. Młody kangur zaraz po urodzeniu samodzielnie wdrapuje się po futrze matki do jej torby lęgowej, gdzie przytwierdza się do sutka i zaczyna pobierać pokarm. W torbie lęgowej przebywa około 10 miesięcy[25], ale po jej opuszczeniu jeszcze przez 9 miesięcy żywi się mlekiem matki. Skład mleka zmienia się wraz z rozwojem młodego kangura. Matka komunikuje się z młodym serią pisków i dźwięków przypominających gdakanie.
Kangury olbrzymie żyją przeciętnie 7-10 lat na wolności, rekord w niewoli wynosi około 20 lat[20].
Status
[edytuj | edytuj kod]Kangury jako roślinożercy regulują wzrost i rozprzestrzenianie się roślinności trawiastej i krzewiastej. Zdarza się, że wkraczają na tereny uprawne wyrządzając lokalne szkody[26]. W globalnej skali ich negatywny wpływ na gospodarkę człowieka jest znikomy. Liczebność populacji nie jest na tyle duża, aby mogły znacząco szkodzić uprawom lub wpływać na parametry gleby na zajmowanych pastwiskach. Liczebność dzikiej populacji jest szacowana na blisko 2 miliony osobników. Ostry spadek liczebności odnotowany w latach 80. i 90. XX wieku – szczególnie w Tasmanii – został zahamowany.
Kangury olbrzymie mają niewielu naturalnych wrogów. Od tysięcy lat były obiektem polowań dla australijskich Aborygenów, a później dla europejskich osadników. Zabijano je dla futra i mięsa. Czasami są atakowane przez dingo.
Kangur olbrzymi jest chroniony przepisami prawa australijskiego, a jego wykorzystanie w przemyśle jest ściśle monitorowane i limitowane[20]. W klasyfikacji IUCN został zaliczony do kategorii mniejszego ryzyka (kategoria LR/lc ver 2.3)[27]. Odizolowana na Tasmanii od przynajmniej 10 000 – 15 000 lat populacja, zaklasyfikowana jako podgatunek Macropus giganteus tasmaniensis Le Souef, 1923 została zaliczona do kategorii NT[28]. Obecnie występuje tylko we wschodniej Tasmanii. Wcześniej był bardzo liczny, a jego obszar występowania został ograniczony na skutek rozwoju rolnictwa, degradacji siedlisk oraz nielegalnych polowań. Utracił 90% obszaru zajmowanego przed przybyciem europejskich osadników[29].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c G.Shaw: The naturalist’s miscellany, or Coloured figures of natural objects. Cz. 1. London: Printed for Nodder & Co., 1790, s. ryc. 33 i tekst. (ang.).
- ↑ B.G. de Lacépède: Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 6. (fr.).
- ↑ G. Shaw: General zoology, or Systematic natural history. T. 1. Cz. 2: Mammalia. London: G. Kearsley, 1800, s. 505, ryc. cxv. (ang.).
- ↑ G. Perry: Arcana, or, The museum of natural history: containing the most recent discovered objects: embellished with coloured plates, and corresponding descriptions: with extracts relating to animals, and remarks of celebrated travellers; combining a general survey of nature. London: Printed by George Smeeton for James Stratford, 1811, s. ryc. (63). (ang.).
- ↑ A. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc.. Wyd. Nouv. éd. presqu’ entièrement refondue et considérablement angmentée. T. 17. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 33. (fr.).
- ↑ G.A. Goldfuss. Ueber die verschiedenen Arten der Känguruh. „Isis, oder, Encyclopädische Zeitung von Oken”. Jahrgang 1819 (1), s. 266, 1819. (niem.).
- ↑ R. Owen: Macropus Shaw. W: T.L. Mitchell: Three expeditions into the interior of eastern Australia; with descriptions of the recently explored region of Australia Felix, and of the present colony of New South Wales. Cz. 2. London: T. and W. Boone, 1838, s. 359. (ang.).
- ↑ De Vis 1895 ↓, s. 120.
- ↑ De Vis 1895 ↓, s. 127.
- ↑ A.S. Le Souef. The grey kangaroo (Macropus giganteus), and its allies. „The Australian zoologist”. 3, s. 145, 1922–1924. (ang.).
- ↑ Macropus giganteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 16, 17. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Macropus (Macropus) giganteus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-06-21].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Macropus giganteus G. Shaw, 1790. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 102. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ Species Macropus giganteus Shaw, 1790. [w:] Australian Faunal Directory [on-line]. Australian Biological Resources Study. [dostęp 2023-08-13]. (ang.).
- ↑ J.H. Calaby, G. Mack & W.D.L. Ride. The application of the generic name Macropus Shaw 1790 and of other names commonly referred to the grey kangaroo. „Memoirs of the Queensland Museum”. 14 (2), s. 25–31, 1962. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 393, 1904. (ang.).
- ↑ giganteus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-08-13] (ang.).
- ↑ a b c d e M. Joo & P. Myers: Macropus giganteus. Animal Diversity Web, 2004. [dostęp 2007-07-24]. (ang.).
- ↑ Abstrakt: Terence J. Dawson et al. Water use and the thermoregulatory behaviour of kangaroos in arid regions: insights into the colonisation of arid rangelands in Australia by the Eastern Grey Kangaroo (Macropus giganteus), Journal of Comparative Physiology B: Biochemical, Systemic, and Environmental Physiology, Springer Berlin / Heidelberg (en)
- ↑ M. Eldridge & G. Coulson: Family Macropodidae (Kangaroos and Wallabies). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 725. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
- ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 67. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ a b c d W. Serafiński & E. Wielgus-Serafińska: Ssaki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976.
- ↑ a b BBC, 2004. "Nature Wildfacts: Eastern grey kangaroo" (On-line) (en)
- ↑ Meers B.T.; Adams R. The impact of grazing by Eastern Grey Kangaroos (Macropus giganteus) on vegetation recovery after fire at Reef Hills Regional Park, Victoria, Ecological Management & Restoration, Volume 4, Number 2, August 2003, pp. 126-132(7), Blackwell Publishing
- ↑ P. Munny, P. Menkhorst, J. Winter, Macropus giganteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-13] (ang.).
- ↑ P. Munny, P. Menkhorst, J. Winter, Macropus giganteus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2007-07-24] (ang.).
- ↑ Forester Kangaroo (Macropus giganteus tasmaniensis), Advice to the Minister for the Environment and Heritage from the Threatened Species Scientific Committee (TSSC) on Amendments to the list of Threatened Species under the Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999 (EPBC Act) (en)
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ch.W. De Vis. A Review of the Fossil Jaws of the Macropodidce in the Queensland Museum. „Proceedings of the Linnean Society of New South Wales”. Second series. 10 (2), s. 75–133, 1895. (ang.).