Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach
 nr rej. :- A/1455/24 z 4 września 2024 (woj. śląskie)[1] - A/1545/94 z 29 sierpnia 1994 (woj. katowickie) | |||
 Ulica Krakowska w Tarnowskich Górach, po prawej narożna kamienica pod nr. 12 (zdj. 2015) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Miejscowość | |||
| Adres | |||
| Styl architektoniczny | |||
| Architekt |
Walter Wichura | ||
| Inwestor |
Heinrich Siedner | ||
| Ukończenie budowy |
XVIII wiek, 1911 | ||
| Ważniejsze przebudowy |
1868, 1894–1898 (1897), 1900, 1902–1906, 1910–1911, 1929 | ||
| Kolejni właściciele |
| ||
Położenie na mapie Tarnowskich Gór  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego  | |||
| 50,444200°N 18,858560°E/50,444200 18,858560 | |||
Kamienica przy ul. Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach – zabytkowa kamienica znajdująca się u zbiegu ulic Krakowskiej i Tylnej na terenie śródmieścia miasta Tarnowskie Góry. Wzniesiona w XVIII wieku; obecną formę uzyskała w 1911 roku. W 1994 roku została wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Zabudowa w narożniku ulic Krakowskiej i Tylnej (wówczas Krakauerstraße i Hinterstraße[3]) istniała już na pewno w XVIII wieku[2]. W 1765 jej wartość wynosiła 313 talarów i nie zmieniła się aż do połowy XIX wieku[2]. W 1865 roku właścicielem posesji był kupiec i członek stowarzyszenia Chewra Kadisza, Adolf Schlesinger. Na jego zlecenie lokalny mistrz murarski Mrowietz wybudował nowe budynki gospodarcze od strony ulicy Tylnej[4]. W 1894 roku budynki należały do Moritza Krebsa[5], również członka tarnogórskiej gminy żydowskiej, który w latach 1894–1898, 1900 oraz 1902–1906 zlecał kolejne niewielkie przebudowy obiektu. Prace przeprowadzili odpowiednio: Johannes Kindler ojciec, Emanuel Dziuba oraz Johannes Kindler syn[4]. Budynek miał wówczas postać niewielkiej jednopiętrowej kamienicy z dwuspadowym dachem[4] i o nieregularnym układzie okien, sięgającej ok. 3 m dalej na wschód niż obecna kamienica przy ulicy Krakowskiej 12[2].
W 1908[4] lub 1909[5] roku kamienica stała się własnością mistrza piekarskiego, Heinricha Siednera, dla którego budowniczy Karl Korbsch wykonał drobne przebudowy okien i dachu oraz przebudowę budynków gospodarczych, które zaadaptowano na piekarnię[4]. Już pod koniec 1910 roku murarz Walter Wichura pracujący w Bytomiu i Tarnowskich Górach przedstawił Siednerowi projekt całkowitej przebudowy kamienicy zakładający m.in. wyburzenie wschodniej części budynku, co pozwoliłoby na poszerzenie wylotu ulicy Tylnej[4]. Projekt został zrealizowany w 1911 roku z wykorzystaniem niektórych elementów starego obiektu (części murów parteru, piętra oraz całości piwnic)[2][5][4].
W 1929 roku właścicielem kamienicy był Franciszek Rędzioch[2], z którego inicjatywy przeprowadzono kolejne drobne przebudowy według projektu architekta Jastrzębskiego[5].
29 sierpnia 1994 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków[6].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]
Kamienica przy ulicy Krakowskiej 12 w Tarnowskich Górach jest budynkiem murowanym z cegły, narożnym, wzniesionym na planie nieregularnego pięcioboku, z przylegającą od tyłu (od strony ulicy Tylnej) oficyną[2][5]. Budynek ma trzy kondygnacje, poddasze użytkowe oraz jest podpiwniczony[2][5]. Układ wnętrz jest dwutraktowy[5]. Kamienica częściowo kryta jest mansardowym dachem, kryjącym kondygnację poddasza, a nad wykuszem w formie szczytu[2]. Budynek wzniesiony jest w stylu historyzującym[5], łączy cechy eklektyczne i modernistyczne (tzw. Heimatschutzarchitektur[2])[4].
Fasada, skierowana na ulicę Krakowską, z wyraźnie wyodrębnionym cokołem, jest dziewięcioosiowa, z osiami podkreślonymi lizenami w tynku, z których skrajne zwieńczone są kartuszami herbowymi w kapitelach[5]. Część fasady obejmująca cztery wewnętrzne osie jest nieco wysunięta przed lico budynku, tworząc wykusz zwieńczony balkonem z metalową balustradą[5]; na drugiej oraz trzeciej kondygnacji wykuszu również znajdują się podobne balkony[2]. Pod oknami trzeciej kondygnacji obecne są płyciny w formie kartuszy[5]. Na osi trzeciej i czwartej znajduje się główne wejście do kamienicy z ujętym w pilastry portalem, dźwigającym belkowanie i zwieńczonym płaskorzeźbą przedstawiającą statek, co jest nawiązaniem do średniowiecznej Hanzy[2][5]. Drzwi wejściowe są współczesne, drewniane, dwuskrzydłowe, z nadświetlem[5].
W narożniku budynku znajduje się czterokondygnacyjna, sześcioboczna pseudowieżyczka kryta sześciospadowym dachem[5]. Jej ostatnia kondygnacja wydzielona jest gzymsem[5]. Elewacja od strony ulicy Tylnej jest dwuosiowa z osiami wydzielonymi lizenami w tynku[5]. Elewacja tylna, wychodząca na podwórze gospodarcze, jest sześcioosiowa, pozbawiona detali i zdobień, z niewielkimi balkonami na drugiej i trzeciej kondygnacji[5]. Tylne drzwi są drewniane, dwuskrzydłowe, płycinowe, z nadświetlem[5].
Wnętrza kamienicy zachowane są w oryginalnym układzie[5]. Główna klatka schodowa jest dwubiegowa, o konstrukcji stalowej, z drewnianymi stopnicami i metalową balustradą[5]. Do piwnicy prowadzą jednobiegowe schody o konstrukcji betonowej[5]. Piwnica nakryta jest ceglanym stropem odcinkowym, a wyższe kondygnacje drewnianymi stropami[5].
Od tyłu do kamienicy przylega jednotraktowa oficyna, wzniesiona na rzucie zbliżonym do prostokąta[5].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Elewacja frontowa kamienicy od strony ul. Krakowskiej (2021) -
Narożnik kamienicy z pseudowieżyczką (2023) -
Portal z wejściem do budynku (2021) -
Fragment elewacji od strony ul. Tylnej (2023) -
Elewacja i oficyna od strony ul. Tylnej (2023)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz - rejestr zabytków nieruchomych. Spis obiektów wpisanych do rejestru (tabela) (pol.) bip.katowice.wkz.gov.pl [dostęp 2024-11-09]
- ↑ a b c d e f g h i j k l Fundacja Kruszce Śląska: ul. Krakowska 12. [w:] Internetowe Vademecum Architektury Tarnowskich Gór [on-line]. vademecum-tg.pl, 2018. [dostęp 2023-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ Nadolski 2000 ↓, s. 244.
- ↑ a b c d e f g h Broniec i in. 2009 ↓, s. 27.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Błahut 1994 ↓, s. 2.
- ↑ Rejestr zabytków (WKZ) ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Magdalena Błahut, Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, tzw. karta biała – dom, [w:] zabytek.pl [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, kwiecień 1994 [dostęp 2023-12-29] (pol.).
- Marian Broniec i inni, Przewodnik Tarnowskie Góry, Tarnowskie Góry: Drukpol sp.j., 2009, ISBN 978-83-61458-36-4.
- Przemysław Nadolski, Miasto pod panowaniem pruskim i w obrębie II Rzeszy Niemieckiej (1763-1918). Miasto i jego zabudowa, [w:] Jan Drabina (red.), Historia Tarnowskich Gór, Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000, ISBN 83-911508-3-6.
- Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 27 listopada 2023 r.) [online], Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach, 27 listopada 2023 [dostęp 2023-12-28] (pol.), [Rejestr zabytków (WKZ)].
| UNESCO[A] | |
|---|---|
| Zamki i pałace | |
| Obiekty sakralne |
|
| Pozostałe budynki |
|
| Zabytkowe parki | |
| Inne obiekty | |
| Obiekty nieistniejące |