Kamienica Pod Zieloną Dynią we Wrocławiu
 nr rej. A/1526/281 z 30.12.1970[1]
| |
 Kamienica Pod Zieloną Dynią na wrocławskim Rynku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Rynek 23 |
| Architekt |
Celina Różycka, Marian Bukowski |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Zniszczono | |
| Odbudowano | |
| Kolejni właściciele |
rodzina Schmiedchen (1395-1426), Michel Hansstengel (1426-1433), Peter Kyrstan i potomkowie (1433-1507) |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′33,1″N 17°01′54,7″E/51,109194 17,031861
| |
Kamienica Pod Zieloną Dynią (niem.: Haus Zum Grünen Kürbis) – średniowieczna kamienica na wrocławskim Rynku, na południowej pierzei Rynku, tzw. stronie Złotego Pucharu[a].
Historia kamienicy i jej architektura
[edytuj | edytuj kod]W XIII wieku na posesji nr 22 i 23 o szerokości 20 lub 22 łokci (wg rejestru 20,5 łokci) znajdował się jeden budynek z wejściem w ścianie bocznej i z przestrzenią (miedziuch) między nim a kamienicą nr 21[2][3].
W 1487 roku znajdowała się w niej gospoda prowadzona przez Caspara Kristiana, która pod koniec XV wieku została połączona z tylnym budynkiem mieszczącym się przy ulicy Junkierskiej (obecnie ul. Ofiar Oświęcimskich)[4]. W 1541 kamienica (o czym wskazuje umieszczona data w portalu) została przebudowana i nadano jej styl renesansowy. Trzykondygnacyjna kamienica posiadała trzy osie okienne i przykryta była dachem osłoniętym szczytem. Sam szczyt podzielono pilastrami i gzymsami, a na samej górze umieszczono poziome woluty podparte rzędami kanelur. Okna zostały otoczone profilami, a boczne dodatkowo u dołu guzami. Do sieni na parterze prowadził prostokątny portal[5] o prostokątnym wykroju umieszczony w zachodniej osi. Nad otworem wejściowym znajdowało się podwójne naświetle w kształcie leżącego prostokąta podobnie zdobione. Pomiędzy portalem a nadświetlem znajdowała się dekoracja z krótkich kaneli z piszczałkami rozdzielonych niewielkimi tondami. Pośrodku znajdowała się data „1541", a nad nadświetlem umieszczona była inskrypcja w języku łacińskim pisana majuskułą: VERBVM DOMINI MANET IN ETERNUM ("Słowo Boga trwa na wieki"). Nad inskrypcja znajdował się gzyms dzielący, a nad nim dekoracja kaneli z piszczałkami[6][b].
W 1910 kamienica została zburzona i odbudowana jako pięciokondygnacyjny modernistyczny dom handlowy, według projektu H Buchmanna[7].
Właściciele i postacie związane z kamienicą
[edytuj | edytuj kod]Od 1395 do 1426 roku kamienica należała do rodziny Schmiedchen (Smedchen, Schmidtchen). Od około 1416 jej właścicielami było rodzeństwo Margareth z mężem Niclasem Sachse i Hans Schmiedchen, który w 1422 wykupił część siostry. Hans w latach 1430–1438 był członkiem dwudziestu czterech stałych rajców/ławników[4].
W 1426 roku kamienica została sprzedana Michelowi Hansstengelowi, a w 1433 ponownie zmieniła właściciela. Nowym nabywcą został Peter Kyrstan (Kirstan) von Troppaw z Opawy. Kirstan w latach 1439–1454 był wielokrotnie wybierany do ławy i rady miejskiej. Był królewskim lennikiem, posiadaczem ziemskim, właścicielem wielu posesji miejskich. Zmarł w 1463 roku. Kamienicą do 1470 roku opiekowała się jego żona Magdalena, a następnie znajdowała się w posiadaniu jego szóstki potomstwa. W 1486 jedynym właścicielem kamienicy został syn Kaspar, a po jego śmierci od 1491 (do 1507) kolejny potomek rodu Kyrstan o tym samym imieniu co ojciec, Kaspar[8].
Po 1945
[edytuj | edytuj kod]W 1945 podczas oblężenia Wrocławia kamienica została zburzona; odbudowana po wojnie w latach (1952–1960) w formie zbliżonej do renesansowej. W zrekonstruowanym portalu znajdują się dwie daty: 1541 i 1954 oraz odtworzona inskrypcja w języku łacińskim[9][7]. Budynek ma sień i klatkę schodową wspólną z kamienicą nr 22 oraz z niej prowadzi przejście do schodów w budynku 24[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nieopodal Rynku znajduje się inny budynek o podobnej nazwie: "Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami" przy ul. Kuźniczej 43/45, wybudowany w roku 1910 i zachowany do dziś. Ten natomiast odróżniać należy od kamienicy "Pod Trzema Polakami", przy Kotlarskiej 25.
- ↑ Opis portalu na podstawie zachowanego rysunku Heinricha Mützela z 1825 roku.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ Chorowska i Lasota 2010 ↓, s. 160.
- ↑ Goliński 2011 ↓, s. 109.
- ↑ a b Goliński 2015 ↓, s. 155.
- ↑ Czerner 1976 ↓, s. 63-64.
- ↑ Łukaszewicz 2008 ↓, s. 125.
- ↑ a b Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 303.
- ↑ Goliński 2015 ↓, s. 156-157.
- ↑ a b Czerner 1976 ↓, s. 137.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
- Olgierd Czerner: Rynek wrocławski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz1: 1345-1420). Wrocław: Chronicon, 2011.
- Mateusz Goliński: Przy wrocławskim Rynku. Rekonstrukcja dziejów własności posesji (cz2: 1421-1500). Wrocław: Chronicon, 2015.
- Krystyna Kirschke: Fasady wrocławskich obiektów komercyjnych z lat 1890-1930: struktura, kolorystyka, dekoracja. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005. ISBN 83-7085-918-6.
- Małgorzata Chorowska, Czesław Lasota: O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic. W: Jerzy (pod red.) Piekalski, Krzysztof Wachowski: Ulice średniowiecznego Wrocławia. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii: WRATISLAVIA ANTIQUA 11, 2010.
- red. Piotr Łukaszewicz: Ikonografia Wrocławia. Wrocław: Muzeum Narodowe, 2008.