Jurkowice (powiat staszowski)
50°38′11″N 21°22′00″E/50,636389 21,366667| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
521[2] |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
28-210[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TSZ |
| SIMC |
0788229[4] |
Położenie na mapie gminy Bogoria  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu staszowskiego  | |
| 50°38′11″N 21°22′00″E/50,636389 21,366667[1]
| |
Jurkowice – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Bogoria[4][5].
Przez wieś przebiegają drogi powiatowe: 0780T (Wola Malkowska – Bogoria – Klimontów), 0786T (Jurkowice – Wiśniówka), 0788T (Jurkowice – Pełczyce Górne – Witowice) oraz 0848T (Jurkowice – Samotnia – Nawodzice).
Powierzchnia wsi wynosi 339 ha.
Części wsi
[edytuj | edytuj kod]| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0788235 | Jurkowice-Kamieniołom | kolonia |
| 0788241 | Samotnia | przysiółek |
Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne
[edytuj | edytuj kod]W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Jurkowic zawarty w tabeli 1.
Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych[6] Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miastaNazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektuI. Gromada JURKOWICE
- Jurkowice
- Dąbrowa
- Folwark-Jurkowice
- Jurkowice-Kolonia
- Nowa Wieś
- Samotnia
- Chłopski Las — las
- Dąbrowa — pole
- Dworski Las — las
- Gościniec — pole
- Górecki Las — las
- Jurkowice-Kolonia — pole
- Kopaniny — pole
- Krzemienie — pole
- Lipie — las
- Parszywka — pole, łąki
- Półanki — pole
- Samotnia — pole
- Zantuz — pole, łąka
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Geograficznie Jurkowice położone są na Wyżynie Sandomierskiej. Występuje tu rzeźba falista z wąwozami o średnich stokach i małymi ciekami bez nazw. Występują też płaskie wierzchowiny i nieckowate zagłębienia. Wchodzi w skład makroregionu Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej.
Część wsi położona jest na planowanym obszarze Natura 2000 – Ostoja Żyznów.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W dokumencie z 1418, jako właściciel wsi wymieniany jest Mikołaj, który toczył spór o wymiar dzisięciny z wikarym Albertem z Olbierzowic.[7]
O wsi Jurkowice należącej do parafii w Olbierzowicach wspomina także Jan Długosz w Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis napisanej w latach 1470–1480. Jako właściciela wsi wymienia szlachcica o nazwisku Moszgawsky. We wsi znajdowały się łany kmiece, folwarczne płacące dziesięcinę biskupowi krakowskiemu. Z części wsi dziesięcinę pobierał również pleban z Olbierzowic.[8]
W 1629 roku właścicielem wsi był Wojciech Lipnicki, który za 1,75 łana płacił 6 złp. 12 gr podatku[9].
W 1787 roku w Jurkowicach mieszkało 81 osób wyznania rzymskokatolickiego (24 mężczyzn, 26 kobiet, 4 dzieci w wieku od 7 lat i 27 dzieci w wieku do 7 lat), a także 8 Żydów (3 mężczyzn, 2 kobiety i 3 dzieci).[10]
W okresie zaboru rosyjskiego wieś była majątkiem donacyjnym. W 1827 r. wieś liczyła 95 mieszkańców i 12 domów, znajdował się w niej również folwark. Od 1849 roku dzierżawcą wsi był wojskowy i urzędnik carski, Polak z pochodzenia, Edward Białoskórski. Wieś w tym okresie przynosiła 1200 rubli rocznego dochodu. Folwark obejmował 440 mórg ziemi uprawnej, kamieniołom, cegielnię i wapiennik. Nowy właściciel nie mieszkał na stałe w majątku, a zarządzanie zlecił bratu Władysławowi[11].
21 października 1863 roku miała miejsce bitwa pod Jurkowicami pomiędzy oddziałem powstańców styczniowych z partii Dionizego Czachowskiego pod dowództwem kapitana Gustawa Rosnera-Róży a oddziałami rosyjskimi. Po bitwie kozacy śmiertelnie pobili brata właściciela wsi – Władysława Białoskórskiego oraz lekarza staszowskiego Dowgiałłę, właściciela Pełczyc i Witowic. Edward Białoskórski odbudował zniszczone w walce zabudowania folwarku i na starość osiadł w Jurkowicach. Zmarł w 1881 roku w willi „Samotnia”[11]. W tym samym roku nowym właścicielem wsi został Franciszek Proczke[11], a później Ludwik Proczke[12].
W 1886 r. wieś liczyła 218 mieszkańców i 25 domów. Do miejscowych chłopów należało 114 mórg ziemi. Folwark Jurkowice obejmujący wsie Jurkowice i Witoldów zajmował 440 mórg. Składało się na niego 234 morgi gruntów ornych i ogrodów, 20 mórg łąk, 9 mórg pastwisk, 170 mórg lasów oraz 10 mórg nieużytków i placów. Do folwarku należało 8 budynków murowanych i 11 drewnianych. Eksploatowano wówczas pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. W skład majątku wchodziła również cegielnia i piec wapienny.
W 1916 r. wieś dla swojego syna nabył Wilhelm Konstanty Kuksz, warszawski inżynier i przemysłowiec, właściciel biura technicznego „Kuksz i Luedtke”. Wilhelm Konstanty Kuksz był wnukiem węgierskiego powstańca z 1848–1849 pułkownika Pułku Huzarów, Beli Kuksza. Nowy właściciel wsi ur. w 1886 skończył dwa fakultety: prawo w Szwajcarii i szkołę techniczną w Wiedniu. Mieszkał na stałe w Warszawie, zajmując się rodzinną firmą, a gospodarstwo prowadziła jego żona. Hodowała na kilku hektarach warzywa - wtedy jeszcze mało popularne jak papryka i szparagi, a w oranżeriach hodowano melony. Kukszowie mieszkali w starym modrzewiowym dworku mającym 8 pokoi. W celu poprawy komunikacji z Sandomierzem, Kuksz przeznaczył kamień z własnej kopalni na budowę drogi Klimontów – Bogoria. Syn Kuksza – Henryk – działał w czasie II wojny światowej w oddziale partyzanckim Jędrusie pod pseudonimem „Selim”[11].
W przysiółku Samotnia w latach 1915–1938 istniał wojenny cmentarz, na którym było pochowanych 56 legionistów przeniesionych z różnych mogił rozsianych po okolicznych wsiach. Wśród nich był zmarły w wyniku odniesionych ran w Pęcławicach Górnych, kapitan "Herwin" - Kazimierz Jan Piątek[13].
W 1921 roku wieś Jurkowice liczyła 17 domów i 129 mieszkańców, w tym 3 wyznania mojżeszowego. Folwark Jurkowice liczył natomiast 51 mieszkańców w 5 domach[14]. Kolonia Samotnia liczyła 20 domów i 146 mieszkańców, w tym 8 wyznania mojżeszowego[15].
1 listopada 1931 roku została otwarta jednoklasowa Publiczna Szkoła Powszechna.[16]
W okresie II wojny światowej we wsi istniała placówka ZWZ-AK. Pierwszym komendantem był Józef Kotaś, były podoficer KOP. Według Jerzego Więckowskiego, 1 marca 1943 r. wieś liczyła 671 mieszkańców[17].
Po II wojnie światowej majątek Kukszów został uspołeczniony. Akt przejęcia majątku przez komisarzy ludowych w zastępstwie męża podpisała Maria Kuksz. Komisarzami byli dawni pracownicy: Władysław Kowalczyk – karbowy i Stanisław Bielecki. Na bazie majątku Kukszów w Jurkowicach funkcjonuje rolnicza spółdzielnia produkcyjna.
W latach 1915–1954 istniała gmina Jurkowice, a w latach 1954–1973 gromada Jurkowice. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnobrzeskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- park podworski z XIX wieku o powierzchni 0,54 ha jest ujęty w ewidencji zabytków.
Surowce mineralne
[edytuj | edytuj kod]Najważniejszym bogactwem Jurkowic są duże zasoby kamienia budowlanego. W rejonie Jurkowic znajduje się wychodnia skał dolomitowych. Znajdują się tu osady kambryjskie, syluru przylegającego od północnej strony do wychodni skał dolnodewońskich. Utwory dewońskie wypełniają rów tektoniczny wraz z utworami ordowiku i syluru. Utwory te reprezentowane są w Jurkowicach przez dolomity, dolomity margliste i iłowce dolomityczne, których miąższość dochodzi do 120 m. Dolomity eksploatowane w Jurkowicach mogą być używane do produkcji kruszyw łamanych zwykłych, gruzów we wszystkich frakcjach spełniających normy dla kruszyw klasy II i III. Złoże udokumentowane wynosi 6 484, tys. ton (dane na 1972 rok) różnej jakości dolomitów[18]. Z uwagi na wzrost miąższości nadkładu i niewielki obszar samej wychodni, dolomity te nie rokują większych perspektyw surowcowych. Obecnie kamień z Jurkowic przeznacza się przede wszystkim do produkcji łamanych kruszyw drogowych. Skała w Jurkowicach zawiera obok CaO (tlenku wapnia) około 15% MgO (tlenku magnezu) oraz inne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 47699
- ↑ Wieś Jurkowic w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-20], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 409 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Por. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 11-12, 77-96.
- ↑ Dokumenty parafii w Olbierzowicach z lat 1418 - 1733. Archiwum Diecezji Sandomierskiej.
- ↑ Jan Długosz, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, tom II, str. 348
- ↑ Zbigniew Anusik „Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629”, Przegląd Nauk Historycznych 2012, R. XI, NR 2, s. 72.
- ↑ ks. Bolesław Kumor „Spis ludności Diecezji Krakowskiej prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1787 roku”, T. 38, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy KUL, Lublin 1979, s. 161,ISSN 2545-3491
- ↑ a b c d http://gadkowski.pl/publikacja/jurkowice-k-bogorii/
- ↑ Metryka parafii Olbierzowice z 1903r, akt numer 137
- ↑ Marek Lis, By nie zatarł ich czas...: śladami mogił i cmentarzy wojennych I wojny światowej w powiatach: sandomierskim, opatowskim i staszowskim, wyd. „Myjakpress”, Sandomierz, 2001, ISBN 83-86436-57-3
- ↑ Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy powiatu sandomierskiego, Sandomierz 1929, s. 19–20
- ↑ Wacław Skarbimir Laskowski, Słownik krajoznawczy powiatu sandomierskiego, Sandomierz 1929, s. 48
- ↑ Kronika Publicznej Szkoły Powszechnej w Jurkowicach
- ↑ Jerzy Władysław Więckowski, red. naukowa Alina Fitowa Podobwód Armii Krajowej Klimontów CZEREMCHA (zarys dziejów), PHU SzostakDruk, Staszowskie Towarzystwo Kulturalne, Wydanie I, Kraków 2009, str. 38
- ↑ Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski. Arkusz Klimontów (887), Andrzej Romanek, Warszawa 1977 r., Wydawnictwo Geologiczne, s.39
Literatura
[edytuj | edytuj kod]- Kaczmarek Leon (red. nauk. zeszytu), Taszycki Witold (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jurkowice (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 634.
- Jerzy Kowalczyk (1938-2015): Jurkowice. Powstanie Styczniowe 1863-1864, miejsca pamięci województwo krakowskie i sandomierskie.
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Części miasta |
|
| Części wsi |
|
| Kolonie wsi |
|
| Przysiółki wsi |
