Judaszowiec

Judaszowiec
	; Judaszowiec południowy, Izrael
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	Cercidoideae
Rodzaj	judaszowiec
	Nazwa systematyczna
	Cercis L.; Sp. Pl. 374, 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Cercis siliquastrum L.
Synonimy
	Siliquastrum Duhamel du Monceau;
	Siliquastrum Duhamel du Monceau;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Judaszowiec (Cercis L.) – rodzaj roślin z podrodziny Cercidoideae, jednej z najstarszych lub najstarszej linii rozwojowych bobowatych (Fabaceae). Należy do niego 10 gatunków^[4]. Większość – 6 gatunków występuje w Chinach, dwa w Ameryce Północnej, jeden (judaszowiec południowy C. siliquastrum) w basenie Morza Śródziemnego i jeden w Azji Środkowej^[5]^[6]. Występują w typowych dla klimatu śródziemnomorskiego formacjach zaroślowo-leśnych (chaparral, makia), w lasach mieszanych i liściastych na siedliskach świeżych, na nizinach i w niższych położeniach górskich^[5].

Rośliny te są uprawiane jako ozdobne, głównie dla efektownych kwiatów pojawiających się przed lub równocześnie z liśćmi^[7]. Wykorzystywane są także jako rośliny lecznicze, pokarmowe (jadalne są kwiaty i młode strąki), miododajne i źródło drewna. Indianie północnoamerykańscy z drewna judaszowca kanadyjskiego wykonywali łuki^[5].

Judaszowiec południowy uprawiany w rejonie Jerozolimy jako drzewo ozdobne określany był mianem Arbor Judae – „drzewa żydowskiego”^[8] (tak też po polsku był zwany np. w początkach XIX wieku^[7]). Później, najprawdopodobniej z powodu mylącej nazwy, rozpowszechniła się legenda o tym, że to drzewo, na którym powiesić się miał Judasz Iskariota (Arbor Judaeae), co wpłynęło na nazwę zwyczajową tych roślin w różnych językach^[8]. Nazwa naukowa pochodzi od starożytnej nazwy greckiej – cerkis, której Teofrast z Eresos używał w odniesieniu do judaszowca południowego^[5].

Morfologia

Pokrój: Krzewy i niewielkie drzewa do 10 m wysokości^[9].
Liście: Skrętoległe i sezonowe^[9], u nasady z łuskowatymi, błoniastymi i szybko odpadającymi przylistkami^[6]. Ogonki zgrubiałe u nasady blaszki^[7]. Liście są pojedyncze, co jest cechą wyraźnie różniącą od innych przedstawicieli bobowatych^[10]. Blaszka zaokrąglona, sercowata lub nerkowata^[9]^[7], całobrzega, na wierzchołku zaostrzona, rzadziej zaokrąglona (C. siliquastrum) lub wcięta (C. occidentalis). Użyłkowanie dłoniaste^[6]. Jesienią liście przebarwiają się na żółto^[7].
Kwiaty: Wszystkie gatunki mają kwiaty skupione w pęczkach tworzących się nie tylko na młodych pędach, ale również na grubych konarach, a nawet na pniu (kaulifloria). Tylko C. racemosa ma kwiaty skupione w gronach wyrastających wyłącznie w kątach liści^[8]. Kwiaty są motylkowe, ale z wszystkimi płatkami wolnymi – brak łódeczki^[7], różowo-fioletowe, bardzo rzadko białe^[9]. Dwa dolne płatki są większe – one obejmują i chronią pręciki i słupek. Trzy górne są rozpostarte lub odgięte. Działek kielicha jest 5, nierównej długości, u nasady zrośniętych. Pręcików jest 10 i są one wolne. Nitki pręcików często w dole są owłosione. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią^[9]^[6], w której rozwija się od dwóch do 10 zalążków. Szyjka słupka jest nitkowata, zwieńczona główkowatym znamieniem^[6].
Owoce: Strąki płaskie^[7], często czerwieniejące po dojrzeniu i długo wiszące na drzewie, jeszcze po zrzuceniu liści^[9]. Nasiona zaokrąglone i spłaszczone^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Jeden z kilkunastu rodzajów podrodziny Cercidoideae stanowiącej jeden z kladów bazalnych w obrębie rodziny bobowatych Fabaceae s.l.^[2] W obrębie podrodziny stanowi klad bazalny^[11]^[12]^[5]. Pierwotnie był to jeden gatunek rozprzestrzeniony na półkuli północnej, którego różnicowanie nastąpiło w wyniku izolacji w różnych refugiach w czasie zlodowaceń^[9]. Dawniej rodzaj zaliczany był do brezylkowych Caesalpinioideae (podrodziny lub rodziny w zależności od ujęcia systematycznego)^[10].

Wykaz gatunków^[4]^[7]

Cercis canadensis L. – judaszowiec kanadyjski
Cercis chinensis Bunge – judaszowiec chiński
Cercis chingii Chun
Cercis chuniana F.P.Metcalf
Cercis glabra Pamp.
Cercis griffithii Boiss. – judaszowiec Griffitha
Cercis occidentalis Torr. ex A.Gray
Cercis orbiculata Greene
Cercis racemosa Oliv.
Cercis siliquastrum L. – judaszowiec południowy

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
↑ ^a ^b ^c Cercis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 59. ISBN 978-1-900347-80-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dezhao Chen, Dianxiang Zhang, Supee Saksuwan Larsen & Michael A. Vincent: Cercis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-09].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 100–103. ISBN 83-01-11074-0.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 183, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 274. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Martin F. Wojciechowski, Johanna Mahn: Cercideae. Arizona State University, 2006. [dostęp 2010-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-05)]. (ang.).
↑ Wojciechowski, M. F.; Lavin, M.; Sanderson, M. J.. A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolves many well-supported subclades within the family. „American Journal of Botany”. 91, 1846, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1846.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-29] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].

[powo-4] Cercis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-08].

[legumes-5] G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 59. ISBN 978-1-900347-80-8.

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dezhao Chen, Dianxiang Zhang, Supee Saksuwan Larsen & Michael A. Vincent: Cercis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-09].

[seneta-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 100–103. ISBN 83-01-11074-0.

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 183, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 274. ISBN 0-333-73003-8.

[ency-10] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.

[tolweb-11] Martin F. Wojciechowski, Johanna Mahn: Cercideae. Arizona State University, 2006. [dostęp 2010-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-05)]. (ang.).

[Wojciechowski2004-12] Wojciechowski, M. F.; Lavin, M.; Sanderson, M. J.. A phylogeny of legumes (Leguminosae) based on analysis of the plastid matK gene resolves many well-supported subclades within the family. „American Journal of Botany”. 91, 1846, 2004. DOI: 10.3732/ajb.91.11.1846.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]