Jeżów

Jeżów
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Fragment centrum
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
Powiat	brzeziński
Gmina	Jeżów
Prawa miejskie	1334–1870, 2023
Burmistrz	Mariusz Guzicki
Powierzchnia	12,56 km²
Populacja (31.12.2023); • liczba ludności; • gęstość	; 1254; 99,8 os./km²
Strefa numeracyjna	46
Kod pocztowy	95-047
Tablice rejestracyjne	EBR
	Położenie na mapie gminy Jeżów Jeżów
	Położenie na mapie Polski Jeżów
	Położenie na mapie województwa łódzkiego Jeżów
	Położenie na mapie powiatu brzezińskiego Jeżów
	51°48′49″N 19°58′07″E/51,813611 19,968611
TERC (TERYT)	1021044
SIMC	0728658
	Urząd miejskiul. Kwiatowa 1; 95-047 Jeżów
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	BIP

Jeżów – miasto w Polsce w województwie łódzkim, w powiecie brzezińskim, w gminie Jeżów. Siedziba gminy Jeżów.

Jeżów leży na historycznym Mazowszu, w dawnej ziemi rawskiej^[3]. Dawniej miasto duchowne, założone w 1334 roku, położone było w ziemi rawskiej województwa rawskiego^[4]^[5]. Zdegradowany do rangi wsi 31 maja 1870 roku i włączony do gminy Popień jako jej nowa siedziba^[6]. 21 września 1953 stał się siedzibą gminy Jeżów^[7], a w latach 1954–1972 gromady Jeżów^[8]. Od 1973 ponownie w reaktywowanej gminie Jeżów^[9]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa skierniewickiego. Status miasta odzyskał 1 stycznia 2023^[10].

Historia

Najstarsze dzieje Jeżowa wiążą się z prepozyturą klasztoru benedyktynów w Lubiniu w Wielkopolsce. Przypuszczalnie prepozytura jeżowska została ufundowana za panowania Bolesława Krzywoustego, czyli w latach 1107–1138. Według Jana Długosza, kościół jeżowski pod wezwaniem św. Andrzeja został zbudowany z inicjatywy Piotra Włostowica, od roku 1117 palatyna księcia Bolesława. Benedyktyni administrowali obszerną parafią, obejmującą także wsie Góra, Mikulin, Jasienin, Krosnowa. Za czasów biskupa krakowskiego Gedki (czyli w latach 1166–1185) w konwencie jeżowskim odbył się synod archidiecezji gnieźnieńskiej z udziałem legata papieskiego Reginalda. Do końca XIII wieku Jeżów staje się jedną ze znaczniejszych osad w tym rejonie. Dokument Konrada I Mazowieckiego z roku 1239 sygnalizuje, że w osadzie Jeżów było targowisko i komora celna (usytuowana na drodze handlowej z Pomorza do Sandomierza). W roku 1257 książę Siemowit I uwolnił częściowo ludność Jeżowa od powinności na rzecz panującego, a w roku 1298 Bolesław II uczynił to całkowicie.

Prawa miejskie

W roku 1334 za zgodą księcia Siemowita II Jeżów uzyskał prawa miejskie. Powstała miejscowa szkoła parafialna, pozostająca pod opieką prepozyta jeżowskiego. Z tej szkoły wywodzili się liczni studenci Akademii Krakowskiej. Już w roku 1406 w annałach tej uczelni został odnotowany niejaki Spytko, syn Stanisława, z Jeżowa (Spitko Stanislai de Jeszow). W latach 1462–1500 studiowało trzech żaków z Jeżowa, w latach 1500–1600 kolejnych trzynastu. W roku 1462 po śmierci Władysława II, księcia płockiego, Ziemia rawska wraz z Jeżowem została przyłączona do Korony. Miasto rozwijało się i wysyłało osadników. Maciej, syn Macieja, z Jeżowa został w roku 1459 założycielem miasta Skierniewic. W mieście istniała łaźnia, z której raz w tygodniu zakonnicy i uczniowie szkoły parafialnej mogli korzystać bezpłatnie. Wcześnie powstały cechy kowali, stelmachów i szewców. Za czasów króla Zygmunta I Starego Jeżów nabył prawo do organizowania 9 jarmarków rocznie. Jego mieszkańcy byli zwolnieni z obowiązku dostarczania podwód dla wojska (dekrety z r. 1519 i 1546).

W roku 1494 miasto zostało zniszczone przez pożar. Zniszczeniu uległ także kościół pw. Św. Andrzeja. Odbudowę tego kościoła prowadził opat Piotr w latach 1494–1505. Po odbudowie Jeżów należał do grona najpiękniejszych miasteczek Polski. Gościł tu król Zygmunt I Stary (4 czerwca 1513 r.) i jego syn Zygmunt II August (10 maja 1552 r.).

Upadek Jeżowa

W czasie „potopu szwedzkiego” (1655–1657) miasto zostało dwukrotnie doszczętnie złupione i zniszczone (po raz pierwszy w kwietniu 1655, po raz drugi w czerwcu 1657 r.). Po raz trzeci miasto dotkliwie ucierpiało podczas rokoszu Lubomirskiego w r. 1665, kiedy dokonano gwałtu na mieszczanach Jeżowa. Dwa lata później (1667) Jeżów (pomijając zakonników) liczył tylko 33 mieszkańców. Dla upamiętnienia pomordowanych i zmarłych podczas zarazy w drugiej połowie XVII w. wzniesiono kościół cmentarny pod wezwaniem św. Leonarda. Mimo usilnych starań prepozytorów jeżowskich miasto odbudowywało się wolno. W roku 1777 Jeżów posiadał 91 domów mieszkalnych i 546 mieszkańców i miał prawo do 4 jarmarków. W roku następnym król Stanisław August Poniatowski dodał do istniejących cztery nowe jarmarki.

W wyniku II rozbioru Polski (1793) Jeżów znalazł się we władzy Prus. Prusacy założyli w mieście garnizon wojskowy i sporządzili dokładny opis miasta (88 drewnianych domów, 393 mieszkańców, w tym osób głównych 93). W mieście było 27 rzemieślników, pozostali mieszkańcy utrzymywali się z rolnictwa (dysponując 44 końmi i 180 wołami pociągowymi) i z hodowli (spis niemiecki rejestruje ogółem: 97 krów, 61 owiec, 96 świń). W mieście był szpital-przytułek, w którym przebywało 8 starców lub kalek. Władzę w mieście sprawował burmistrz (Józef Szwaciński) przy pomocy 6 radnych. Sekularyzacja dóbr kościelnych w roku 1796 spowodowała likwidację prepozytury benedyktyńskiej. Dobra kościelne przeszły pod administrację króla pruskiego, a Jeżów stał się miastem królewskim. Tym samym miasto utraciło zamożnego patrona w postaci zakonu benedyktynów. W roku 1798 liczyło 98 domów i 526 mieszkańców. Dość znaczny wzrost ludności wiązał się z osiedlaniem się w Jeżowie kupców i rzemieślników żydowskich, którzy wcześniej nie mogli mieszkać w posiadłościach kościelnych.

W latach 1807–1815 Jeżów wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. Jednak okres wojen napoleońskich nie był korzystny dla rozwoju miasta. 6 lipca 1807 roku rozgorzał wielki pożar, który strawił większość domów. W roku 1809 wybuchła epidemia cholery, która zdziesiątkowała ludność. W mieście przestały funkcjonować targi, szkoła elementarna została zamknięta. Funkcjonował w dalszym ciągu jedynie szpital-przytułek.

Wraz z utworzeniem Królestwa Polskiego pojawiły się symptomy rozwoju miasta. W roku 1815 wybrukowano rynek miejski, a w roku 1837 dwie główne ulice – Piotrkowską i Tylną. W roku 1826 wytyczono rewir dla Żydów, których liczba znacząco wzrastała. W roku 1830 miasto liczyło 102 domy i 798 mieszkańców, w tym 67 Żydów.

Według spisu z roku 1860 Jeżów posiadał 2 kościoły (jeden murowany, drugi cmentarny drewniany) i 125 domów (2 murowane). Miał 1217 mieszkańców, w tym 335 Żydów i 16 Niemców. W mieście były 2 zajazdy i 9 karczem. Handlem zajmowało się 60 osób, rzemiosłem 97, reszta mieszczan trudniła się hodowlą i rolnictwem.

Utrata praw miejskich

W roku 1869 na mocy ukazu carskiego Jeżów utracił prawa miejskie, a w roku następnym decyzją gubernatora piotrkowskiego został włączony do gminy Popień (z siedzibą w Popieniu). Mimo degradacji Jeżów pozostał głównym ośrodkiem w gminie. Tu była jedyna w całej gminie szkoła początkowa, do której uczęszczało prawie dwustu uczniów (w drugiej istniejącej szkole w Katarzynowie, stworzonej przez kolonistów niemieckich, uczono wyłącznie w języku niemieckim i rosyjskim). Dobrze rozwijało się w Jeżowie szkolnictwo zawodowe.

II wojna światowa

Podczas okupacji niemieckiej, w 1940, Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1600 Żydów. W marcu 1941 zostali wywiezieni do getta w Warszawie, a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani^[11].

Odzyskanie statusu miasta

29 grudnia 2021 rada gminy Jeżów podjęła uchwałę w sprawie odzyskania praw miejskich przez Jeżów. Według wójta Mariusza Guzickiego chodzi o sprawiedliwość dziejową. Większość mieszkańców, z którymi rozmawiało Radio Łódź, przychylnie patrzy na starania władz samorządowych o przywrócenie praw miejskich^[12]. Termin przeprowadzenia konsultacji społecznych były dni 2-23 lutego 2022^[13]. W konsultacjach wzięło udział 801 spośród 2711 osób uprawnionych do głosowania (frekwencja 29,55%). Za nadaniem statusu miasta głos oddało 731 osób (91,26%), przeciwko było 40 głosujących (4,99%), 27 osób wstrzymało się od głosu (3,37%), a 3 głosy były nieważne^[14]. Dnia 25.03.2022 Rada Gminy Jeżów jednomyślnie, głosami 13 radnych przyjęła uchwałę XXXVI/258/2022 o wystąpieniu z wnioskiem o nadanie statusu miasta miejscowości Jeżów^[15]. 1 stycznia 2023 doszło do przywrócenia statusu miasta^[16].

Demografia

Dane z 31 grudnia 2023^[1]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	1254	100	613	48,88	641	51,12

Ludzie związani z Jeżowem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Jeżowie.

Zabytki

Według rejestru zabytków NID^[17] na listę zabytków wpisane są obiekty:

zespół klasztorny benedyktynów, XVI–XX w.:
- kościół, obecnie parafialny pw. św. Józefa (dobudowany do nawy kościoła św. Andrzeja), 1907–14, nr rej.: A-444 z 8.12.1976
- kościół pw. św. Andrzeja, XVI w., nr rej.: 11-I-11 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 11 z 27.05.1967
- cmentarz kościelny, nr rej.: A 988 z 22.02.1995
- dzwonnica, 1914, nr rej.: jw.
cmentarz rzymskokatolicki, XIX w., nr rej.: 848 A z 30.12.1994
kościół cmentarny pw. św. Leonarda, drewniany, 2 poł. XVII w., nr rej.: 10-I-10 z 20.09.1947 i z 19.11.1960 oraz 10 z 27.05.1967
brama cmentarna, nr rej.: jw.
cmentarz wojenny (żołnierzy polskich), ul. Wojska Polskiego, 1939–1945, nr rej.: 905/A z 21.12.1992
kaplica (mauzoleum), 1884, nr rej.: jw.
cmentarz wojenny z I wojny światowej (żołnierzy niemieckich), nr rej.: 944/A z 19.11.1993
dom, al. 1 Maja 7/9, drewniany, pocz. XIX w., nr rej.: A-445 z 30.10.1976
dom, al. 1 Maja 17, poł. XIX w., nr rej.: A-446 z 8.12.1976
dom, ul. Rawska 7, 1 poł. XIX w., nr rej.: 517-I-11 z 23.01.1950
dom, ul. Rawska 43, 1 poł. XIX w., 2 poł. XIX w., nr rej.: A-447 z 20.11.1976
dom, ul. Szkolna 6, drewniany, 1820, nr rej.: 516-I-11 z 23.01.1950

Zobacz też

rozruchy w Jeżowie (1945)
cmentarz żydowski w Jeżowie

Przypisy

↑ ^a ^b Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2024-05-15].
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 408 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. OCLC 812176564. [dostęp 2022-12-20]. (pol.).
↑ Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.
↑ Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.
↑ Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 77)
↑ Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199
↑ Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)
↑ Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).
↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2022 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2022 r. poz. 1597)
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 382 .
↑ Jeżów chce pójść śladem Bolimowa i Lutomierska. "Może stać się miastem w 2023 roku"
↑ Konsultacje Jeżów
↑ Wyniki Jeżów
↑ Uchwała
↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

Bibliografia

Jan Józefecki, Maria Piekut: Zarys dziejów Jeżowa. Łowicz, 1985.
Marek Koter, Stanisław Liszewski, Andrzej Suliborski: Łódź i region Polski Środkowej. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2000, s. 338-339. ISBN 83-87749-21-4

Linki zewnętrzne

Jeżów 3, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 583 .

[gus_lud-1] Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2024-05-15].

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 408 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[3] Oskar Kolberg: Mazowsze. Obraz etnograficzny. T. 1: Mazowsze polne. Cz. 1. Kraków: Drukarnia Wł. L. Anczyca i Spółki, 1885, s. 4. OCLC 812176564. [dostęp 2022-12-20]. (pol.).

[4] Stanisław Pazyra, Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa 1959, s. 112.

[5] Przeszłość administracyjna ziem województwa łódzkiego, w: Rocznik Oddziału Łódzkiego Polskiego Towarzystwa Historycznego, Łódź 1929, s. 15.

[6] Postanowienie z 23 stycznia (4 lutego) 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, str. 77)

[7] Dz.U. z 1953 r. nr 42, poz. 199

[8] Uchwała Nr 29/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu brzezińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-167/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 22 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 39)

[9] Uchwała Nr XIX/100/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 9 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie łódzkim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi z dnia 20 grudnia 1972, Nr. 14, Poz. 185).

[10] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 lipca 2022 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2022 r. poz. 1597)

[11] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 382 .

[12] Jeżów chce pójść śladem Bolimowa i Lutomierska. "Może stać się miastem w 2023 roku"

[13] Konsultacje Jeżów

[14] Wyniki Jeżów

[15] Uchwała

[dziennikdwatrzy-16] Dz.U. z 2022 r. poz. 1597.

[17] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-17].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Siedziba gminy	Jeżów
Wsie	Brynica Frydrychów Góra Jankowice Jasienin Duży Jasienin Mały Jeżów Kosiska Lubiska Mikulin Mościska Olszewo Popień-Parcela Przybyszyce Rewica Rewica Królewska Rewica Szlachecka Rewica-Kolonia Stare Leszczyny Strzelna Taurów Władysławowo Wola Łokotowa Zamłynie
Kolonie	Jankowice-Kolonia Leszczyny-Kolonia Lubiska-Kolonia Mikulin-Parcela
Osady	Brzozowica Dąbrowa Popień
Integralne części wsi	Klin Marianówek Niwa

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Miasta	Brzeziny Jeżów
Gminy miejskie	Brzeziny
Gminy miejsko-miejskie	Jeżów
Gminy wiejskie	Brzeziny Dmosin Rogów

Przynależność wojewódzka	gubernia piotrkowska (1867–1915) woj. łódzkie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (1945–75)
Miasta	Będków (do 1870) Brzeziny Głowno (do 1870 i 1925–40 →) Jeżów (do 1870) Koluszki (de facto od 1940, de jure od 1949) Stryków (do 1870 i od 1923) Tomaszów (Mazowiecki) (do 1948 →) Ujazd (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Bedoń (do 1874) Będków (od 1868) Biała (do 1954) Bratoszewice (do 1954) Brzeziny (od 1973) Ciosny (do 1954) Długie (1868–1953) Dmosin Dobra (do 1954) Gałków (do 1874) Gałkówek (1874–1954) Głowno (191?–25) Jeżów (od 1953) Katarzynów (do 1868 i 1953–54) Koluszki (od 1973) Lipiny (do 1954) Łazisko (do 1953) Łaznów (do 1953) Mikołajów (1868–1954) Mroga Dolna (do 1953) Niesułków (do 1954) Nowosolna (od 1973) Popień (do 1953) Rogów (od 1953) Rokiciny (od 1953) Stryków (191?–23) Stryków (od 1973) Ujazd (od 1953)
Gromady (1954–72)	Andrespol (1954–57 →) Będków (1954–72) Biała (1954–56 →) Borowa (1954–59) Bratoszewice (1954–72) Bronowice (1954–72) Chrusty Nowe / Nowe Chrusty (1954–72) Ciosny (1959–72) Dąbrówka Duża (1954–72) Dmosin (1954–72) Dobra (1954–72) Drzazgowa Wola (1954–59) Gałków Duży (1954–72) Gałkówek-Kolonia (1954–72) Janków (1954–59) Jeżów (1954–72) Kalonka (1954–59) Katarzynów (1954–72) Kołacin (1954–72) Koźle (1954–72) Lipiny (1954–72) Łaznów (1954–72) Nadolna (1954–61) Niesułków (1954–72) Niewiadów (1954–72) Olszowa (1954–59) Popielawy (1954–59) Prażki (1954–59) Redzeń Stary (1954–61) Rogów (1954–72) Rokiciny (1954–72) Różyca (1954–72) Skoszewy Stare / Stare Skoszewy (1954–72) Smardzew (1954–56 →) Swędów (1954–59) Ujazd (1954–72) Wierzchy (1954–59) Wola Cyrusowa (1954–59) Wola Łokotowa (1954–68) Zaborów (1954–72) Zawada (1954–72)