Przejdź do zawartości

Jeż

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jeż
Erinaceus
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Jeż amurski (E. amurensis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

owadożery

Podrząd

Erinaceota

Rodzina

jeżowate

Podrodzina

jeże

Rodzaj

jeż

Typ nomenklatoryczny

Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758

Synonimy
Gatunki

10 gatunków (w tym 6 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Jeż[4] (Erinaceus) – rodzaj ssaków z podrodziny jeży (Erinaceinae) w obrębie rodziny jeżowatych (Erinaceidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Europie i Azji (Rosja, wschodnie Chiny i Korea)[5][6][7].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 158–306 mm, długość ogona 17–42 mm, długość ucha 16–30 mm, długość tylnej stopy 34–54 mm; masa ciała 526–1400 g[6][8].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10 wydanie Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa traktującej o systematyce zwierząt[1]. Na gatunek typowy Linnaeus wyznaczył (oznaczenie monotypowe) jeża zachodniego (E. europaeus).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Erinaceus (Herinaceus): łac. erinaceus ‘jeż’[9].
  • Setiger: łac. setiger ‘szczeciniasty, noszący szczecinę’[10]. Gatunek typowy: É. Geoffroy Saint-Hilaire wymienieł trzy gatunki – Setiger inauris É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (nomen dubium), Setiger variegatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Erinaceus semispinosus G. Cuvier, 1798) i Erinaceus setosus Schreber, 1777 – nie wskazując typu nomenklatorycznego.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące żyjące współcześnie gatunki[11][8][5]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[4] Podgatunki[6][5][8] Rozmieszczenie geograficzne[6][5][8] Podstawowe wymiary[6][8][c] Status
IUCN[12]
Erinaceus europaeus Linnaeus, 1758 jeż zachodni gatunek monotypowy zachodnia Europa na północ do Półwyspu Fennoskandzkiego, na wschód do północno-zachodniej Rosji, wiele wysp; introdukowany w Nowej Zelandii i Azorach DC: 21–24 cm
DO: 2,4–3,2 cm
MC: 0,5–1,2 kg
 LC 
Erinaceus roumanicus Barrett-Hamilton, 1900 jeż wschodni 5 podgatunków od środkowej i wschodniej Europy, Bałtyku i Półwyspu Bałkańskiego na wschód do zachodniej Syberii, na południe do Krety i północnego Kaukazu DC: 21–31 cm
DO: 2,4–3,1 cm
MC: 0,6–1,2 kg
 LC 
Erinaceus concolor W. Martin, 1838 jeż anatolijski gatunek monotypowy Wyspy Egejskie i Turcja na wschód do południowego Kaukazu, północnego Iraku i północno-zachodniego Iranu, na północ do Lewantu (Libia, Syria, Izrael i Jordania) DC: 20–26 cm
DO: 2–3 cm
MC: 0,5–1,5 kg
 LC 
Erinaceus amurensis Schrenk, 1859 jeż amurski gatunek monotypowy wschodnia Rosja (dorzecze rzeki Amur, na wschód od rzeki Zeja), Półwysep Koreański, środkowa i wschodnia Chińska Republika Ludowa (na południe do wschodniego Syczuanu i północnego Guangdong) DC: 15,8–30 cm
DO: 1,7–4,2 cm
MC: 0,8–1,4 kg
 LC 

Kategorie IUCN:  LC gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe[13]:

Jeż w kulturze

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmy o jeżach.

W kulturze od czasów starożytności rozpowszechnił się obraz jeża niosącego jabłko nabite na kolce. Nie ma on nic wspólnego z rzeczywistością, gdyż jeże są zwierzętami owadożernymi. Pierwszy taki obraz przedstawił Pliniusz Starszy w dziele „Historia naturalna”, twierdząc, jakoby jeże miały w ten sposób zbierać zapasy na zimę[20]. W anonimowym tekście „Fizjolog” z II wieku jabłka zastąpiono winogronami i dodano chrześcijański morał – jeż kradnący owoce z winnicy jest alegorią diabła, pragnącego ukraść „owoce duszy”. Wersję z winogronami powtórzył Izydor z Sewilli w VII wieku w swoim dziele „Etymologie”[21].

  1. Nie Setiger G. Cuvier, 1800 (Tenrecidae).
  2. Niepoprawna późniejsza pisownia Erinaceus Linnaeus, 1758.
  3. DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 52. (łac.).
  2. É. Geoffroy Saint-Hilaire: Catalogue des Mammifères du Muséum national d’Histoire naturelle. Paris: 1803, s. 70. (fr.).
  3. F. Mina Palumbo. Catalogo dei Mammiferi della Sicilia. „Ann. Agr. Sic.”. 12, s. 37, 1868. (wł.). 
  4. a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 61. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  5. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 20. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  6. a b c d e T. Best: Family Erinaceidae (Hedgehogs and Gymnures). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 319–320. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  7. D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Erinaceus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-30].
  8. a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 404. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  9. Palmer 1904 ↓, s. 269.
  10. Palmer 1904 ↓, s. 629.
  11. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-01]. (ang.).
  12. Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
  13. J.S. Zijlstra, Erinaceus Linnaeus 1758, Hesperomys project (Version 23.2.0), DOI10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-03-17] (ang.).
  14. D. Jammot. Les Insectivores (Mammalia) du gisement pléistocène moyen des Abîmes de la Fage à Noailles (Corrèze). „Nouvelles archives du Muséum d’histoire naturelle de Lyon”. 11, s. 42, 1974. (fr.). 
  15. T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 296, 1934. (niem.). 
  16. M. Schlosser. Tertiary Vertebrates from Mongolia. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 1 (1), s. 2, 1924. (ang.). 
  17. Z. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and primates other than Sinanthropus from locality 1 at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 1–160, 1935. (ang.). 
  18. D. Jánossy. Ein kleiner Hystrix aus Altpleistozän der Fundstelle Osztramos 8. (Nordungarn). „Vertebrata Hungarica”. 13, s. 171, 1972. (niem.). 
  19. A. Sulimski. Pliocene insectivores from Wȩże. Study on the Tertiary bone breccia fauna from Węże near DziaŁoszyn in Poland. „Acta Palaeontologica Polonica”. 4 (2), s. 129, 1959. (ang.). 
  20. Naturalis Historia/Liber VIII – Wikisource [online], la.wikisource.org [dostęp 2021-12-21] (łac.).
  21. Łukasz Kozak: Jeż – średniowieczna alegoria diabła. Newsweek, 2014-12-10. [dostęp 2018-07-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-24)]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]