Jastarnia
54°41′58″N 18°40′36″E/54,699444 18,676667
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Molo w Jastarni – widok od strony lądu | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1378 (pierwsza wzmianka) | ||||
| Prawa miejskie |
1973 | ||||
| Burmistrz |
Bartosz Selin | ||||
| Powierzchnia |
4,31 km² | ||||
| Wysokość |
0-12,6 m n.p.m. | ||||
| Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
( 48) 58 | ||||
| Kod pocztowy |
84-140 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
GPU | ||||
Położenie na mapie gminy Jastarnia  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu puckiego  | |||||
| 54°41′58″N 18°40′36″E/54,699444 18,676667
| |||||
| TERC (TERYT) |
2211024 | ||||
| SIMC |
0934518 | ||||
| Hasło promocyjne: Jastarnia – Gmina na wszystkie pory roku | |||||
Urząd miejski ul. Portowa 2484-140 Jastarnia | |||||
| Strona internetowa | |||||
Jastarnia (kaszb. Jastarniô, niem. Putziger Heisternest[2]) – miasto w województwie pomorskim, w powiecie puckim, w gminie Jastarnia, na Mierzei Helskiej. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gdańskiego.
Kurort nadmorski z pięcioma letnimi kąpieliskami morskimi, portem morskim i trzema przystaniami morskimi.
Według danych z 31 grudnia 2016 r. obecny obszar miasta (wtedy w gminie miejskiej Jastarnia) miał 2734 mieszkańców[3].
1 stycznia 2017 r. Jastarnia zmieniła charakter z gminy miejskiej na miejsko-wiejską przez wydzielenie osobnych miejscowości Juraty i Kuźnicy z Syberią[4][5].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Wieś królewska Jastarnia w II połowie XVI w. była położona w starostwie puckim w powiecie puckim województwa pomorskiego[6].
Pod względem historycznym Jastarnia leży na Pomorzu Gdańskim[7]. Etnograficznie stanowi także część Kaszub[8].
Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto położone jest na Pobrzeżu Gdańskim[9].
Według danych z 1 stycznia 2017 r. powierzchnia miasta wynosiła 4,31 km², co stanowi 55,3% powierzchni gminy Jastarnia[3].
Toponimia
[edytuj | edytuj kod]Nazwa Jastarnia pochodzi od słowa Jaster, oznaczającego „jasny”, „błyszczący”. Prawdopodobnie dawna osada rybacka położona była na piaszczystym wzgórzu, kolorystycznie wyróżniającym się od otoczenia, którym były lasy i morska woda[10], stąd nazwano ją miejscem „jasnym”.
Topograficzna nazwa miejsca powstała poprzez dodanie formantu „-nia”, charakterystycznego dla rzeczowników oznaczających miejsce. Zatem Jastarnia to ’miejsce jasne, jaskrawe, błyszczące’[10].
Wyraz jaster, z jakiego pochodzi nazwa miasta, kojarzony jest także z nazwą święta Wielkanoc, ponieważ to wiosenne święto występuje wtedy, gdy po zimie robi się jasno. Również w języku kaszubskim słowo Jastra oznacza Wielkanoc[10][11].
Dawniej funkcjonowały nazwy kaszubskie Pùckô Jastarniô, Sroczé Gniôzdo oraz niemiecka Heisternest. Polskimi nazwami miejscowości były Jasturnia Pucka, Zesterna, Niastarnia[12].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze ślady zamieszkania przez człowieka na terytorium Jastarni pochodzą z I w. p.n.e.[11] Jastarnia (Osternäs) pojawia się w źródłach po raz pierwszy w 1378 r. przy okazji wystawienia przez Krzyżaków przywileju dla pobliskiego Helu.
W 1755 r. Urszula Przebendowska ufundowała kaplicę i szkółkę. W 1836 r. został zbudowany drewniany kościół[11][13][14]. Obecny neobarokowy kościół stanowi sztandarowy zabytek Jastarni[8]. Powstał w latach 30. XX w. z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Pawła Stefańskiego[15].
Do XX w. była wioską zamieszkaną w przeważającej mierze przez rybaków. W 1921 r. Jastarnia, obok Helu, wyróżniała się największą liczbą ludności trudniącej się rybołówstwem. Obie miejscowości liczyły po 180 rybaków[16]. W okresie międzywojennej w Jastarni znajdowała się Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem[17]. W 1934 r. wszczęto starania o elektryfikację. W kwietniu 1936 r. podpisano umowę z Wielkopolską Spółką Elektryfikacyjną na przeprowadzenie linii wysokiego napięcia. Ostatecznie wójt Jastarni, Marian Stelmaszczyk podjął inne rozwiązanie. W 1938 r. Jastarnia otrzymała prąd od wojska z Helu[18].
Obecna miejscowość ukształtowała się z dwóch wiosek – Boru (Jastarni Gdańskiej, Danziger Heisternest), który był pod zarządem Wolnego Miasta Gdańska i Jastarni (Jastarni Puckiej, Putziger Heisternest) będącej w zarządzie Starostwa Puckiego[19]. Gwałtowny rozwój osady wiązał się z okresem międzywojennym – wtedy powstał tu port rybacki, a wraz z nim przystań żeglugi pasażerskiej[8]. doprowadzono też linię kolejową. 1 stycznia 1973 r. osiedle Jastarnia uzyskało prawa miejskie[20]. Obecnie jest przede wszystkim miejscowością turystyczną[21].
W latach 1974–2005 Jastarnia była uznana przez rząd za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa[22].
Transport wodny
[edytuj | edytuj kod]W głównej części Jastarni znajduje się port morski Jastarnia nad Zatoką Pucką oraz 3 przystanie morskie dla rybaków[23]:
- „Jastarnia I” – pas plaży nad Morzem Bałtyckim w pobliżu ul. Zdrojowej
- „Jastarnia II” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. A. Mickiewicza i muzeum rybackiego
- „Jastarnia III” – pas plaży nad Zatoką Pucką w pobliżu ul. Polnej i ul. Abrahama
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- Kościół Nawiedzenia NMP, ul. Stefańskiego 32,
- Port rybacki, ul. Portowa,
- Cmentarzowa Góra, ul. Mickiewicza, obok Muzeum Rybackiego Pod Strzechą,
- Muzeum Pod Strzechą, ul. Mickiewicza 31,
- Kapliczka świętej Rozalii z 1883 r., pl. św. Rozalii,[24]
- Kasztanowiec biały, ul. Południowa,
- Skansen Fortyfikacji z 1939 r.,
- Ośrodek Oporu Jastarnia – pozycja obronna stanowiąca fragment Rejonu Umocnionego Hel, składająca się z czterech schronów bojowych:
"Sokół", ul. Mickiewicza 139, na terenie "Sun4Hel Maszoperia",
"Saragossa", "Sęp" ,"Sabała", ul. Mickiewicza na wysokości wejścia na plażę nr 39,
- Ruiny niemieckich instalacji przeciwlotniczych.
- Zabytkowa chata rybacka z 1881 r., zbudowana z wykorzystaniem wyrzuconych przez morze części statków i okrętów, ul. Rynkowa 10,
- Zbiory rybackie w bosmanacie portu, ul. Portowa 26,
- Dom wczasowy "Maria", dawniej „Hotel Europejski”, budynek z 1930 r. w stylu modernistycznym, ul. Portowa 3,
- Dom modernistyczny z 1936 r., ul. Ogrodowa 16,
- Dom modernistyczny z lat 20/30 XX w., ul. Ogrodowa 44,
- Pensjonat „Gwiazda Morza” z 1936 r., ul. Rybacka 12,
- Ośrodek Szkolenia Morskiego "Czarna Perła", budynek w stylu modernistycznym z 1930 r., ul. Rybacka 33.
- Dom modernistyczny z lat 30. XX w. ul. Szychty 107,
- Dom modernistyczny z 1926 r. ul. Szychty 111,
- Skoki spadochronowe nad Helem,[25].
- Wieża obserwacyjna ośrodka badawczego torped Luftwaffe Torpedowaffenplatz Gotenhafen-Hexengrund, znajdująca się na wodach Zatoki Puckiej[26].
- Kino „Żeglarz”, ul. Portowa 10
Przed rokiem 1939:
pensjonat „Janina”, gdzie obecna sala kinowa była stołówką,
Lata 1939-1945
niemieckie kino propagandowe,
Lata 70
Dokonano remontu. Do dziś zachował się piec kaflowy i napis: „Godziny, lata płyną, lecz cóż, wiecznie jest młode kino”,
[27][28]
- Molo nad zatoką Pucką, przedłużenie ulicy Stelmaszczyka,
- Latarnia morska, ul. Kościuszki 2A (możliwość zwiedzania latarni tylko z zewnątrz)
- Wybrane zabytki miasta
-
Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny -
Kapliczka św. Rozalii -
Chata rybacka z 1881 roku przy ul. Rynkowej 10 (obecnie Muzeum Rybackie Pod Strzechą) -
Dom rybacki przy ul. Szkolnej 8 -
Dom rybacki przy ul. Szkolnej 10 -
Schron Sęp -
Schron Sokół -
Latarnia morska -
Molo -
Figura Michała Archanioła -
Kasztanowiec biały
.jpg)
Atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]- Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna „Torfowe Kłyle (Kùle)”
- Pomnik przyrody – Kasztanowiec zwyczajny
- Lądowisko
- Czterogwiazdkowy hotel spa „Dom Zdrojowy”
- Krzyż w miejscu dawnej granicy polsko-pruskiej, ul. Sychty 112
- Krzyż przydrożny, ul. Sychty 60,
- Krzyż przydrożny, ul. Mickiewicza 2,
- Krzyż przydrożny, ul. Mickiewicza, za apartamentem "Posejdon",
- Figura Michała Archanioła, ul. Ogrodowa 22,
- Papieska figura Św. Piotra, ul. Bałtycka,
- Maszt z flagą Rzeczpospolitej Polskiej w ramach projektu "Pod biało-czerwoną", ul. Bałtycka,
- Tablica upamiętniająca Alojzego Konkela, ul. Krótka (budynek restauracji Gryfon)
- Tablica upamiętniająca ofiary katastrofy smoleńskiej, ul. Bałtycka 25,
- Tablica upamiętniająca Jerzego Bandrowskiego, ul. Bałtycka 28
- Tablica upamiętniająca Mariana Sellina, ul. Ogrodowa 50
- Tablica pamiątkowa poświęcona zespołowi "Daktyl", ul. Sychty 49
- Kamień pamięci zaginionych na morzu, ul. Bałtycka 25,
- Budynek Urzędu Miasta, ul. Portowa 24,
- Łódź rybacka, ul. Bałtycka 19,
Infrastruktura turystyczna
[edytuj | edytuj kod]Na terenie miasta zorganizowanych jest 6 letnich kąpielisk morskich[30]:
- kąpielisko Kuźnica „Kościół” – z wejściem na plażę nr 33 od ul. Helskiej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
- kąpielisko Jurata „Międzymorze” – z wejściem na plaże nr 60 od ul. Międzymorze, obejmujące 100 m linii brzegowej;
- kąpielisko Jastarnia „Ogrodowa” – z wejściem na plażę nr 44 od ul. Ogrodowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
- kąpielisko Jastarnia „Leśna” – z wejściem na plażę nr 52 od ul. Leśnej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
- kąpielisko Jastarnia „Nadmorska-Plażowa” – z wejściem na plażę nr 47-48 od ul. Nadmorskiej i Plażowej, obejmujące 100 m linii brzegowej;
- kąpielisko Jastarnia „Zdrojowa” – z wejścia na plażę nr 49 od ul. Sychty oraz nr 50 od ul. Zdrojowej, obejmujące 200 m linii brzegowej.
W 2013 r. sezon kąpielowy wyznaczono na okres od 1 lipca do 31 sierpnia[30].
Pieniądz lokalny
[edytuj | edytuj kod]Od 2006 r. na terenie gminy Jastarnia w okresie letnim prowadzona jest akcja „Pieniądz Lokalny”. Ma ona na celu promocję gminy. Podczas trwania akcji turyści mogą zakupić żeton „3 merki”. Jest on równowartością 3 złotych polskich. Merki można wymieniać w określonych miejscach na towary lub usługi na terenie gminy. Organizatorem akcji jest gmina Jastarnia działająca poprzez Miejski Ośrodek Kultury, Sportu i Rekreacji w Jastarni. Producentem żetonów jest Mennica Polska S.A.
Dotychczas wydane zostały monety:
- Rok 2006 – 75 lat Juraty
- Rok 2007 – Kuźnica
- Rok 2008 – 35. rocznica nadania praw miejskich Jastarni
- Rok 2009 – Jubileusz Sportu
- Rok 2011 – 80 lat Juraty
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście działa klub pływacki Delfin Moksir Jastarnia[31], sekcja siłowa Moksir Jastarnia oraz UKS piłki siatkowej.
Jastarnia w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Jastarnia osławiona została w piosence wykonywanej przez Rudiego Schubertha pt. „Co roku w Jastarni”. Jastarnia jest również głównym miejscem akcji powieści Artura Gruszeckiego pt. Tam, gdzie się Wisła kończy.
Ludzie związani z Jastarnią
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-29] (pol.).
- ↑ Gemeinde- und Wohnplatzlexikon des Reichsgaus Danzig-Westpreussen ; hrsg. vom Statistischen Landesamt Danzig-Westpreussen. Bd. 1.
- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2017 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2017-07-19. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507.
- ↑ Dz.U. z 2016 r. poz. 1134.
- ↑ Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (2016-07-11). legislacja.rcl.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-20)].
- ↑ Mapy województwa pomorskiego w drugiej połowie XVI w.: rozmieszczenie własności ziemskiej, sieć parafialna / Marian Biskup, Andrzej Tomczak. Toruń 1955, s. 100.
- ↑ Jastarnia, [w:] Jerzy Treder, Nazwy miast Pomorza Gdańskiego, Gdańsk 1999, s. 119 (pol.).
- ↑ a b c Tomasz Górecki, Kaszuby: przewodnik turystyczny, wyd. 9 zm. i rozszerz, Gdynia: Region, 2006, s. 53, ISBN 83-60437-11-4, OCLC 749961599 [dostęp 2020-05-13] (pol.).
- ↑ Regiony fizycznogeograficzne Polski po zmianach w 2018 r. [online], warmaz.pl, 2018 [dostęp 2023-06-01] (pol.).
- ↑ a b c Jastarnia – Region Gdański NSZZ „Solidarność” [online], solidarnosc.gda.pl [dostęp 2023-06-01].
- ↑ a b c Franciszek Mamuszka, Ziemia Pucka, Warszawa, PTTK „Kraj”, 1989, ISBN 83-7005-170-7.
- ↑ Dr F. Lorentz „Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem” (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3).
- ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 15, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom III – wynik wyszukiwania – DIR [online], dir.icm.edu.pl [dostęp 2019-12-13].
- ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 20–22, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Wacław Odyniec, Jerzy Godlewski, Ziemia Pucka, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1974, s. 167.
- ↑ Wacław Odyniec, Jerzy Godlewski, Ziemia Pucka, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1974, s. 168.
- ↑ Jastarnia z morza i lądu, Gdańsk: Wydawnictwo BiT Beata Żmuda-Trzebiatowska, 2018, s. 92–93, ISBN 978-83-950310-6-9, OCLC 1150326983 [dostęp 2020-05-13].
- ↑ Historia Półwyspu Helskiego i Jastarni. Gmina Jastarnia. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ (§ 3.) Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1972 r. (Dz.U. z 1972 r. nr 50, poz. 327).
- ↑ Ryszard Struck, Jastarnia. 35 lat minęło!, „Histmag.org”, 15.07.2008.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1974 r. zmieniające rozporządzenie ws. rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości (Dz.U. z 1974 r. nr 16, poz. 89).
- ↑ Zarządzenie porządkowe Nr 3 Naczelnego Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni z 23 września 1991. r. w sprawie ustalenia granic lądowych dla morskich przystani rybackich położonych w obrębie pasa technicznego Urzędu Morskiego w Gdyni. umgdy.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-15)]. (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego Nr 19, poz.133, Dz. Urz. Woj. Warmińsko – Mazurskiego Nr 14, poz. 74).
- ↑ kapliczka św. Rozalii – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2023-01-16] (pol.).
- ↑ Strefa spadochronowa Sky Camp Baltic, [w:] Sky Camp [online], skycamp.pl [dostęp 2017-01-12] (pol.).
- ↑ Powojskowa wieża na Zatoce Puckiej zmieni się w piękny apartament?
- ↑ Właścicielki kultowego kina na Półwyspie zbierają na neon. Każdy może się dorzucić.
- ↑ Babcia, mama i wnuczka prowadzą w Jastarni kino Żeglarz. 'Na „Szklanej pułapce” miałyśmy więcej gwiazd na sali niż na ekranie!'
- ↑ Tomasz. Górecki, Kaszuby. Przewodnik turystyczny, wyd. 9 zm. i rozszerz, Gdynia: Wydawnictwo Region, 2006, s. 54, ISBN 83-60437-11-4, OCLC 749961599 [dostęp 2020-05-13].
- ↑ a b Uchwała Nr XXXII/242/2013 Rady Miasta Jastarnia z dnia 22.03.2013 r. ws. określenia wykazu kąpielisk.
- ↑ Historia Klubu. Jastarnia.pl. [dostęp 2020-02-02]. (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Jastarnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 495.
- Strona gminy Jastarnia. [dostęp 2011-02-11]. (pol. • ang. • niem.)
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Jastarni. [dostęp 2011-02-11].
- Mateusz Włodarczyk: Panorama sferyczna plaży w Jastarni. [dostęp 2011-02-11].
- Jastarnia – informator turystyczny
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
