Jankowice (województwo wielkopolskie)

Jankowice

wieś
Pałac w Jankowicach
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	poznański
Gmina	Tarnowo Podgórne
Liczba ludności (2022)	532
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	62-080
Tablice rejestracyjne	PZ
SIMC	0597334
Położenie na mapie gminy Tarnowo Podgórne Jankowice
Położenie na mapie Polski Jankowice
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Jankowice
Położenie na mapie powiatu poznańskiego Jankowice
52°26′19″N 16°37′15″E

Jankowice – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie poznańskim, w gminie Tarnowo Podgórne.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Wieś leży przy drodze krajowej nr 92 z Tarnowa Podgórnego do Nowego Tomyśla. Powierzchnia obrębu Jankowice wynosi 987,0979 ha

Historia

Drzewostan

Jankowice już w początkach XV w. były osadą wiejską lokowaną na prawie niemieckim, co potwierdza informacja z 1402 r. odnosząca się do sporu pomiędzy dziedzicami Ceradza, Żegotą i Marcinem z Janem Granowskim, pozywającym ich o poręczenie sołectwa w tej miejscowości.

Pierwszymi znanymi właścicielami Jankowic byli Pałukowie z Gołańczy, wnukowie Tomisława, sędziego kaliskiego, żyjącego w czasach panowania Kazimierza Wielkiego. Kusz z Gołańczy pisał się także z Jankowic. W 1394 r. procesował się z mieszczaninem poznańskim Hankiem Cieszymirem o 50 grzywien. Po Kuszu dziedzicem Jankowic był jego brat Wierzbięta z Gołańczy.

W XV w. wieś była własnością szlachecką. Od 1475 r. znani są trzej jej właściciele, bracia, Jan, Benedykt alias Bieniak i Grzegorz, synowie Pawła, żyjący ze sobą w niedziale majątkowym. Oprócz Jankowic posiadali także wieś Lussowice (?), Kamin, Grzybno, Psarki, które w 1475 r., odkupili od Ofki, wdowy po Dobrogoście Psarskim. Z czasem weszli w posiadanie Miniewa w dawnym powiecie kościańskim, Dąbrówki, Rączynna. Żyli jeszcze w roku 1487. Bracia Bieniak i Grzegorz tego roku sprzedali Psarskie i Dąbrówkę bratu Janowi Jankowskiemu, co świadczy, że między nimi nastąpił podział dóbr ojczystych i macierzystych. Grzegorz Jankowski był żonaty z Jadwigą, córką Andrzeja Wilkowskiego. To jemu przypadły Jankowice, bowiem w 1509 r. właścicielką Ceradza, Lussowic, Kunina (obecnie Konin koło Pniew), Psarskiego, Miniewa, Dąbrówka była już Anna, jego córka, małżonka Andrzeja Jaktorowskiego.

Ostatnimi męskimi reprezentantami rodziny Jankowskich (Jaktorowskich), dziedziczącymi w tej miejscowości byli synowie Andrzeja, bracia Łukasz i Andrzej, znani z lat 1538-1539. Ich bliskim krewnym, synem Jana Jaktorowskiego był Mikołaj, występujący w latach 1524-1538 jako kanonik (od 1524), wikariusz generalny poznański (1536-1538) i w końcu oficjał.

Jankowice należały do parafii rzymskokatolickiej w Ceradzu. Stąd wiele dokumentów dotyczy spraw kościelnych. W 1473 r. toczył się proces o dziesięciny, które Jan Jankowski miał płacić plebanowi z Jankowic i Rumianka. Podobna sprawa toczyła się w 1478 r.

Jedną z bardziej znaczących rodzin szlacheckich związanych z Jankowicami byli Potuliccy, pieczętujący się herbem Grzymała. W jej posiadanie weszli poprzez małżeństwo Urszuli Jankowskiej ze Stefanem Potulickim, wojewodzicem brzeskim, właścicielem miasteczka Chodzież.

Rezydencją właścicieli Jankowic był dwór, o którym najstarsze wiadomości pochodzą z 1531 r. Tego roku przed oficjałem poznańskim stanął Wojciech Rozwarowski, który oświadczył i zarazem powoływał się na dokument z roku 1529, wystawiony przez starostę generalnego Wielkopolski, że sprzedał 12 grzywien czynszu od 200 grzywien wykupionych na wiosce Psarskie koło Pniew. Z tej sumy 2 grzywny miały być przeznaczone dla rektora kaplicy dworskiej w Jankowicach. Świadczy to, iż rezydencja dworska w Jankowicach istniała już wcześniej. Kmiecie z Jankowic wspomniani byli w 1394 r. Kmieć Paweł w 1396 r. procesował się z Maciejem dziedzicem Sadów i przysięgał w sprawie o kradzionego konia, że go nie ukradł. Maciej Górny w roku 1491 został oskarżony, że w czasie kazania w kościele parafialnym bluźnił. Jan z Jankowic w 1503 r. był prezentowany na plebana w Ceradzu.

Trudno ustalić przestrzenne rozplanowanie Jankowic w XVI w. Istniejącą tu karczmę wymieniono w 1508 r. Według rejestru poborowego z 1508 r. płacono z niej 6 gr. podatku odprowadzanego do skarbu królewskiego. Kolejny rejestr poborowy z 1510 r. wymienił już 2 karczmy, z których tylko w jednej prowadzono wyszynk. W podobnym wykazie podatkowym z 1580 r. wymieniono kowala, młyn jednokołowy, karczmę. Uprawiano 7 łanów, a podatki płacono od 5 zagrodników, 2 komorników, 51 hodowanych owiec.

Po Pawle Gembickim, kasztelanie santockim i jego małżonce Katarzynie z Rozdrażewskich majętność janowicką w 1645 r. przejął Zygmunt ze Skrzypna Twardowski, dając w zamian 86 000 zł za tę wieś oraz Ceradz Kościelny, Rumianek i Lusówko, czyli za całe dobra Jankowice.

Zachowane inwentarze umożliwiają poznanie zabudowy wiejskiej, mieszkańców oraz przynależność do określonej kategorii stanu chłopskiego.

Opis majętności Jankowice z 1698 r. uwzględnia także Ceradz Kościelny, Lusówko, Rumianek, które niegdyś posiadał Franciszek Twardowski. Centrum klucza stanowiły Jankowice, gdzie znajdował się dwór pański, częściowo murowany, z bogatym, jak przystało na rangę tej rodziny szlacheckiej, wyposażeniem wnętrza. Właściciele we dworze mieli kaplicę, gdzie odbywały się uroczyste nabożeństwa i dokonywano chrztów. Obok dworu posadowiono zabudowania folwarczne, w tym mielcuch, stajnie, obory, owczarnię, spichlerz, wiatrak.

Dobra Jankowice stanowiły zwarty kompleks posiadłości ziemskich Ceradz Kościelny, Jankowice, Rumianek i Lusówko, które graniczyły ze sobą.

Od czasów rozbiorowych daje się zauważyć stopniowy upadek majątku. W 1836 r. przeprowadzono recesy uwłaszczeniowe. W urzędowym spisie właścicieli dóbr z powiatu Poznań-Zachód opublikowanym w 1858 r. właścicielem majątku wpisany został Rudolf Palm.

W 1899 roku została ufundowana kaplica pałacowa w Jankowicach. Otrzymała także w tym samym roku (16 IV) od papieża Leona XIII indult, o który zabiegali właściciele pałacu - Jadwiga i Stefan Kwileccy. Według przywileju w kaplicy można było odprawiać msze św. w ciągu całego roku z wyjątkiem Niedzieli Zmartwychwstania, przy czym obowiązek uczestnictwa we mszy św. niedzielnej spełniali tylko wymienieni w dokumencie. W 1928 roku Jadwiga z Zamoyskich Dziewulska poprosiła o przedłużenie indultu na swojego drugiego męża Konstantego Dziewulskiego i syna Henryka, ale do swojej śmierci (1935) takiej zgody nie otrzymała. W tej sytuacji hr. Dziewulski ponowił prośbę i zapewne ją otrzymał, bo kaplica funkcjonowała, aż do 1938 roku.

W 1935 r. reformą administracyjną włączono dotychczasowy obszar dworski, jako gromadę, do gminy Tarnowo Podgórne, nie mającą władztwa budżetowego, utrzymywaną przez gminę. W tym czasie właścicielem Jankowic był Konstanty Dziewulski, przewodniczący Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Rolniczego, we wsi działało towarzystwo gimnastyczne „Sokół”, także jego drużyna żeńska.

9 IX 1939 r. był pierwszym dniem okupacji Jankowic przez oddział zwiadowczy Grenzschutzu, straceni zostali Konstanty Dziewulski i Henryk Kwilecki.

Po zakończeniu działań wojennych i przejęciu władzy przez komunistów, na mocy reformy rolnej rozparcelowano majątek w Jankowicach. Na gruncie gospodarstwa folwarcznego utworzono spółdzielnię produkcyjną. W tym czasie m.in. wyasfaltowano drogi do Ceradza i Rumianka, zbudowano bloki mieszkalne, wodociągi.

Architektura

Pałac i Park w Jankowicach

Pałac w Jankowicach, stan na rok 2014

Pałac w Jankowicach, stan na rok 2019

Widok pałacu przed 1912

Pałac w Jankowicach zbudowany został na przełomie XVIII i XIX wieku, a jego przebudowa nastąpiła w 1803 roku na polecenie Wawrzyńca Engestrӧma (posła szwedzkiego przy królu Stanisławie Auguście Poniatowskim), który osiadł w Wielkopolsce poślubiwszy Rozalię Chłapowską. Pałac zbudowano w stylu klasycyzmu romantycznego. Budynek początkowo założony był na planie kwadratu z ryzalitami w obydwóch fasadach, nakryty płaskim dachem, zwieńczonym balustradą. Elewacja ogrodowa posiada taras, wsparty na kolumnach, z widokiem na park. W górnej partii ryzalitów umieszczono, w prostokątnej wnęce, okno, ujęte w kolumny jońskie, a nad oknem znajduje się półkoliste okno.

Rodzina Engeströmów była właścicielami jankowickiej majętności ledwie do połowy XIX wieku. Kilka lat po wniesieniu jej w posagu przez Dorothee Stjerneld do związku z Fryderykiem Brezą małżonkowie sprzedali ją. Nowym właścicielem w roku został niemiecki przedsiębiorca Robert Palm. Następnie Jankowice odkupił od niego porucznik August Matthes. Obaj byli Niemcami, gospodarowali w Jankowicach dość dobrze - powstała tu wówczas cegielnia. Do niemal sześciennego budynku jankowickiej willi dodano w tych czasach od południa parterową dobudówkę z wielkimi oknami, mieszczącą ogród zimowy. Na jej dachu urządzono taras ograniczony tralkową balustradą. W tej formie rezydencja prezentowała się przez najbliższych kilkadziesiąt lat. Majątek w Jankowicach był dobrze funkcjonującym gospodarstwem mającym 3200 mórg pruskich powierzchni. Przełomem stało się nabycie posiadłości od porucznika Matthesa przez Stefana hr. Kwileckiego z Dobrojewa (1897). Kwilecki był znanym w Wielkopolsce ziemianinem, działaczem gospodarczym i posłem do pruskiego parlamentu. Hrabia nabył Jankowice z myślą o środkowym ze swoich pięciu synów Stefanie Teodorze (1871-1913). Wykupienie przez Polaka majętności jankowickiej z rąk niemieckich w okresie Kulturkampfu odbiło się szerokim echem w ówczesnej polskojęzycznej prasie. W ostatnich latach XIX wieku Jankowice pozostawały w rękach Kwileckich, a dokładnie Stefana Teodora Kwileckiego i jego żony Jadwigi z Zamoyskich. Po upływie wieku od powstania willi Engestromów był to znaczący okres prosperity w dziejach jankowickiej rezydencji.

W 1912 r. na polecenie Stefana Kwileckiego pałac został przebudowany przez Rogera Sławskiego, dodano wówczas boczne, piętrowe skrzydła.

Hrabia Kwilecki mieszkał w nim z żoną Jadwigą Zamoyską, która po jego śmierci wyszła za mąż za Konstantego Dziewulskiego, rozstrzelanego w lesie zakrzewskim. Gościem pałacu był m.in. Charles de Gaulle. Park w Jankowicach ma powierzchnię 18,6 ha, znajduje się w nim staw z 4 wyspami, który zasilają strumienie, bogaty drzewostan liczący 50 gatunków (lipy, platany, kasztanowce, dęby i inne).

Zespół pałacowo-parkowy jest własnością gminy Tarnowo Podgórne. Do niedawna budynek pałacu był wydzierżawiony. Przed oddaniem budynku w dzierżawę przeprowadzono remont dachu oraz wymianę okien. Zabezpieczono również fundamenty przed wilgocią. W związku z niewywiązaniem się dzierżawcy ze zobowiązań, gmina wypowiedziała umowę dzierżawy, i rozpoczęła prace remontowe a własną rękę. Od września 2017 roku w budynku pałacu swoją siedzibę ma Samorządowa Szkoła Muzyczna w Tarnowie Podgórnym

Park w Jankowicach

W południowo-zachodniej części parku, biegnie aleja kasztanowa; od niej odchodzi część parku o charakterze leśnym. Na południe od niego, w zwartym zadrzewieniu przeważają świerki pospolite. Warte uwagi jest miejsce między stawem a drogą do Edmundowa, gdzie na wzniesieniu rośnie kilkanaście świerków, spod których roztaczają się rozległe widoki na otaczające trawniki i zadrzewienia. W tej części, przy brzegu stawu uwagę przyciąga stara, rozłożysta wierzba krucha o obwodzie pnia 440 cm. Zachwyca ona swym widokiem, a jednocześnie jest perłą parku. W pobliżu niej znajduje się grupa jaworów. Przy północnym krańcu stawu w centralnej części rośnie okazały dąb szypułkowy o obwodzie 320 cm oraz pomnikowy platan klonolistny, o obwodzie 445 cm. Park dzieli się na IV kwatery.

W I kwaterze do okazałych i starych drzew należą lipy drobnolistne, o obwodach do 375 cm oraz znajdujące się na największej wyspie – kępy buków zwyczajnych.

W północno-zachodniej części kwatery II, obok stawu, rośnie godny uwagi drzewostan świerkowy z udziałem sosny zwyczajnej, robinii akacjowej, dębu szypułkowego oraz z niewielką domieszką innych gatunków.

W III kwaterze rozciąga się łęg olszowy z fragmentami olsu. W podszyciu na całej powierzchni rośnie bez czarny i czeremcha. W następnej, a zarazem ostatniej kwaterze znajduje się największa liczba gatunków drzew. Najokazalszy platan klonolistny o obwodzie 445 cm rośnie w południowo-wschodniej części parku. Różnorodność gatunkową zwiększa domieszka takich drzew jak: dąb szypułkowy, o obwodzie 320 cm, lipa drobnolistna, której obwód wynosi 345 cm, kasztanowiec zwyczajny – obwód 345 cm oraz jesion wyniosły – 340 cm i topola o obwodzie aż 390 cm. Najcenniejszymi drzewami w parku są platany klonolistne. Rozległy park krajobrazowy jest miejscem występowania różnorodnej roślinności i wielu wiekowych drzew. Jest też schronieniem dla leśnej fauny.

Demografia

Liczba mieszkańców zameldowanych na terenie Jankowic na dzień 02.04.2014 r. to 536 osoby.

Gospodarka

Od 1989 r. wieś rozwija się w sposób zrównoważony wraz z całą gminą Tarnowo Podgórne. W 2001 roku zbudowano tam centrum dystrybucyjne sieci Lidl, a rok później przeniesiono tam siedzibę polskiego oddziału firmy. W Jankowicach swoje siedziby mają także firmy Imperial Tobacco, Brenntag oraz Mondelēz International (dawniej Kraft Foods)

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona gminy Tarnowo Podgórne
• Strona parafii rzymskokatolickiej p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Ceradzu Kościelnym

Zobacz też

• Jankowice
• Jankowice Małe
• Jankowice Rybnickie
• Jankowice Wielkie