Hyzop (roślina)
 Hyzop lekarski | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
hyzop |
| Nazwa systematyczna | |
| Hyssopus L. Sp. Pl. 569. 1753[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Hyzop (Hyssopus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny jasnotowatych. Należy do niego w zależności od ujęcia od dwóch[4], 7[5] do ok. 10[6] gatunków. Rośliny te rosną w basenie Morza Śródziemnego oraz w Azji Zachodniej i Środkowej[6][4]. W Polsce jako antropofit zadomowiony jest tylko hyzop lekarski H. officinalis[7], jedyny gatunek rodzimy w Europie. Nazwa rodzaju pochodzi od biblijnego hyzopu, jest jednak wynikiem pomyłki. Właściwy biblijny hyzop to lebiodka syryjska (Origanum syriacum)[8][9]. Hyzop lekarski uprawiany jest jako roślina ozdobna i użytkowa. Olejki z niego pozyskiwane mają właściwości antyseptyczne i wykorzystywane są w medycynie, stosowane są także w przemyśle perfumeryjnym[6]. Roślina wykorzystywana bywa do aromatyzowania likierów, np. Chartreuse[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Byliny i półkrzewy osiągające do 60 cm wysokości[6].
- Liście
- Ulistnienie nakrzyżległe. Liście aromatyczne, o blaszce równowąskolancetowatej, całobrzegiej[6].
- Kwiaty
- Zebrane w nibyokółkach skupionych w szczytowej części pędu, z kwiatami skupionymi jednostronnie na pędzie. Kielich zrosłodziałkowy. Korona niebieskofioletowa, rzadziej biała lub różowa. U nasady zrośnięte płatki tworzą rurkę rozszerzającą się ku gardzieli. Warga górna zakończona jest dwiema łatkami prosto wzniesionymi ku górze, a dolna trzema, z których łatka środkowa jest większa od bocznych. Cztery pręciki w dwóch parach, wystają z rurki korony. Zalążnia złożona z dwóch owocolistków, dwukomorowa, w każdej komorze z dwoma zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza, z dwudzielnym znamieniem o równych ramionach[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Nepetoideae, plemienia Mentheae i podplemienia Menthinae[10]. Badania molekularne wskazują jednak (przy braku wyraźnych synapomorfii w budowie morfologicznej) na przynależność tego rodzaju (i kilku innych tradycyjnie włączanych do Menthinae) do podplemienia Nepetinae[11].
- Wykaz gatunków[5]
- Hyssopus ambiguus (Trautv.) Iljin ex Prochorov. & Lebel
- Hyssopus cuspidatus Boriss.
- Hyssopus latilabiatus C.Y.Wu & H.W.Li
- Hyssopus macranthus Boriss.
- Hyssopus officinalis L. – hyzop lekarski
- Hyssopus seravschanicus (Dubj.) Pazij
- Hyssopus subulifolius (Rech.f.) Rech.f.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny lecznicze lub przyprawy kuchenne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-31] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 459, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b Hyssopus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-06-28].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 282. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
- ↑ Flovers in Israel. [dostęp 2014-12-22].
- ↑ Genus: Hyssopus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-03-11].
- ↑ Hye-Kyoung Moon, Erik Smets, Suzy Huysmans. Phylogeny of tribe Mentheae (Lamiaceae): The story of molecules and micromorphological characters. „Molecular Phylogenetics”, 2010. DOI: 10.1002/tax.863007.