Husiatyn
49°05′N 26°10′E/49,083333 26,166667..jpg) Cerkiew Świętego Onufrego w Husiatynie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Hromada | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Populacja (2017) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
48205 | ||||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 49°05′N 26°10′E/49,083333 26,166667
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Husiatyn (ukr. Гусятин) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w rejonie czortkowskim obwodu tarnopolskiego, w hromadzie Husiatyn. Siedziba hromady Husiatyn.
Prywatne miasto szlacheckie lokowane w 1552 roku położone było w XVI wieku w województwie podolskim[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Prawa miejskie otrzymał w roku 1559. Od XVI wieku miasto cierpiało z powodu najazdów tatarskich. W 1649 roku Kozacy z czernią wymordowali miejscowych Żydów i spalili zamek. Odbudowa miasta była możliwa po 1683 roku, gdy Husiatyn stał się własnością Potockich. Do roku 1772 wchodził w skład województwa podolskiego Rzeczypospolitej (z tego okresu pochodzi zamieszczony herb), następnie w zaborze austriackim. Rozbiory Polski podzieliły Husiatyn na część austriacką i część rosyjską, która zupełnie podupadła. Po osiedleniu się w Husiatynie rabina Mordechaja Szragi Friedmana miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków chasydyzmu na Podolu. W 1890 roku mieszkało tu 4197 Żydów (ponad 2/3 mieszkańców miasta). Działała drukarnia hebrajska, 4 banki żydowskie, miasto było zelektryfikowane[3][4].
W 1884 powstała tu końcowa stacja Galicyjskiej Kolei Transwersalnej.
14 lipca 1893 Husiatyn strawił pożar[5].
W czasie I wojny światowej miasto doznało poważnych strat, rosyjscy żołnierze spalili 600 z 699 domów, większość żydowskich mieszkańców na zawsze opuściła miasto[4].
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości do 17 września 1939 w powiecie kopyczynieckim województwa tarnopolskiego. W latach 1934–1944 miasto było siedzibą gminy wiejskiej Husiatyn.
Do 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne między Galicją a Rosją, do agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. przejście graniczne z ZSRR. W II Rzeczypospolitej stacjonował w miejscowości sztab 3 kompanii 23 batalionu celnego, a po 1924 kompania graniczna KOP „Husiatyń”[6]. W latach 30. burmistrzem Husiatyna był Włodzimierz Tarnowski, prezes ochotniczej straży pożarnej[7].
Od 7 lipca 1941 do 24 marca 1944 okupowany przez Niemców. 6 lipca 1941 Ukraińcy rozstrzelali w Husiatynie około 200 Żydów. Pozostałych Niemcy przesiedlili w marcu 1942 do Probużnej i Kopyczyniec[4][8].
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w Husiatynie Polka Aniela Małkiewicz oraz ukraińskie małżeństwo Andrij i Anastasija Serafinowie udzielali pomocy Żydom, za co po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował ich tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[9][10][11][12].
Po II wojnie światowej nastąpiła ekspatriacja Polaków, którzy osiedlili się na Ziemiach Zachodnich, głównie w Obornikach Śląskich[13].
Do 2020 roku część rejonu husiatyńskiego, od 2020 – czortkowskiego[14].
Zabytki[15]
[edytuj | edytuj kod]- zamek – zniszczony w ruinie[16]
- synagoga z końca XVII w., wyremontowana pod koniec XIX wieku, zniszczona częściowo na pocz. I wojny światowej, częściowo odbudowana w latach 30. XX w.
- cerkiew św. Onufrego z końca XVI w. lub pocz. XVII w.
- kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny i klasztor Bernardynów ufundowany w 1610 roku przez starostę Walentego Kalinowskiego i jego syna hetmana polnego Marcina Kalinowskiego, odbudowany w XVIII w., po 1945 roku magazyn chemikaliów, zwrócony katolikom w 1990 r., odbudowa szczytu w 2017 r. Od XVIII w. w kościele znajdował się łaskami słynący obraz św. Antoniego Padewskiego. Obraz ten, wywieziony w 1945 r, znajduje się obecnie w Sanktuarium św. Antoniego Padewskiego „Husiatyńskiego" w Obornikach Śląskich. W latach 90. XX w. mieszkańcy Obornik Śląskich ufundowali dla kościoła w Husiatynie kopię obrazu św. Antoniego oraz szaty i sprzęt liturgiczny[17].
Ludzie urodzeni w Husiatynie
[edytuj | edytuj kod]- Felicjan Plato Bałaban – polski dowódca wojskowy, płk. WP, dowódca Żandarmerii w l. 1929–1939
- Kazimierz Bigda – polski oficer wojskowy
- Teofil Dujanowicz – polski inżynier[18], architekt
- Stefan Jarzymowski[19][20] – polski rzeźbiarz[21][22] pochodzenia romskiego (cygańskiego)[23]
- Zdzisław Kawecki – polski dowódca wojskowy, sportowiec, rtm. kawalerii WP, srebrny medalista olimpijski w jeździectwie
- Antoni Meyer – profesor Akademii Górniczej
- Seweryn Nalewajko – hetman kozacki
- Marian Rechowicz – polski biskup rzymskokatolicki, historyk Kościoła, rektor KUL
- Józef Ziółkowski – polski chemik, profesor
- Zofia Żelska-Mrozowicka – dziennikarka, działaczka społeczna
Ludzie związani z miastem
[edytuj | edytuj kod]- Eugeniusz Dültz – starosta c. k. powiatu husiatyńskiego, honorowy obywatel Husiatynia z 1906[24]
- Władysław Matus - polski ksiądz katolicki, publicysta, działacz społeczny i polityczny. W latach 1913–1933 proboszcz parafii rzymskokatolickiej w Husiatynie, w latach 1922–1927 poseł na Sejm I kadencji[25].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Kościół bernardynów przed remontem -
Synagoga -
Willa secesyjna, ul. Nezałeżnosti 14 -
Budynek „Sokoła” polskiego, ul. Suchodolska 4
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Pobliskie miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017, s. 65. (ukr.).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 165.
- ↑ Historia miejscowości. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-30].
- ↑ a b c Historia. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-30].
- ↑ Pożar Husiatyna. „Kurjer Lwowski”. 199, s. 1–2, 20 lipca 1893.
- ↑ Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 314. ISBN 83-88973-58-4.
- ↑ Włodzimierz Tarnowski. „Wschód”. Nr 39, s. 5, 20 lutego 1937.
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 250.
- ↑ Małkiewicz Aniela. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-06]. (ang.).
- ↑ Serafin Andrei & Anastasia. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-06]. (ang.).
- ↑ СЕРАФІН АНДРІЙ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-05]. (ukr.).
- ↑ СЕРАФІН АНАСТАСІЯ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-06-05]. (ukr.).
- ↑ Instytut Gość Media, Patron wywalczony [online], Instytut Gość Media, 6 czerwca 2019 [dostęp 2023-07-23].
- ↑ Розпорядження Кабінету Міністрів України від 12 червня 2020 року № 724-р «Про визначення адміністративних центрів та затвердження територій територіальних громад Тернопільської області»
- ↑ J. Tokarski, Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie, t. 2, Burchard Edition 2001, ISBN 83-87654-11-6, s. 66-69.
- ↑ Husiatyn. [dostęp 2013-08-13].
- ↑ Dzieje kościoła św. Antoniego w Husiatynie [online], www.nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2023-07-23].
- ↑ Julian Sulima Samójłło: Dujanowicz Teofil (1861-1933) W: PSB. T. V. s. 452–453.
- ↑ Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy. Uzupełnienia i sprostowania do tomów 1-6 / Zespół redakcyjny: Jolanta Maurin-Białostocka et al. Wrocław, Warszawa, 2003, s. 109.
- ↑ І. Дуда, Б. Пиндус: Яжимовський Стефан. [W] Тернопільський енциклопедичний словник. редкол.: Г. Яворський та ін.. T. 4: А—Я. Тернопіль : Видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2010, s. 747. ISBN 978-966-528-318-8. (ukr.)
- ↑ Stefan Jarzymowski. „Kurjer Lwowski”. 223, s. 5, 13 sierpnia 1890.
- ↑ † Stefan Jarzymowski. „Kurjer Lwowski”. 210, s. 5, 31 lipca 1890.
- ↑ Stanisław S. Nicieja: Dzielnica za Styksem. Wrocław–Warszawa– Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1998, s. 146.
- ↑ Wiadomości bieżące. Husiatyn. Obywatelstwo honorowe. „Słowo Polskie”, s. 7, nr 166 z 17 kwietnia 1906.
- ↑ ks. infułat Władysław Matus - ku pamięci. Ogrody Wspomnień. Cmentarz Internetowy [online], www.ogrodywspomnien.pl [dostęp 2023-07-23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Husiatyn z Kierniczkami, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 223.
- Husiatyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 602.
- Kierniczki 1.), przys. Husiatynia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 46.
- Historia Żydów w Husiatynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Zamek w Husiatynie
- Zdjęcia z Husiatyna
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
