Gucio zaczarowany (powieść)
.jpg) Strona tytułowa wyd. 2 (1889) | |
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu | |
| Wydanie oryginalne | |
| Język | |
| Data wydania |
1884 |
.jpg)
Gucio zaczarowany. Powieść dla młodszych dzieci – fantastyczno-przyrodnicza powieść dla dzieci autorstwa Zofii Urbanowskiej, wydana w 1884 roku[1].
Treść
[edytuj | edytuj kod]W powieści Gucio zaczarowany ukazano historię chłopca, który za swoje lenistwo został przez wróżkę ukarany przemianą w muchę[1]. Wróżka obdarza go ponadto czerwoną czapeczką, stanowiącą znak, że jest pokutnikiem – przemienionym człowiekiem. W tej postaci, w towarzystwie innego pokutnika – Joasi, przemienionej w pszczołę, spotyka różne zwierzęta[2] oglądając i poznając świat przyrody. I choć w końcu cała przygoda okazuje się jedynie snem, Gucio potrafi wyciągnąć naukę ze swoich przeżyć i przezwyciężyć swoje próżniactwo[1].
Analiza
[edytuj | edytuj kod]Utwór, prócz wymiaru dydaktycznego, ma także wymiar edukacyjny – przygody chłopca są pretekstem do opisu świata przyrody ożywionej. Jednak jego walorem, niespotykanym wcześniej w podobnych pozytywistycznych utworach, jest fantastyczna konwencja, która trafiła w gust dziecięcego czytelnika, czyniąc powieść bardzo popularną[1].
Według Andrzeja Niewiadowskiego i Antoniego Smuszkiewicza, autorów Leksykonu polskiej literatury fantastycznonaukowej, Gucio zaczarowany plasuje pomiędzy piśmiennictwem popularnonaukowym i „zbeletryzowanymi gawędami popularnonaukowymi” a prozą fantastyczno-przyrodniczą, uatrakcyjniającą formę przekazu; można go zaliczyć do obydwu tych nurtów, a także określić jako fantastykę baśniową. Jest jednym z tych tytułów, które przetarły szlaki dla bardziej innowacyjnych utworów skierowanych do dzieci i młodzieży, a także dla polskiej fantastyki naukowej[3].
Wpływ utworu
[edytuj | edytuj kod]Powieść Urbanowskiej stała się inspiracją dla wielu późniejszych utworów dla dzieci, m.in. Zosi Marudzińskiej i Wróżki Dzieciolubskiej Marii Buyno-Arctowej czy Czaru Wielkiej Sowy Marii Kędziorzyny[1]. Motyw zmiejszanych bohaterów powrócił w polskiej literaturze kilka lat później, w Doktorze Muchołapskim Erazma Majewskiego[4].
Gucio zaczarowany był lekturą dzieciństwa m.in. Jarosława Iwaszkiewicza, Aleksandra Wata[5] czy Czesława Miłosza[6].
Czesław Miłosz nawiązał do utworu Urbanowskiej w jednym ze swoich wierszy, zarówno tytułem Gucio zaczarowany (jest to jednocześnie tytuł całego zbioru poezji Miłosza wydanego w 1964 roku przez paryski Instytut Literacki), jak i treścią[7]:
Gucio, niegrzeczny chłopczyk, został zamieniony w muchę.
Mył się według obrządku much pod skałą cukru
I prostopadle biegał po jaskiniach sera.
Leciał przez okno w jarzący się ogród[8].
Poeta napisał także przedmowę do pierwszego powojennego wydania powieści[9].
Na znajomość powieści Urbanowskiej wskazuje także wiersz Tadeusza Różewicza Myrmekologia, noszący podtytuł dalszy ciąg bajki o Guciu zaczarowanym i będący być może repliką na wiersz Miłosza[10].
Adaptacje
[edytuj | edytuj kod]Gucio zaczarowany Urbanowskiej miał kilka adaptacji scenicznych, m.in. w Teatrze Telewizji (1997, reż. Tadeusz Arciuch, w roli Wróżki Grażyna Wolszczak)[11] oraz szczecińskim Teatrze Lalek Pleciuga (2001)[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Barbara Tylicka, Grzegorz Leszczyński: Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2003, s. 142. ISBN 83-04-04606-7.
- ↑ Zofia Urbanowska. Gucio zaczarowany [online], wolnelektury.pl [dostęp 2024-12-04].
- ↑ Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz: Leksykon polskiej literatury fantastycznonaukowej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1990, s. 18-19, 209, 339, seria: „SF” Wydawnictwa Poznańskiego. ISBN 83-210-0892-5.
- ↑ Maciej Wróblewski, Literatura i nauka. Wartości lektury fantastyki naukowej dla młodego czytelnika na przykładzie powieści Erazma Majewskiego, „Literatura i Kultura Popularna”, 14, 1 grudnia 2008, s. 129–139, ISSN 2957-241X [dostęp 2024-12-01].
- ↑ a b Ewa Podgajna: Recenzja z premiery. teatry.art.pl. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2008)].
- ↑ Marek Radziwon: Spiżarnia literacka, Miłosz, Czesław. wyborcza.pl. [dostęp 2009-03-25].
- ↑ Agnieszka Kluba, Gucio zaczarowany [online], Nowa Panorama Literatury Polskiej [dostęp 2024-12-07].
- ↑ Czesław Miłosz: Gucio zaczarowany. Oficjalna strona Czesława Miłosza. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu].
- ↑ Katalog internetowy Biblioteki Narodowej. [dostęp 2009-03-25].
- ↑ Aleksander Fiut. Dialog niedokończony. „Kwartalnik Artystyczny”. Nr 2 (50), 2006. Cytat: Obydwaj poeci gustowali czasem w tych samych lekturach, dodając do nich wszakże całkiem odmienne poetyckie komentarze. Taką książką z okresu dzieciństwa jest opowieść o chłopcu zamienionym w muchę, pióra Zofii Urbanowskiej. Nie jest zatem wykluczone, że na Gucia zaczarowanego Miłosza Różewicz zareplikował Myrmekologią (dalszym ciągiem bajki o Guciu zaczarowanym) oraz wierszem do wnuczki na 18. Urodziny..
- ↑ Gucio zaczarowany. filmpolski.pl. [dostęp 2009-03-25].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gucio zaczarowany w serwisie Wolne Lektury
- Gucio zaczarowany (wyd. 2, 1889) w bibliotece Polona