Grądy (powiat piski)

Grądy
	wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	piski
Gmina	Orzysz
Strefa numeracyjna	87
Kod pocztowy	12-250
Tablice rejestracyjne	NPI
SIMC	0763809
	Położenie na mapie gminy Orzysz Grądy
	Położenie na mapie Polski Grądy
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Grądy
	Położenie na mapie powiatu piskiego Grądy
	53°49′29″N 21°58′07″E/53,824722 21,968611

Grądy (niem. Gronden, od 1938 Grunden) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa suwalskiego.

Nazwa

W dokumentach krzyżackich (1550) Grunden^[3]^[4], później Gronden.
Na mapie Districtus Reinensis (1663) Józefa Naronowicza-Narońskiego – Grondy^[5].
Zarządzeniem Ministra Administracji Publicznej z 17 października 1949 roku o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości nadano miejscowości obowiązującą nazwę Grądy^[6].

Historia

Grądy lokowano 18 października 1550 roku^[3], kiedy to Jan, sołtys z Orzysza (alte Schulz zum Ariss Jann)^[3], kupił od starosty ryńskiego Jerzego von Diebesa (Georg von Diebes) ein Ort Bruch^[7] między bagnem Kallen^[7], a rzeką Orzyszą, na północ od Orzysza, co potwierdził książę Albrecht. W akcie lokacyjnym nie podano wielkości nadania. Z późniejszych źródeł wiadomo, ze Grądy liczyły 4 łany i były dobrami szlacheckimi.
W trudnym do dokładnego sprecyzowania okresie w Grądach przebywali Drygalscy^[8]. W 1669 roku dobra w Grądach nabył starosta ryński Jerzy Krzysztof Finck (Georg Christoff Fincken), otrzymał również wolne rybołówstwo, ale oddawał miód z barci i pasiek. W 1681 roku Finck sprzedał je staroście z Zelek Fryderykowi von Heydeckowi.
W 1719 roku Grądy zaliczono do dóbr kulmerskich (Cöllmer).
Według danych opublikowanych w 1821 roku w Grądach mieszkało 20 osób^[9]. W 1857 roku majątek liczył 51 mieszkańców, a jego dzierżawcą był Hugo Scheuman^[10]. W 1864 roku w Grądach mieszkało 76 osób, a w 1867 roku – 82 osoby^[11]. Według danych opublikowanych w 1871 roku majątkiem o powierzchni 1400 mórg zarządzał Fr. Scheumann. Działała tu destylarnia^[12]. W 1879 roku administratorem dóbr nadal był Fr. Scheumann, ale majątek był wielkości 344 hektarów^[13].
Według danych z 1907 roku Grądy były majątkiem o powierzchni 287 ha, którego właścicielem był Adolf Phillip^[14].

Zabytki

Zabytki ujęte w gminnej ewidencji zabytków:

Dawny cmentarz ewangelicki założony w pierwszej ćwierci XIX wieku^[15].

Najstarszy zachowany nagrobek: Heinritte Joh. Scheumann †1815. Na cmentarzu znajduje się kwatera wojenna z okresu I wojny światowej. Według zachowanych inskrypcji pochowany w niej jest nieznany żołnierz armii rosyjskiej z 10. finnländische Inf. Regt. †1914-15^[16].

Turystyka

Przez Grądy przebiegają trzy szlaki rowerowe:

szlak wokół jeziora Orzysz^[17].
szlak po "Szwajcarii Orzyskiej"^[18].
szlak rodzinny^[19].

W pobliżu wsi dwa punkty widokowe na okoliczny krajobraz i panoramę Orzysza.

Bibliografia

Grzegorz Białuński: Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1996, s. 254. ISSN 0585-3893.
Barkowski, Otto. Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein. Altpreussische Forschunge. 11. Jahrgang, H. 1, s. 197–224, 1934.
R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba, Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska, Orzysz, 2004, str. 135, ISBN 83-914508-0-5

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38309
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 338 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b ^c Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 220.
↑ Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 483.
↑ Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 października 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 92, poz. 1105).
↑ ^a ^b Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 71.
↑ Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 485.
↑ Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 84.
↑ Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857, s. 300.
↑ Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.
↑ General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer. Fr. Calsow, Berlin, 1871, s. 632, 633
↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 202, 203
↑ Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band. Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 464, 465.
↑ Karta zabytku
↑ [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Grądy [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).
↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.
↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 73.
↑ R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.

Zobacz też

Grądy

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 38309

[2] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 338 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[OB-3] Otto Barkowski Beiträge zur Siedlungs- und Ortsgeschichte des Hauptamtes Rhein.Altpreussische Forschungen, 11. Jahrgang 1934, H. 1, s. 220.

[4] Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 483.

[5] Jan Szeliga Rękopiśmienne mapy Prus Książęcych Józefa Naronowicza-Narońskiego z drugiej połowy XVII wieku. Biblioteka Narodowa, Warszawa, 1997, ilustracja nr 2.

[6] Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 17 października 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1949 r. nr 92, poz. 1105).

[GB-7] Grzegorz Białuński Osadnictwo regionu Wielkich Jezior Mazurskich od XIV do początku XVIII wieku – starostwo leckie (giżyckie) i ryńskie. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn, 1996, str. 71.

[8] Wojciech Kętrzyński O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich... Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1882, s. 485.

[9] Neues Topographisch-Statistisch-Geographisches Wörterbuch des Preussischen Staats. Zweiter Band G-Ko. Karl August Kümmel, Halle, 1821, s. 84.

[10] Statistisch-Topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreussen. Commission bei Wilhelm Koch, Königsberg, 1857, s. 300.

[11] Rudolf von Hippel Przegląd statystycznych i innych uwarunkowań powiatu Johannisburg na podstawie przeprowadzonego spisu powszechnego w dniu 3 grudnia 1867 r. wg zestawienia starosty von Hippela w roku 1868. Znad Pisy, 19-20. 2010/2011, s. 89.

[12] General-Adressbuch der Ritterguts- und Gutsbesitzer. Fr. Calsow, Berlin, 1871, s. 632, 633

[13] Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Lieferung. Die Provinz Ostpreussen Berlin, 1879, s. 202, 203

[14] Handbuch des Grundbesitzes im Deutschen Reiche. I. Das Königreich Preussen. III. Band. Provinz Ostpreussen Nicolaische Verlags-Buchhandlung R. Stricker, Berlin 907, s. 464, 465.

[15] Karta zabytku

[16] [OSR] I Wojna Światowa (1914-18r.) : Grądy [online], www.rowery.olsztyn.pl [dostęp 2017-11-23] (pol.).

[17] R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 49.

[18] R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 73.

[19] R. W. Pawlicki, P. Sikorski, M. Wierzba Przewodnik po ścieżkach rowerowych, Ziemia Orzyska. AFW Mazury, Orzysz, 2004, str. 111.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Miasto	Orzysz
Wsie	Chmielewo Cierzpięty Czarne Dąbrówka Drozdowo Dziubiele Gaudynki Gorzekały Góra Grądy Grzegorze Kamieńskie Klusy Mikosze Mikosze-Osada Nowa Wieś Nowe Guty Odoje Ogródek Okartowo Osiki Pianki Rostki Skomackie Strzelniki Tuchlin Ublik Wierzbiny Zastrużne
Kolonia	Aleksandrowo
Osady	Aleksandrowo Buwełno Dziubiele Małe Grądy Podmiejskie Matyszczyki Okartowo-Przystanek Okartowo-Tartak Suchy Róg Sumki Szwejkówko Wężewo
Osady leśne	Rzęśniki Tuchlin Tyrkło
Części miasta	Działy Orzyskie Grądy Podmiejskie
Części wsi	Bogaczewo Dąbrowa Dąbrówka Mała Kępa Koziaki Koźle-Leśniczówka Stary Ogródek Zdęgowo Zdęgówko
Inne miejscowości	Golec Górki Oszczywilki