Gorzów Śląski

Gorzów Śląski
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Fragment wschodniej pierzei rynku
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	oleski
Gmina	Gorzów Śląski
Prawa miejskie	1274
Burmistrz	Rafał Kotarski
Powierzchnia	18,45 km²
Populacja (01.01.2024); • liczba ludności; • gęstość	; 2420; 131,2 os./km²
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	46-310
Tablice rejestracyjne	OOL
	Położenie na mapie gminy Gorzów Śląski Gorzów Śląski
	Położenie na mapie Polski Gorzów Śląski
	Położenie na mapie województwa opolskiego Gorzów Śląski
	Położenie na mapie powiatu oleskiego Gorzów Śląski
	51°01′42″N 18°25′28″E/51,028333 18,424444
TERC (TERYT)	1608024
SIMC	0931490
	Urząd miejskiul. Wojska Polskiego 15; 46-310 Gorzów Śląski
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

Gorzów Śląski (pol. hist. Gorzowo, niem. Landsberg^[2]^[3]) – miasto w województwie opolskim, w powiecie oleskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Gorzów Śląski, nad Prosną. Historycznie leży na Górnym Śląsku^[4].

Gorzów Śląski uzyskał lokację miejską w 1274 roku^[5]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. częstochowskiego.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 2420 mieszkańców^[1]. Miasto zamieszkuje mniejszość niemiecka.

Położenie

Miasto położone jest w północno-wschodniej części województwa opolskiego, w powiecie oleskim, na pograniczu z województwem łódzkim. Od północy graniczy z gminami łódzkimi Łubnice i Skomlin, od południa z gminą Olesno, od wschodu z gminami: Praszka, Rudniki, Radłów, a od strony zachodniej z gminami: Kluczbork i Byczyna^[6].

Nazwa

W kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość zanotowana jest jako Landisberg. Kronika wymienia również jako osobne miejscowości obecne części lub dzielnice, które zostały w procesach urbanizacyjnych wchłonięte przez miasto: Lesznicz obecnie Leśnik, Gorczow obecne Szczotki, Zarziche, oraz Wenczkowicze obecne Więckowice^[8]^[9].

Pierwsze wzmianki pochodzą z 1241; 1294 jako „Landesberch stat unde hus”. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Gortzoba^[10]. W dziele Matthäusa Meriana Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae z 1650 roku miasto wymienione jest pod nazwą Gorzowa^[11]. W 1750 roku polska nazwa „Gorzowo” oraz niemiecka Landsberg wymieniona jest w języku polskim przez Fryderyka II pośród innych miast śląskich w zarządzeniu urzędowym wydanym dla mieszkańców Śląska^[12].

W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie miejscowość występuje pod nazwą niemiecką Landsberg oraz polską Gorzow^[13]. Statystyczny opis Prus z roku 1837 notuje „Landsberg (poln. Gorzow)”^[14]. Polską nazwę Gorzów oraz niemiecką Landsberg w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[15].

Topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865 roku notuje miejscowość pod trzema nazwami polską Gorzów, niemiecką Landsberg oraz łacińską Landsbergia^[16]. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wydany pod koniec wieku XIX wymienia dwie nazwy miejscowości – Landsberg oraz Gorzów^[17].

Zlatynizowana polska nazwa miejscowości umieszczona była kiedyś w herbie miejskim: „Auf alten Stadtwappen findet man die Inschrift: civitatis gorzoviensis”^[18].

Historia

Topograficzny podręcznik Górnego Śląska z 1865 roku notuje, że w mieście używanymi przez mieszkańców językami jest polski oraz niemiecki („Es wird polnisch und deutsch gesprochen”^[19]). W plebiscycie górnośląskim, 20 marca 1921, 90,5% głosujących opowiedziało się za pozostaniem miasta w granicach Niemiec, zaś 9,5% za przyłączeniem do Polski. 20 stycznia 1945 miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie, następnie wcielone do Polski.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Gorzowa Śląskiego w 2014 roku^[20].

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[21]:

dwór, ul. Złota 1, z poł. XVIII w.
nadleśnictwo, ul. Byczyńska 9, d. Zawadzkiego
zajazd, ul. Byczyńska 12, d. Zawadzkiego 10
domy, Rynek 1, 2, 9, 10, 11, 18,19, ( domy nr 9-19 nie istnieją)

Inne zabytki:

cmentarz żydowski
kościół katolicki pw. Świętej Trójcy z końca XIX wieku, należący do diecezji opolskiej
kościół ewangelicki Krzyża Jezusowego z l. 1855–1857

Transport

Przez Gorzów Śląski przebiega wspólny odcinek dwóch dróg krajowych oraz jedna droga wojewódzka:

droga krajowa nr 45 Złoczew – Wieluń – Gorzów Śląski – Opole – Racibórz
droga krajowa nr 42 Namysłów – Kluczbork – Gorzów Śląski – Praszka – Radomsko – Starachowice
droga wojewódzka nr 487 Byczyna – Gorzów Śląski – Olesno

Na lata 2013–2014 planowano budowę obwodnicy Gorzowa Śl. w ciągu drogi krajowej 45/42, jednak prace przerwano na etapie studium techniczno-ekonomiczno-środowiskowego, przekładając realizację na okres późniejszy^{[potrzebny przypis]}.

Przez Gorzów Śląski prowadziła linia kolejowa Praszka – Olesno.

Osobny artykuł: Gorzów Śląski (przystanek kolejowy).

Ludzie związani z Gorzowem Śląskim‎

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Gorzowem Śląskim‎.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Oberschlesien, Kreis Rosenberg [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08] .
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
↑ Dolny Śląsk. Historyczne granice Dolnego Śląska [online], Region Dolny Śląsk [dostęp 2017-11-23] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32–33.
↑ Miasto i Gmina Gorzów Śląski. 2012-06-12. [dostęp 2012-06-15].
↑ Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.
↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.
↑ Matthäus Merian, ”Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, Frankfurt am Main 1650.
↑ Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.
↑ Knie 1830 ↓, s. 955.
↑ L. Freiherrn 1837 ↓, s. 138.
↑ Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 29.
↑ Felix Triest 1830 ↓, s. 229.
↑ Parchwice w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego” Tom VII, s. 862.
↑ Felix Triest 1865 ↓, s. 229.
↑ Felix Triest 1830 ↓, s. 230.
↑ Gorzów Śląski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 83 .

Bibliografia

Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865 (niem.).
Felix Triest: Topographisches handbuch von Oberschlesien. Breslau: Verlag von Wilh. Gottl. Korn, 1865.
L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von August Hirschwald, 1837.

Linki zewnętrzne

Libiąże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 203 .
Historia Żydów w Gorzowie Śląskim na portalu Wirtualny Sztetl
Gorzów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 733 .

[PopulacjaPowierzchnia-1] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).

[2] Deutsche Verwaltungsgeschichte Oberschlesien, Kreis Rosenberg [online], www.verwaltungsgeschichte.de:80 [dostęp 2018-06-19] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08] .

[MP-3] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).

[4] Dolny Śląsk. Historyczne granice Dolnego Śląska [online], Region Dolny Śląsk [dostęp 2017-11-23] .

[5] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32–33.

[MiG-6] Miasto i Gmina Gorzów Śląski. 2012-06-12. [dostęp 2012-06-15].

[7] Pruski dokument z roku 1750 ustalający urzędowe opłaty na Śląsku – „Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750”.

[8] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.

[9] H. Markgraf, J. W. Schulte, „Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis”, Breslau 1889.

[10] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 176. ISBN 978-83-910595-2-4.

[11] Matthäus Merian, ”Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae”, Frankfurt am Main 1650.

[12] Wznowione powszechne taxae-stolae sporządzenie, Dla samowładnego Xięstwa Sląska, Podług ktorego tak Auszpurskiey Konfessyi iak Katoliccy Fararze, Kaznodzieie i Kuratusowie Zachowywać się powinni. Sub Dato z Berlina, d. 8. Augusti 1750.

[CITEREFKnie1830955-13] Knie 1830 ↓, s. 955.

[CITEREFL._Freiherrn1837138-14] L. Freiherrn 1837 ↓, s. 138.

[15] Józef Lompa, Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej, Głogówek 1847, s. 29.

[CITEREFFelix_Triest1830229-16] Felix Triest 1830 ↓, s. 229.

[17] Parchwice w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego” Tom VII, s. 862.

[CITEREFFelix_Triest1865229-18] Felix Triest 1865 ↓, s. 229.

[CITEREFFelix_Triest1830230-19] Felix Triest 1830 ↓, s. 230.

[populacja2016-20] Gorzów Śląski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[21] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 83 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Miasto	Gorzów Śląski
Części miasta	Karłów Leśniki Libiąż Nowe Więckowice Stare Więckowice Strugi Szczotki Zofiówka
Wsie	Budzów Dębina Goła Jamy Jastrzygowice Kobyla Góra Kozłowice Krzyżanowice Nowa Wieś Pakoszów Pawłowice Skrońsko Uszyce Zdziechowice
Osady	Kolonia Uszyce Kosowice-Uszyce Nędza Szklarnia Pawłowicka
Części wsi	Brody Duców Dziesiątki Kolonia Gola Morgi Uszyce Górne Zarzyska Zawady Zdziechowice Dolne Zdziechowice Górne
Osada wsi	Pawłowicki Folwark
Przysiółki wsi	Buczak Czerwone Osiedle Dęby Karłowice Karnów-Uszyce Karpaty Ownia Piaseczna Podlesie Podstawie Prosna Przymiarki Przytoczna Siwe Osiedle Tęczynów

Miasta na prawach powiatu	Opole
Miasta powiatowe	Brzeg Głubczyce Kędzierzyn-Koźle Kluczbork Krapkowice Namysłów Nysa Olesno Prudnik Strzelce Opolskie
Miasta gminne	Baborów Biała Byczyna Dobrodzień Głogówek Głuchołazy Gogolin Gorzów Śląski Grodków Kietrz Kolonowskie Korfantów Leśnica Lewin Brzeski Niemodlin Otmuchów Ozimek Paczków Praszka Prószków Strzeleczki Tułowice Ujazd Wołczyn Zawadzkie Zdzieszowice

Miasta	Dobrodzień Gorzów Śląski Olesno Praszka
Gminy miejsko-wiejskie	Dobrodzień Gorzów Śląski Olesno Praszka
Gminy wiejskie	Radłów Rudniki Zębowice

Przynależność wojewódzka	woj. śląskie (1945–50) woj. opolskie (1950–75)
Miasta (1945–75)	Gorzów (Śląski) Olesno
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Bogacica (do 1954) Borki Wielkie Gorzów Śląski (od 1973) Kościeliska (do 1954) Kozłowice (do 1954) Lasowice Małe (do 1954) Lasowice Wielkie Olesno (od 1973) Radłów (od 1952) Sternalice (do 1952) Wysoka (do 1954) Zdziechowice (Ździechowice) (do 1954) Zębowice
Gromady (1954–72)	Biskupice (1954–61) Bodzanowice (1954–72) Bogacica (1954 →) Borki Wielkie (1954–72) Borkowice (1954 →) Budzów (1954–59) Chocianowice (1954–61) Chudoba (1954–72) Kadłub Wolny (1954–59) Kościeliska (1954–72) Kozłowice (1954–72) Laskowice (1954–72) Lasowice Małe (1954–72) Lasowice Wielkie (1954–61) Łomnica (1954–72) Olesno (1961–72) Radawie (1954–59) Radłów (1954–72) Sternalice (1954–61) Uszyce (1954–59) Wierzchy (1954 →) Wojciechów (1954–61) Wysoka (1954–61) Zdziechowice (1954–72) Zębowice (1954–72)