Goryń (województwo mazowieckie)

Goryń
	wieś
	; Pomnik na zbiorowej mogile radzieckich jeńców wojennych na goryńskim cmentarzu.
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	radomski
Gmina	Jastrzębia
Wysokość	140 m n.p.m.
Liczba ludności (2011)	257
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-631
Tablice rejestracyjne	WRA
SIMC	0624232
	Położenie na mapie gminy Jastrzębia Goryń
	Położenie na mapie Polski Goryń
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Goryń
	Położenie na mapie powiatu radomskiego Goryń
	51°32′27″N 21°16′15″E/51,540833 21,270833
	Multimedia w Wikimedia Commons

Goryń – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jastrzębia^[6]^[7].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[8].

Położenie geograficzne i układ przestrzenny

Goryń jest położony na Równinie Kozienickiej w pobliżu Równiny Radomskiej. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie Puszczy Kozienickiej i utworzonego na jej terenie Kozienickiego Parku Krajobrazowego. Leży nad Radomką, lecz zabudowania położone najbliżej rzeki są od niej oddalone o około 400 metrów na północny zachód. Przez wieś płynie również bezimienny dopływ Radomki, mający źródła w Woli Goryńskiej, na którym założono stawy^[2]. W Goryniu odkryto złoża węgla brunatnego, które jednak nie są eksploatowane^[9].

Wieś rozciąga się wzdłuż drogi wiodącej po łuku z Woli Goryńskiej do Ignacówki Bobrowskiej. Można rozróżnić główną część wsi oraz Kolonię Goryń położoną na północny wschód od skrzyżowania głównej drogi z drogą wiodącą do Mąkos Starych. Przed II wojną światową niewielka część zabudowań wsi leżała nad samą rzeką^[2].

Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego^[10]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Historia Gorynia

Najstarsze ślady osadnictwa w okolicy (cmentarzysko) pochodzą z okresu neolitu^{[potrzebny przypis]}^[11].

Goryń istniał już w XII wieku^[12] Pierwsze wzmianki dotyczące tutejszego kościoła i parafii dotyczą XV wieku. W tym czasie właścicielami wsi byli Goryńscy herbu Ogończyk. W czasach reformacji nieznani z nazwiska właściciele Gorynia przeszli na kalwinizm, lecz ich spadkobiercy byli katolikami^[13]. W 1699 właścicielem Gorynia był Piotr Boglewski. W 1701 r. rozpoczął się trwający do lat trzydziestych XIX w. spór graniczny z Jastrzębią na tle zmiennego przebiegu granicznej Radomki^[14]. Pod koniec XVIII wieku był własnością Puławskich^[15].

Znajdujący się w Goryniu kościół wzniesiono w latach 1840–1843 r. W latach czterdziestych XIX wieku powstała, nie pierwsza zapewne w historii wsi, karczma. W tym czasie właścicielem Gorynia był Andrzej Deskur i jego żona Helena, po nich jego bratanek Stanisław i jego żona Klementyna^[13]. Właścicielem Gorynia w XIX w. był także Karol Gordon de Huntley^[15].

Na miejscowym cmentarzu umieszczony jest pomnik ku czci około 700 jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców w istniejącym w okolicy w czasie wojny obozie pracy^[16].

Ważniejsze obiekty i turystyka

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Goryniu z pierwszej połowy XIX wieku Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[17] nr rej.:488 z 23.03.1957 r.
Stary kościół rzymskokatolicki - obecnie nie istnieje
Cmentarz z pomnikiem jeńców radzieckich

Przez Goryń przebiega czerwony szlak rowerowy prowadzący z Bartodziej do Czarnolasu^[18].

Transport i komunikacja

Przez Goryń przebiegają jedynie drogi o klasie niższej niż droga wojewódzka. Od 1934 r. w pobliżu wsi przebiega linia kolejowa łącząca Warszawę z Radomiem - stacja Bartodzieje^[19].

Miejscowość jest obsługiwana w zakresie komunikacji autobusowej przez przedsiębiorstwa MPK Radom oraz PPKS Radom.

Edukacja i ochrona zdrowia

We wsi nie ma szkoły podstawowej — najbliższe znajdują się w Woli Goryńskiej i Mąkosach Starych, a przedszkole — w Jastrzębi^[9]. Najbliższa biblioteka publiczna mieści się w Mąkosach Starych, a ośrodki zdrowia — w Jastrzębi i Bartodziejach^[9].

Religie

Katolicyzm

Dane dotyczące pierwszego kościoła w Goryniu, a także miejscowej parafii nie są precyzyjne. O istnieniu parafii w Goryniu wspomina Jan Długosz w swych Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. Istnieją także informacje, jakoby pierwszy tutejszy kościół powstał na początku XV wieku. Był wykonany z drewna modrzewiowego i został rozebrany podczas budowy nowego kościoła w latach 1840–1843^[13]. Nowy kościół, pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP, istnieje do dziś i jest kościołem parafialnym w dekanacie jedlińskim.

Protestantyzm

Miejscowy kościół przez 40 lat w okresie reformacji był zborem kalwińskim, z czego wniosek, że przynajmniej ówcześni właściciele Gorynia należeli do tego wyznania^[13].

Judaizm

Żydzi osiedlali się w Goryniu, lecz byli stosunkowo nieliczni^[15]. Najbliższe gminy wyznaniowe, do których mogli należeć znajdowały się w Radomiu, Głowaczowie i Białobrzegach.

Demografia

W 1827 r. - 283 mieszkańców^[15]
W 1881 r. - 488 mieszkańców z czego 10 Żydów^[15]
Obecnie - 1318 mieszkańców^{[potrzebny przypis]}

W Goryniu urodził się:

Antoni Wieczorkiewicz - oficer WP podejrzewany o zamach na Warszawską Cytadelę w 1923.
Józef Kobiałko ps. Franciszek, Kazimierz, Walek (ur. 20 października 1884, zm. listopad 1941 w KL Auschwitz) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy. Członek Organizacji Bojowej PPS, zastępca senatora wybrany w 1935 roku w województwie lubelskim^[20], kawaler Orderu Virtuti Militari.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35081
↑ ^a ^b ^c Mapa WIG Białobrzegi
↑ Wieś Goryń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 325 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ ^a ^b GUS. Wyszukiwarka TERYT
↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ Opis parafii na stronie diecezji
↑ ^a ^b ^c Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia
↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
↑ Kazimierz Mróz w Jastrzębia s. 11 przywołuje, omawiając przeszłość Jastrzębi, pracę poświęconą badaniom archeologicznym doliny Radomki z lat 1902-1903 prowadzonym przez Mariana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego. Być może tam potwierdzenie tych danych? W okolicach Gorynia w 1968 r. prace archeologiczne prowadzili naukowcy z Muzeum Regionalnego w Radomiu, lecz gdzie opublikowali rezultaty?
↑ zob. Jerzy Jędrzejewicz Radom. Szkice z dziejów miasta s. 92, a także Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 s. 5
↑ ^a ^b ^c ^d zob. Dekanat radomski
↑ zob. Kazimierz Mróz op. cit. s. 32-33
↑ ^a ^b ^c ^d ^e zob. Słownik geograficzny
↑ zob. Nasza wieś Bartodzieje
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2010-01-11].
↑ Informacja Turystyczna: Strona internetowa radomskiej informacji turystycznej. [dostęp 2010-03-05].
↑ zob. informacje o linii kolejowej nr 8 na stronie [1]
↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 199.

Bibliografia

Jan Wiśniewski Dekanat Radomski Wydawnictwo Jana Kantego Trzebińskiego Radom 1911 s. 44-47 (Reprint Wydawnictwo Jedność Kielce 2000) - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [2]
Kazimierz Mróz Jastrzębia. Wieś powiatu radomskiego Państwowy Instytut Naukowy Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach Warszawa 1935 - dostępna poprzez radomską bibliotekę cyfrową - [3]
Marian Wawrzeniecki i Szczęsny Jastrzębowski Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem w sierpniu 1902 roku Akademia Umiejętności Kraków 1904
Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Jędrzejewicza Radom. Szkice z dziejów miasta Wydawnictwo „Arkady” Warszawa 1961
Franciszek Piekosiński Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 Akademia Umiejętności Kraków 1876 dostępna poprzez Cyfrową Bibliotekę Narodową Polona - [4]
Mapa WIG Białobrzegi Pas 42 Słup 32 Warszawa 1937
Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia na lata 2007-2009 Jastrzębia 2007 [5]
Nasza wieś Bartodzieje nr 1/2009 (III) dostępna poprzez stronę wsi Bartodzieje [6]

Linki zewnętrzne

Goryń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 728 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 35081

[mapa-2] Mapa WIG Białobrzegi

[pwl-3] Wieś Goryń w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-02-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[nsp-4] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..

[poczta-5] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 325 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[teryt-6] GUS. Wyszukiwarka TERYT

[roz-7] Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[par-8] Opis parafii na stronie diecezji

[strategia-9] Strategia rozwiązywania problemów gminy Jastrzębia

[10] Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

[11] Kazimierz Mróz w Jastrzębia s. 11 przywołuje, omawiając przeszłość Jastrzębi, pracę poświęconą badaniom archeologicznym doliny Radomki z lat 1902-1903 prowadzonym przez Mariana Wawrzenieckiego i Szczęsnego Jastrzębowskiego. Być może tam potwierdzenie tych danych? W okolicach Gorynia w 1968 r. prace archeologiczne prowadzili naukowcy z Muzeum Regionalnego w Radomiu, lecz gdzie opublikowali rezultaty?

[12] zob. Jerzy Jędrzejewicz Radom. Szkice z dziejów miasta s. 92, a także Kodeks dyplomatyczny Małopolski t. 1 1178-1386 s. 5

[dekanat-13] zob. Dekanat radomski

[14] zob. Kazimierz Mróz op. cit. s. 32-33

[słownik-15] zob. Słownik geograficzny

[16] zob. Nasza wieś Bartodzieje

[17] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo mazowieckie. [dostęp 2010-01-11].

[18] Informacja Turystyczna: Strona internetowa radomskiej informacji turystycznej. [dostęp 2010-03-05].

[19] zob. informacje o linii kolejowej nr 8 na stronie [1]

[20] Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 199.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Wsie	Bartodzieje Brody Dąbrowa Jastrzębska Dąbrowa Kozłowska Goryń Jastrzębia Kolonia Lesiów Kozłów Lesiów Lewaszówka Mąkosy Nowe Mąkosy Stare Olszowa Owadów Wojciechów Wola Goryńska Wola Owadowska Wolska Dąbrowa Wólka Lesiowska
Integralne części wsi	Bąki Lesiowskie Bartodzieje-Kolonia Bartosy Borki Bartodziejskie Brodek Gać Górna Wola Jastrzębskie Komorniki Jodłowiec Karolów Komorniki Kozłowskie Komorniki Lesiowskie Nowy Kozłówek Osowie Owadów-Kolonia Owadów-Stara Wieś Pacyna Poręby Jastrzębskie Sokoleniec Sowie Góry Spezja Stara Wieś Wólczyna Wolica Zadulowa