Gołąbek krótkonogi
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gołąbek krótkonogi |
| Nazwa systematyczna | |
| Russula curtipes F.H. Møller & Jul. Schäff. Bull. trimest. Soc. mycol. Fr. 51: 108 (1935) | |
| Zasięg | |
 Zasięg w Europie | |
Gołąbek krótkonogi (Russula curtipes F.H. Møller & Jul. Schäff.) – gatunek grzybów należący do rodziny gołąbkowatych (Russulaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisali go w 1935 r. F.H. Møller i Julius Schäffer na ziemi w Niemczach[1]. Polską nazwę nadał mu Alina Skirgiełło w 1991 r.[2]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Średnica 6–12 cm, gruby, mięsisty, mniej lub bardziej twardy, początkowo wypukły, następnie rozszerzający się i wkrótce w środku zagłębiony, ale szeroki i niezbyt głęboki, czasami jednak lejkowaty. Brzeg regularny lub pofałdowany. Powierzchnia winnoczerwonobrązowa, o barwach czerwień hematytowa lub palisander, rzadziej czarniawofioletowa, środek zwykle przebarwiony na kremowe, żółte, zielonkawokremowe tony lub nawet oliwkowoochrowy, ale nigdy nie zielony, czasami też miejscami z odrobiną miedzi, wyjątkowo bardzo blady i wybarwiony (przez deszcz). Eksykaty mają dość typowy kolor, matowo fioletowobrązowy do brązu czekoladowego i dość różnorodny na obrzeżach, matowo miedzianoochrowy w kierunku środka. Skórka bardzo owłosiona, z wyjątkiem brzegu, mało zróżnicowana, lepka tylko pod wpływem deszczu, wkrótce sucha, czasem prawie gładka, czasem mniej lub bardziej postrzępiona, punktowano-nakrapiana małymi zaokrąglonymi plamkami bardziej kolorowymi niż tło, lub nawet popękana, ale nie pomarszczona, lub prawie nie pomarszczona[3].
Gęste lub średniej gęstości, mniej lub bardziej grube, sztywne, u trzonu mniej lub bardziej rozwidlone, z tyłu zakończone blaszeczkami lub słabo karbowane, z przodu tępe do nieco ostrych, lekko brzuchate, o szerokości 6–15 mm, najpierw kremowe, potem jasnożółte, w widoku z przodu z jaśniejszymi żółtymi refleksami. Ostrza równe, tej samej barwy, brązowiące w miejscach pomarszczonych[3].
Wysokość 3–7 cm, grubość 1,5–2,4 cm, twardy, zwarty, nierówny lub nieco pogrubiony ku nasadzie, czasami rozszerzony pod blaszkami, zawsze pełny, biały, z tendencją do brązowawego, żółtawego lub rdzawobrązowego w kierunku podstawy[3].
Gruby, zwarty, często nawet twardy, biały, miejscowo pożółkły lub brązowiejący, o słabym, nietypowo owocowym zapachu i łagodnym smaku. W parafenylodiaminie staje się niebieski[3], pod działaniem FeSO4 szarożółty, czasem z zielonkawym odcieniem, w fenolu brązowopurpurowy[4].
- Cechy mikroskopowe
Podstawki 34–52 × 12 µm. Bazydiospory 7,2–9,5 × 6–7,5 µm, odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, czasami brodawkowate, czasami z dość krótkimi kolcami i brodawkami, miejscami prążkowane do bardzo słabo siateczkowatych, brodawki czasami tępe, czasami spiczaste, o wysokości 0,6–0,75 µm, z grzebieniami często dość dużymi, czasami mającymi tendencję do bycia nierównoległymi, wszystkie wyraźnie amyloidalne lub niecałkowicie amyloidalne; wyrostek wnęki 1,6–1,75 × 1,25–1,5 µm; hilum zaokrąglone lub nieregularne, z mniej lub bardziej promieniującym brzegiem, tylko miejscami amyloidalne. Cystydy cylindryczne do wrzecionowatych, niezbyt liczne, 65–85 × 7,7–11,5 µm, tępe lub czasami z małym wyrostkiem, rzadziej stopniowo zwężające się ku górze w cylindryczną lub lekko wygiętą szyjkę, słabo reagujące z sulfowaniliną[3].
Skórka zbudowana ze zwartych strzępek, z włoskami w epikutisie, z zamkniętymi przegrodami w dolnej części, ale górą zwężającymi się w smukłą szyjkę (2 µm), u dołu szeroką (4–6,5 µm), a nawet z pęcherzami osiągającymi średnicę 9 µm. Dermatocystydy rozproszone, czasem bardzo rzadkie i trudne do zaobserwowania, cylindryczne lub maczugowate, tępe, często jako przewody mleczne, o szerokości 4–6,5 µm. Trama z dużymi, luźnymi, cienkościennymi sferocytami, subhymenium z zaokrąglonymi komórkami o szerokości 8–15–(22) µm[3].
- Gatunki podobne
Russula melitodes ma winnoczerwony kapelusz, na środku odbarwiający się do brązowooliwkowego, a trzon bardzo biały. Mikroskopowo odróżnia się kolczastymi zarodnikami, o dużych i ostrych kolcach z nielicznymi i cienkimi łącznikami. W eksykatach jego strzępki prymordialne w sulfowanilinie stają się czerwono inkrustowane[4].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji. Najwięcej stanowisk podano w Europie[5]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył jedno stanowisko[2], w późniejszych latach podano następne[6]. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ma status gatunku rzadkiego – potencjalnie zagrożonego z powodu ograniczonego zasięgu geograficznego i małych obszarów siedliskowych[7].
Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w lasach[2], głównie bukowych[3].
Jest grzybem jadalnym[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2024-02-16] (ang.).
- ↑ a b c d Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 600, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g H. Romagnesi, Les Russules d’Europe et d’Afrique du Nord, Mycobank, 1977, s. 1–998 [dostęp 2024-02-08] (fr.).
- ↑ a b Alina Skirgiełło, Gołąbek (Russula). Grzyby (Mycota). Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), Warszawa-Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1998, s. 155–157, ISBN 83-01-09137-1.
- ↑ Występowanie Russula curtipes na świecie (mapa) [online], gbif.org [dostęp 2024-02-16] (ang.).
- ↑ Grzyby makroskopijne Polski w literaturze mikologicznej [online], grzyby.pl [dostęp 2024-02-16] (pol.).
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, s. 69, ISBN 83-89648-38-5.