Gerezanka

Gerezanka
	Piliocolobus
	Rochebrune, 1877
	; Gerezanka udzungwańska (P. gordonorum)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Plemię	Colobini
Rodzaj	gerezanka
	Typ nomenklatoryczny
	Simia (Cercopithecus) badius Kerr, 1792
Synonimy
	Tropicolobus Rochebrune, 1887;
	Tropicolobus Rochebrune, 1887;
Gatunki
	16 gatunków – zobacz opis w tekście
	16 gatunków – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gerezanka^[3] (Piliocolobus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Występowanie

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[4]^[5]^[6].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 42–68 cm, długość ogona 42–77 cm; masa ciała 5,5–13 kg^[6]^[7].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1877 roku francuski botanik i zoolog Alphonse Trémeau de Rochebrune w książce swojego autorstwa poświęconej faunie Senegambii^[1]. Rochebrune wymienił kilka gatunków – Simia ferruginea G.K. Shaw, 1800 (= Simia Cercopithecus badius Kerr, 1792), Piliocolobus bouvieri Rochebrune, 1887, Colobus tholloni Milne-Edwards, 1886, Colobus kirkii J.E. Gray, 1868 – z których gatunkiem typowym jest Simia Cercopithecus badius Kerr, 1792.

Etymologia

Piliocolobus: gr. πιλίον pilion ‘w czapce’, od zdrobnienia πιλος pilos ‘czapka’; Colobus Illiger, 1811 (gereza)^[8].
Tropicolobus: gr. τροπις tropis ‘kil statku’; rodzaj Colobus Illiger, 1811 (gereza)^[9]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Colobus rufomitratus Peters, 1879.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[10]^[7]^[4]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[3]	Podgatunki^[6]^[4]^[7]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[4]^[7]	Podstawowe wymiary^[6]^[7]^[a]	Status IUCN^[11]
Piliocolobus badius	(Kerr, 1792)	gerezanka ruda	2 podgatunki	południowo-zachodni Senegal, Gambia, Gwinea Bissau, północno-zachodnia i południowa Gwinea, Sierra Leone, Liberia i zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (na wschód do rzek Nzi i Bandama)	DC: 43–63 cm DO: 63–77 cm MC: 6–12,5 kg	EN
Piliocolobus waldronae	(Hayman, 1936)	gerezanka samotna	gatunek monotypowy	południowo-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej; być może Ghana	DC: 45–67 cm DO: 52–68 cm MC: 5,5–6,3 kg	CR
Piliocolobus kirkii	(J.E. Gray, 1868)	gerezanka trójbarwna	gatunek monotypowy	Tanzania (wyspy Zanzibar (głównie w południowo-wschodniej części), Muyuni i Uzi); introdukowany na pobliskiej wyspie Pemba	DC: 45–50 cm DO: 42–50 cm MC: 7–9 kg	EN
Piliocolobus gordonorum	(Matschie, 1900)	gerezanka udzungwańska	gatunek monotypowy	Tanzania (znany tylko z kilku obszarów leśnych w górach Udzungwa)	DC: 60–66 cm^[b] DO: 64–69 cm^[b] MC: brak danych	VU
Piliocolobus pennantii	(Waterhouse, 1838)	gerezanka równikowa	gatunek monotypowy	Gwinea Równikowa (wyspa Bioko, obecnie ograniczony głównie do południowo-zachodniej części)	DC: 62–64 cm DO: 60–66 cm MC: 5,8–9 kg	CR
Piliocolobus bouvieri	Rochebrune, 1887	gerezanka kongijska	gatunek monotypowy	Kongo (prawy brzeg rzeki Kongo (od ujścia rzeki Likouala aux Herbes do dolnego biegu rzeki Alima); niepotwierdzony w rezerwacie Lefini)	DC: około 58 cm^[b] DO: około 76 cm^[b] MC: brak danych	EN
Piliocolobus epieni	(Grubb & Powell, 1999)	gerezanka nigeryjska	gatunek monotypowy	Nigeria (ograniczony do zachodniej Delty Nigru (pomiędzy potokiem Forcados-Nikrogha a potokiem Sag-bama-Osiama-Agboi))	brak danych	CR
Piliocolobus preussi	Matschie, 1900	gerezanka kameruńska	gatunek monotypowy	południowo-wschodnia Nigeria (Park Narodowy Cross River) oraz zachodni Kamerun (Park Narodowy Korup, Yabassi, lasy Ebo i Makombe)	DC: 56–63 cm DO: 75–76 cm MC: brak danych	CR
Piliocolobus rufomitratus	(W. Peters, 1879)	gerezanka kenijska	gatunek monotypowy	Kenia (ograniczony do wąskiego pasma lasu wzdłuż dolnego biegu rzeki Tana (głównie od Garsen na północ, niemal do Wenje) i delty rzeki Tana)	DC: około 50 cm DO: około 65 cm MC: około 9 kg	CR
Piliocolobus semlikiensis	(Colyn, 1991)		gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (bardzo mały obszar pomiędzy środkową częścią doliny rzeki Semliki a górami Ruwenzori na wschodzie)	brak danych	VU
Piliocolobus foai	(de Pousargues, 1899)	gerezanka środkowoafrykańska	gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga	DC: 50–69 cm^[c] DO: 62–67 cm^[c] MC: 7–13 kg	EN
Piliocolobus langi	(J.A. Allen, 1925)		gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (ograniczony do „cul-de-sac” pomiędzy rzekami Lualaba i Aruwimi-Ituri)	DC: 48–50 cm DO: 44–66 cm MC: 7,7–9 kg	EN
Piliocolobus oustaleti	(Trouessart, 1906)		gatunek monotypowy	północno-wschodnie Kongo (na wschód od rzeki Sangha), południowa Republika Środkowoafrykańska, północna Demokratyczna Republika Konga (na północ od rzeki Kongo, na północ od rzeki Uele, na wschód do Jeziora Alberta) oraz skrajnie południowy Sudan Południowy	DC: 46–68 cm DO: 55–73 cm MC: 8,2–12,5 kg	VU
Piliocolobus parmentieri	(Colyn & W.N. Verheyen, 1987)		gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (pomiędzy rzekami Lomami a Lualaba, na południe do około rzeki Ruiki i rzeki Lutanga)	DC: brak danych DO: brak danych MC: 7,5–9,2 kg	EN
Piliocolobus tephrosceles	(D.G. Elliot, 1907)	gerezanka ugandyjska	gatunek monotypowy	wschodnia granica zachodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich w południowo-zachodniej Ugandzie (Kibale) i zachodniej Tanzanii (Biharamulo, Gombe, góry Mahale i jezioro Rukwa); być może wschodnia Demokratyczna Republika Konga, Rwanda i Burundi	DC: 45–67 cm DO: 65–72 cm MC: 8–11,4 kg^[d]	EN
Piliocolobus tholloni	(Milne-Edwards, 1886)	gerezanka zwinna	gatunek monotypowy	Demokratyczna Republika Konga (na wschód i południe od wielkiego zakola rzeki Kongo, na wschód do rzeki Lomami, na południe do rzeki Kasai i rzeki Sankuru)	DC: 58–64 cm DO: 41–69 cm MC: brak danych	VU

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
↑ ^a ^b ^c ^d Wymiary tylko dla samic.
↑ ^a ^b Wymiary tylko dla samców.
↑ Masa ciała tylko dla samców.

Przypisy

↑ ^a ^b Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 105.
↑ Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 102.
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49–50. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244–248. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Piliocolobus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 705–712. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 159–162. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 537.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 695.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).
↑ wynik wyszukiwania: Piliocolobus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

Bibliografia

A.T. de Rochebrune: Faune de la Sénégambie. Cz. Supplément. Paris: O. Doin, 1886–1887, s. 1-189. (fr.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[11] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[sam-13] Wymiary tylko dla samic.

[sami-14] Wymiary tylko dla samców.

[15] Masa ciała tylko dla samców.

[CITEREFRochebrune1886–1887[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236124_96],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236133_105]-1] Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 105.

[CITEREFRochebrune1886–1887[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236124_96],_[https://www.biodiversitylibrary.org/page/51236130_102]-2] Rochebrune 1886–1887 ↓, s. 96, 102.

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49–50. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-4] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244–248. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-5] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Piliocolobus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-6] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 705–712. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-7] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 159–162. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655693_537]-8] Palmer 1904 ↓, s. 537.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655852_695]-9] Palmer 1904 ↓, s. 695.

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-09]. (ang.).

[12] wynik wyszukiwania: Piliocolobus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-08]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[a]

[11]

[b]

[c]

[d]