Geografia Papui-Nowej Gwinei
Geografia Papui-Nowej Gwinei – dziedzina nauki zajmująca się badaniem Papui-Nowej Gwinei pod względem geograficznym.
Papua-Nowa Gwinea zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady. Graniczy z indonezyjską prowincją Papua. Oblewają ją wody Oceanu Spokojnego: Morza Nowogwinejskiego i Salomona od północy i Koralowego od południa.
Położenie, powierzchnia i granice
[edytuj | edytuj kod]Papua-Nowa Gwinea leży na Oceanie Spokojnym, na południe od równika, oddzielona od Australii Cieśniną Torresa[1].
Zajmuje wschodnią część wyspy Nowa Gwinea oraz sąsiadujące z nią archipelagi: Archipelag Bismarcka (Nowa Brytania 36 514 km², Nowa Irlandia 8651 km², Wyspy Admiralicji 2098 km²), północną część Wysp Salomona (Bougainville 10 049 km², Buka 611 km²), Wyspy Trobrianda (440 km²), Wyspy d’Entrecasteaux i Luizjady (łącznie ok. 600 wysp)[2]. Jej łączna powierzchnia wynosi 462 840 km²[3][4].
Graniczy z indonezyjską prowincją Papua a łączna długość granicy wynosi 824 km[3]. Granica przebiega wzdłuż 141° południka, poza 80 km które biegną wzdłuż rzeki Fly[4].
Ukształtowanie powierzchni
[edytuj | edytuj kod]Papua-Nowa Gwinea to kraj górzysty[3]. Centralną część wyspy Nowej Gwinei, na której znajduje się Papua-Nowa Gwinea, zajmują Góry Centralne – łańcuch górski ciągnący się przez całą wyspę[5][6]. Ma on wiele pasm, w tym wiele nienazwanych.
Większe pasma na terytorium Papui-Nowej Gwinei to (z północnego zachodu na południowy wschód):
- Star Mountains na granicy z indonezyjską prowincją Papua (najwyższy szczyt Mount Antares – 4170 m n.p.m. w Indonezji) z bocznym pasmem – Góry Wiktora Emanuela (Mount Wamtakin – 3658 m n.p.m.)[7]
- Góry Bismarcka z najwyższym szczytem Papui-Nowej Gwinei – Górą Wilhelma (4509 m n.p.m.)[8]
- Góry Owena Stanleya (Mount Victoria – 4073 m n.p.m.)[9]
Na północnym wschodzie Nowej Gwinei ciągnie się łańcuch Gór Nadbrzeżnych[5], oddzielony od Gór Centralnych dolinami rzek Ramu i Markham. Dzieli się on na pasma: Finisterre, Saruwaged (Bangeta – 4121 m n.p.m.)[10], Rawlinson i Góry Cromwella[5][11].
Na północy i południu wyspy rozciągają się dwa największe obszary nizinne w dolinach rzek Fly i Sepik. Obszar na południu ma charakter bagnisty[4]. W północno-zachodniej i południowo-zachodniej, w obrębie dolin rzecznych i w strefie nadmorskiej rozciągają się aluwialne i częściowo zabagnione równiny zalewowe. Obszary te są często wysunięte w morze przez działalność akumulacyjną rzek w strefie delt. Tereny nizinne zajmują niewielką część skupiając się jak wyżej wspomniano w zachodniej części kraju. Wąski pas nadbrzeżnych nizin ciągnie się na całej długości linii brzegowej. Na północy ciągnie się ponadto niskie pasmo Północnych Gór Przybrzeżnych nie przekraczające 2000 m n.p.m.
Na północy terytorium Papui-Nowej Gwinei znajduje się łuk wulkaniczny, rozciągający się od Wysp Schoutena do półwyspu Huon i dalej na wschód przez Nową Brytanię, gdzie się rozwidla – jedno ramię biegnie na północny zachód przez Nową Irlandię i Wyspy Admiralicji a drugie na południowy wschód przez wyspy Buka, Bougainville oraz Wyspy Salomona[4].
Pozostałe większe wyspy są również górzyste i osiągają 2000–3000 m n.p.m.
Geologia
[edytuj | edytuj kod]Papua-Nowa Gwinea leży wzdłuż pacyficznego pierścienia ognia (ang. Pacific "Ring of Fire")[3]. Na Nowej Gwinei i kilku sąsiednich wyspach wznosi się wiele czynnych wulkanów, m.in. Ulawun, Rabaul, Lamington czy Manam[3]. Są to obszary sejsmiczne często nawiedzane przez trzęsienia ziemi[3]. Ostatnie silne trzęsienie ziemi o sile 7° w skali Richtera nawiedziło obszar 17 lipca 1998 roku. Wywołane przez nie fale tsunami spowodowały śmierć 2,2 tys. osób.
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie regiony Papui-Nowej Gwinei leżą w strefie klimatu równikowego[4]. Występuje piętrowość klimatyczna, powyżej 1500 m n.p.m. panuje górska odmiana klimatu równikowego, a ponad 1800 m n.p.m. klimat nabiera cech umiarkowanych. Na wysokościach ok. 3000 m n.p.m. klimat przechodzi w wysokogórską strefę.
Z uwagi na ilość opadów związaną z dwoma systemami wiatrów – pasatów i monsunów[4], wyróżnia się dwie pory roku – porę bardziej wilgotną od grudnia do marca (związaną z monsunem północno-zachodnim), mniej wilgotną od maja do października (z przewagą wiatrów południowo-wschodnich)[2].
Na nizinach średnie maksymalne temperatury roczne wahają się od 30 to 32 °C, a minimalne od 23 and 24 °C[4]. W partiach górskich temperatura za dnia utrzymuje się powyżej 22 °C bez względu na porę roku, a w nocy, na wysokości powyżej 2100 m n.p.m. często występują przymrozki[4]. Średnia temperatura dobowa na nizinach to ok. 26 °C, a na wysokości 2500–3000 m — poniżej 10 °C[2].
Opady są obfite – roczna suma opadów waha się od 1500 mm do 7500 mm[2]. Od 1000 do 2000 mm rocznie na południu Nowej Gwinei, 2500–4000 mm na północy oraz 6000 mm w Górach Centralnych[5]. Równie wysokie opady występują na pozostałych wyspach kraju. Opady mają zróżnicowany charakter, w różnych rejonach kraju i w okresach roku mogą mieć postać opadów ciągłych jak i ulew. Często mają miejsce opady, gdzie w ciągu doby spada do 70 mm deszczu. Na wysokości 2500–3000 m występują opady ciągłe w postaci drobnego deszczu, niekiedy gradu[2]. Obszar Papui nawiedzany jest przez sztormy tropikalne o dużym natężeniu.
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rekordy maksymalnej temperatury [°C] | 31.8 | 31.5 | 31.4 | 31 | 30.8 | 30.1 | 29.7 | 29.9 | 30.4 | 31.3 | 32.1 | 32.2 | 31
|
| Rekordy minimalnej temperatury [°C] | 23.1 | 23 | 22.9 | 22.7 | 22.8 | 22.1 | 21.7 | 22.0 | 22.3 | 22.8 | 22.8 | 23.1 | 22,6 |
| Opady [mm] | 184 | 193 | 212 | 137 | 72 | 48 | 26 | 31 | 33 | 37 | 67 | 130 | 1170 |
| Źródło: wetterkontor.de[12] 14 stycznia 2018 | |||||||||||||
Hydrografia
[edytuj | edytuj kod]Sieć rzeczna dobrze rozwinięta, rzeki liczne i zasobne w wodę[4]. Największe rzeki są na Nowej Gwinei: Fly, Sepik, Ramu i Purari[4].
Gleby
[edytuj | edytuj kod]Papuę pokryją głównie gleby laterytowe i żyzne czerwonoziemy. W dolinach rzek występują gleby błotne i aluwia. Wyższe partie gór to tereny zajęte przez wyługowane lateryty i gleby górskie.
Roślinność i świat zwierzęcy
[edytuj | edytuj kod]Roślinność Papui-Nowej Gwinei ze względu na urozmaicone ukształtowanie terenu i różnice klimatyczne jest dość zróżnicowana, występuje wiele gatunków endemicznych, np. na wyspie Nowej Gwinei, ok. 2/3 gatunków roślin to gatunki endemiczne[5]. Na ogół przeważają bujne i trudne do przebycia lasy równikowe. Na wybrzeżach znaleźć można gęste namorzyny, na podmokłych nizinach – równikowe lasy bagienne, w suchszych regionach – sawanny, na wyżynach – wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, a w górach – lasy z dębem, bukiem i sosną[4].
Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez wiele gatunków endemicznych (np. motyle z rodzaju Hannara). Fauna zbliżona do australijskiej[5]. W Papui żyją m.in. kangury, kolczatki i wiele gatunków gryzoni. Bogaty jest świat ptaków, ponad 500 gatunków. Charakterystyczne są takie ptaki np. kazuar hełmiasty czy ok. 40 gatunków chronionych ptaków rajskich[4].
Na wyspie Nowa Gwinea znajdują się dwa parki narodowe: Park Narodowy Varirata i Park Narodowy Mac Adam[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ingrid Gascoigne: Papua New Guinea. Marshall Cavendish, 2008, s. 7. ISBN 978-0-7614-3416-0. [dostęp 2018-01-14].
- ↑ a b c d e Papua-Nowa Gwinea. Warunki naturalne, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-14].
- ↑ a b c d e f CIA: The World Factbook: PAPUA NEW GUINEA. [dostęp 2018-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-16)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Papua New Guinea, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Nowa Gwinea, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-14].
- ↑ Nowa Encyklopedia Powszechna PWN. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-7-11967-5. (pol.).
- ↑ Victor Emanuel Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Bismarck Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Owen Stanley Range. W: The Australian encyclopaedia. T. 6. Michigan State University Press, 1958, s. 430. [dostęp 2018-01-14]. (ang.).
- ↑ Saruwaged Range, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ The Great Geographical Atlas. Rand McNally & Company, 1989. ISBN 528-83384-7. (ang.).
- ↑ Wetterkontor.de: Das Klima in Port Moresby. [dostęp 2018-01-14]. (niem.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Encyklopedia Geograficzna Świata: Australia, Oceania, Antarktyda. Wyd. OPRES Kraków 1997 ISBN 8385909-24-9
.svg)