Przejdź do zawartości

Gelnica

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Gelnica
Ilustracja
Rynek
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Słowacja

Kraj

 koszycki

Powiat

Gelnica

Burmistrz

Dušan Tomaško[1]

Powierzchnia

57,65[2] km²

Wysokość

372[potrzebny przypis] m n.p.m.

Populacja (2023)
• liczba ludności
• gęstość


5 807[3]
101,11[4] os./km²

Nr kierunkowy

0 53

Kod pocztowy

056 01

Tablice rejestracyjne

GL

Położenie na mapie kraju koszyckiego
Mapa konturowa kraju koszyckiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Gelnica”
Położenie na mapie Słowacji
Mapa konturowa Słowacji, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Gelnica”
Ziemia48°51′18″N 20°56′23″E/48,855000 20,939722
Strona internetowa

Gelnica (niem. Göllnitz, węg. Gölnicbánya) – miasto powiatowe we wschodniej Słowacji, w kraju koszyckim, w historycznym regionie Spisz na wschodnim krańcu Rudaw Słowackich, w dolinie rzeki Hnilec. Dzisiejsza słowacka nazwa miasta pochodzi od niemieckiej wersji pierwotnej słowackiej nazwy „Gnilec”, pochodzącej od rzeki Hnilec, przepływającej przez miasto.

Przez Gelnicę przebiega lokalna droga nr 546 z Preszowa do Spiskiej Nowej Wsi oraz linia kolejowa z Preszowa i Koszyc do Bańskiej Bystrzycy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Okolice miasta były zasiedlone już w epoce kamienia i brązu. Przed najazdami mongolskimi pod koniec pierwszej połowy XIII wieku istniała tu osada słowiańska, która po 1241 została odnowiona przez niemieckich kolonistów z Bawarii i Turyngii. Była to oddzielna fala osadnictwa od tej, która trafiła na północny Spisz. Już w 1234 rozpoczęto budowę zamku, a w 1288 powstał tu klasztor dominikanów. W 1264 osada uzyskała prawa miejskie, potwierdzone w 1276. Przywileje miasta rozszerzali kolejni królowie Węgier w 1317 i w 1359. W 1435 Gelnica uzyskała status wolnego królewskiego miasta górniczego. W 1487 miasto stowarzyszyło się z sześcioma innymi miastami górniczymi Górnych Węgier w związek zwany Heptapolitaną. W czasach anarchii na Węgrzech po bitwie pod Mohaczem miasto w 1532 zagarnął magnacki ród Thurzonów. Następnie Gelnica przeszła w ręce Csakych. Miasto wykupiło się spod władzy magnatów dopiero w 1838, znów stając się wolnym królewskim miastem górniczym.

Gelnica była miastem górniczym – największym ośrodkiem górnictwa na Spiszu. W okolicy wydobywano srebro, miedź, rtęć, ołów i rudę żelaza. Dzięki temu miasto stało się jednym z największych i najbogatszych miast Słowacji. Wydobycie – najpierw metali kolorowych, a później rudy żelaza – w XIX wieku ustąpiło miejscu hutnictwu żelaza opartemu na importowanej rudzie.

W 1892 w Gelnicy uruchomiono pierwszą na Słowacji elektrownię. W 1910 miasto liczyło 3,8 tys. mieszkańców, z czego 2,1 tys. Niemców, 1,1 tys. Słowaków i 0,6 tys. Węgrów. W 1918 miasto było głównym ośrodkiem władz Słowackiej Republiki Rad. W latach 20. XX wieku przestarzały i mało wydajny przemysł hutniczy upadł i okolice miasta popadły w kryzys, trwający przez cały okres międzywojenny, pogłębiony światowym kryzysem gospodarczym lat 30. Obecnie miasto nadal jest ośrodkiem przemysłowym, ale dominuje przemysł spożywczy.

Zabytki i atrakcje

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Primátor mesta Gelnica. [w:] Oficjalna strona internetowa miasta [on-line]. [dostęp 2017-11-30]. (słow.).
  2. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: 57,65S_SK, om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter).
  3. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne). www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7101rr_obc: AREAS_SK.
  4. Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk): Hustota obyvateľstva - obce. www.statistics.sk. [dostęp 2024-03-28]. Ustawienia: om7014rr_obc: AREAS_SK.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]