Gwiazdosz rudawy

Gwiazdosz rudawy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gwiazdoszowce
Rodzina	gwiazdoszowate
Rodzaj	gwiazdosz
Gatunek	gwiazdosz rudawy
	Nazwa systematyczna
	Geastrum rufescens Pers.; Syn. meth. fung. 1: 134 (Getynga, 1801)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gwiazdosz rudawy (Geastrum rufescens Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny gwiazdoszowatych (Geastraceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Nazwę polską podał K. Zaleski w 1948 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako promiennik brunatnawy i promiennik rudawy^[2]. Niektóre synonimy nazwy naukowej^[3]:

Geastrum schaefferi Vittad. 1842
Geastrum vulgatum Vittad. 1842

Morfologia

Owocnik

Kuliste, nieco spłaszczone, na szczycie stożkowato uwypuklone, o średnicy 2–5 cm. Całe otoczone warstewką ochrowobrązowej do czerwonobrązowej grzybni, która przerasta również cząsteczki gleby. Okrywa zewnętrzna (ektoperydium) pęka od szczytu do połowy owocnika na 5–6 (do dziesięciu) trójkątnych, nierównych ramion, które rozchylają się, a następnie podginają pod owocnik. W stanie wyschniętym mogą odgiąć się z powrotem i znów okryć endoperydium. Rozwinięte owocniki osiągają średnicę 3–8 cm. Ramiona są początkowo cielistoróżowe, później czerwonobrązowe, po wyschnięciu pokryte drobnymi spękaniami. Osłona wewnętrzna (endoperydium) do 3 cm średnicy, kulistawa, na szczycie trochę uwypuklona, jasnoochrowa do brązowawej, siedząca, chociaż u suchych owocników może zarysować się niewielka szyjka. Otwór szczytowy (perystom) o nierównym, frędzlowanym brzegu, płaski, bez talerzyka. Kolumella dość trwała, sięgająca co najmniej do połowy endoperydium. Gleba brązowa^[4]^[5].

Cechy mikroskopowe

Zarodniki kuliste o średnicy do 4,5 μm, jasnobrązowe, szorstkie, pokryte niskimi brodawkami (na obwodzie do 14 brodawek). Strzępki włośni mają grubość do 9 μm^[5].

Gatunki podobne

Gwiazdosz rudawy może być mylony z gwiazdoszem frędzelkowanym (Geastrum fimbriatum), którego owocniki są mniejsze, a miąższ nie czerwienieje^[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą i Australią (ale jest na Nowej Zelandii)^[6]. W Polsce jest rzadki i znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek krytycznie zagrożony wymarciem^[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Norwegii, Holandii, Litwie^[2]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[8], od 9 października 2014 r. nie znajduje się już na liście gatunków chronionych^[9].

Rośnie w lasach liściastych, iglastych i mieszanych, w zaroślach. Pojawia się pojedynczo lub w małych grupach^[5]. Dawniej w Polsce był najczęściej występującym gatunkiem gwiazdosza^[4].

Przypisy

↑ ^a ^b Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
↑ ^a ^b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Czesław Narkiewicz: Grzyby chronione Dolnego Śląska. Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005. ISBN 83-89863-20-0.
↑ ^a ^b ^c Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-15].
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).

[checklist-2] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[sf-3] Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).

[Narkiewicz-4] Czesław Narkiewicz: Grzyby chronione Dolnego Śląska. Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005. ISBN 83-89863-20-0.

[Rudnicka-5] Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.

[6] Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-15].

[7] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[8] Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765).

[rozp2014-9] Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]